مقامات محلی پایه‌ ریز اقتصاد مقاومتی مبتنی بر نوآوری باشند / حرکت به سمت درون‌ زا کردن اقتصاد

اگر به‌عنوان یک تصمیم‌گیر راه‌های متعددی را در جهت توسعه اقتصادی منطقه خود آزمایش کرده‌اید شاید تاکنون بارها لفظ نوآوری را شنیده باشید، اما آیا تاکنون به اجرایی شدن آن در سطح حوزه فعالیتی خود اندیشیده‌اید؟ یا کمی به عقب‌تر برگردیم، آیا تاکنون به نقش این مفهوم به‌عنوان مشاور ثروت‌آفرین و یاری‌گر رفع معضلاتی چون بیکاری اقشار مختلف منطقه خود و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن توجه داشته‌اید؟ 

چرا نوآوری در سطح استان؟ 

حتما به این موضوع توجه کرده‌اید که تولید در عصر حاضر دیگر هنر نیست و هنر واقعی عرضه کالا و خدمات است. تولید هم‌اکنون در کارخانه‌ای به نام «چین» شکل گرفته و توان رقابت را بر همه کشورها تنگ کرده است و دیگر کشورها ناگزیرند راه دیگری برای به گردش درآوردن چرخه اقتصادی خود بیابند. 

در حقیقت در اقتصاد کنونی دنیا که تحت تاثیر فرآیند جهانی شدن است، کشور ما نیز در تمام مناطق باید با اثرات و شرایط متغیر این فضای رقابتی ملی و بین‌المللی، اقتصاد خود را وفق دهد. مهم‌ترین ابزارهای تغییر ساختار فعلی، ایجاد فرآیند نوآوری است که حاصل آن تولید یا ارائه خدمات با ارزش افزوده بالاتر و رقابت‌پذیری بیشتر است.

 به‌عبارتی در این عصر جدید که در هم شکستن چارچوب‌های پیشین برای حرکت روبه‌جلو در هر کشوری ضروری است، مفهومی به نام نوآوری می‌تواند روزنه‌ای جهت روان شدن فعالیت‌های اقتصادی محسوب شود. 

زنجیره‌ای پیوسته

هر سیاست‌گذار و هر تصمیم‌گیر باید به این موضوع توجه داشته باشد که اگر آهنگ نوآوری کُند شود، آهنگ رشد اقتصادی نیز کند خواهد شد. آهنگ کند رشد اقتصادی از شمار شغل‌ها خواهد کاست و کاهش شغل، آسیب‌های اجتماعی را در پی خواهد داشت. نوآوری باعث اشتغالزایی، به‌ویژه برای جوانان تازه‌فارغ‌التحصیل است و در یک برنامه اقتصاد واقعی و حرکت هر کشور به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، نوآوری نقش اصلی دارد. اما جهت برنامه‌ریزی دقیق به منظور پیاده‌سازی این امر در هر کشور، ