خواب بلند خط تولید شرکت‌های ریلی زیر سایه کمبود نقدینگی

دولت یازدهم از نخستین روزهای آغاز به کار خود، گسترش زیرساخت‌های ریلی و به دنبال آن افزایش نقش راه‌آهن در جابه‌جایی مسافر و ترانزیت کالا را در دستور کار خود قرار داده است. سرعت دادن به طرح‌های نیمه‌تمام ریلی، گسترش نوسازی و بهبود کیفیت خطوط آهن و البته بالا بردن نفوذ راه‌آهن در بنادر از جمله اقداماتی بوده که در ماه‌های گذشته با هدف توسعه صنعت ریلی در برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته‌اند.

هزینه پایین سوخت، دسترسی آسان و امنیت بالای خطوط ریلی باعث شده این روزها شاخص دسترسی کشورها به این خطوط در تعیین میزان توسعه‌یافتگی آنها نقشی کلیدی ایفا کند؛ نقشی که جز با توسعه صنایع وابسته به راه‌آهن بومی نخواهد شد.

در سال‌های گذشته با وجود افزایش خصوصی‌سازی در بخش حمل‌و‌نقل ریلی و اضافه شدن سرمایه‌گذاران غیر‌دولتی به این حوزه هنوز وضعیت زیرساخت‌های صنعتی فعال در آن حال و روز خوشی ندارد و کمبود نقدینگی و پایین بودن توان خرید شرکت‌های حمل‌و‌نقل ریلی، اوضاع شرکت‌های واگن‌سازی را بحرانی کرده است. شرکت ایریکو به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین قطب‌های واگن‌سازی ایران که متعلق به بخش خصوصی است، از سال‌های پایانی دهه 80 روزهایی بحرانی را پشت سر گذاشته و تولید خود را نسبت به ظرفیت موجود به‌شدت کاهش داده است، وضعیتی که مدیرعامل این شرکت در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» ضمن تایید آن، اعلام می‌کند که حتی برنامه‌های حمایتی دولت یازدهم نیز برای آن کارساز نبوده و با وجود توانایی بالای خطوط داخلی، مشتری خاصی برای آن وجود ندارد.

محمد سعیدی معتقد است تا زمانی که نقدینگی موردنیاز شرکت‌های ریلی تامین نشود و برای کارخانجات داخلی خریدارانی ثابت پیدا نشود، رونق مدنظر دولت در این صنعت شکل نخواهد گرفت و محدودیت‌ها اجازه اوج گرفتن صنایع داخلی را نخواهند داد. «فرصت امروز» در گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت ایریکو آخرین وضعیت این شرکت و آینده صنعت ریلی را بررسی کرده است.

حمایت دولت یازدهم از صنعت ریلی در عمل چه تاثیری بر فعالان صنعت ریل گذاشته و آیا ایریکو به تولید با ظرفیت کامل بازگشته است؟

هرچند در دولت جدید راه‌آهن در صدر برنامه‌ها قرار گرفته اما واقعیت این است که ایریکو پس از توقف تولید در سال 1389 هنوز نتوانسته به چرخه فعالیت بازگردد و با وجود طرح‌های دولت یازدهم عملا خط تولید ما تعطیل است.

دلیل توقف خط تولید تحریم‌های اقتصادی بودند یا عامل دیگری در این موضوع نقش اصلی را ایفا کرد؟

تعطیل شدن خط تولید ایریکو دلایل مختلفی دارد. این شرکت در چارچوب قراردادی که با شرکت رجا در سال 84 امضا کرده بود، مسئولیت ساخت 150 دستگاه واگن قطارهای خودکشش را بر عهده گرفت که ارزش آن نزدیک به 175 میلیون یورو برآورد می‌شود. این طرح که با فاینانس کره‌جنوبی پایه‌ریزی شد در سال 87 به تحویل اولیه رسید و چندین دستگاه واگن جدید در اختیار شرکت رجا گذاشته شد. اما با شدت گرفتن تحریم‌ها در سال‌های بعد، عملا کمک خارجی از بین رفت و به دلیل نبود حمایت مالی لازم، خط تولید شرکت در سال 89 به حالت تعطیل درآمد که این روند تاکنون ادامه داشته و بسیاری از واحدهای ایریکو تنها به تعمیر واگن‌های موجود مشغول هستند.

با توجه به گسترش خصوصی‌سازی در سال‌های گذشته و فعال شدن سرمایه‌گذاران در قالب شرکت‌های حمل‌و‌نقل ریلی باری و مسافری، انتظار این بود که تقاضا برای واگن‌های جدید بیشتر شود، چه عاملی باعث شده این زنجیره تکمیل نشود؟

عامل اصلی کمبود نقدینگی است. شرکت‌های ریلی برای سرمایه‌گذاری ‌خود به درآمدی تضمین شده احتیاج دارند اما خرید واگن‌های جدید چند میلیارد هزینه دارد و باید سود آن از محل فروش بلیت تامین شود، فرآیندی بلند‌مدت است و برای بسیاری از سرمایه‌گذاران در شرایط فعلی به صرفه نیست. ما به دنبال مقصر نمی‌گردیم و در این شکی وجود ندارد که اگر شرایط اقتصاد بهبود یابد، شرکت‌های خصوصی به خرید واگن اقدام می‌کنند.

اما بسیاری از شرکت‌ها به خرید واگن‌های دست‌دوم اقدام می‌کنند و ناوگان خود را از این طریق اضافه می‌کنند، آیا این مزید بر علت نشده است؟

در تفاوت فاحش قیمتی بین واگن‌های نو و دست‌دوم شکی نیست اما برای وارد کردن واگن‌های کار کرده راه‌آهن شرایط خاصی را وضع کرده که امیدواریم به بهبود وضع موجود کمک کند. شرکت‌ها در حال حاضر مجازند در ازای هر واگن‌ نو، یک واگن دست‌دوم نیز وارد کنند که این امر می‌تواند از هر دو جهت کمک حال باشد.

در صورت بهبود وضعیت مالی شرکت‌های حمل‌و‌نقل، آیا ایریکو و دیگر شرکت‌های داخلی توان پوشش دادن بازار داخلی را دارند؟

حتی در صورت ثابت ماندن توان تولید فعلی، شرکت ایریکو توان ساخت 500 واگن باری و 200 واگن مسافری در سال را دارد و توان دیگر شرکت‌ها نیز وضعیت بدی ندارد اما ما به دلیل نبود مشتری مجبور به تعطیلی واحدهای خود شده‌ایم و این در حالی است که صندوق توسعه ملی همچنان از خرید واگن‌های خارجی حمایت می‌کند و برای آن تسهیلات کم‌بهره تخصیص می‌دهد.

آیا واگن‌های خارجی از نظر کیفی با آنچه در داخل تولید می‌شود متفاوت است؟

تمام تولیدات شرکت ایریکو بر مبنای استانداردهای اتحادیه اروپا و ایزو ساخته شده و از نظر کیفی هیچ مشکلی ندارند. قطارهای خودکشش تولید شده برای شرکت رجا نیز به‌خوبی این کیفیت را نشان دادند. اگر محدودیتی وجود دارد نه در کیفیت که در زمان است. وقتی در کشور هیچ قوانینی برای حمایت از تولیدکنندگان وجود ندارد، قطعا شرکت‌ها ترجیح می‌دهند پول خود را به واگن‌های آماده خارجی بدهند تا اینکه در انتظار ساخت نمونه داخلی آن بنشینند.

اگر واگن‌های ایرانی امکان رقابت بین‌المللی را دارند، چرا ایریکو به سمت صادرات حرکت نمی‌کند؟

در سال‌های گذشته بارها برای صادرات اقدام کرده‌ایم و مشتریان خارجی زیادی نیز اعلام آمادگی کرده‌اند اما تحریم‌ها مانع شده‌ است. برای فروش واگن نیاز به ارائه ضمانت‌نامه‌هایی وجود دارد که تحریم‌ها مانع آن است. ما حتی در مناقصات خارجی نیز شرکت کرده و برنده شدیم اما محدویت‌ها راه را بر ما بست. البته مشکلات امنیتی در کشورهای منطقه مانند عراق که از عمده‌ترین مشتریان ما به حساب می‌آید نیز این مسئله را تشدید کرده است.

کاهش محدویت‌های اقتصادی هنوز تاثیر خود را بر صنایع ریلی نگذاشته یا برای بهبود شرایط به امکانات بیشتری نیاز دارید؟

قطعا برای پا گرفتن یک صنعت زیربنایی در ایران، باید حمایت‌های مختلفی صورت گیرد. از یک‌سو به سیاست‌های حمایتی داخلی دولت نیاز داریم و از سوی دیگر فاینانس خارجی. هرچند هنوز پس از لغو تحریم‌ها گره خاصی باز نشده اما امیدواریم با طراحی فاینانس‌های جدید خط تولید ما به کار با تمام ظرفیت بازگردد. این مسئله از یک سو در شاخص تولید تاثیر خواهد گذاشت، از سویی خارج شدن ارز از کشور را محدود می‌کند و از سوی دیگر به اشتغالزایی به‌عنوان یکی از اهداف اصلی دولت جامه عمل می‌پوشاند.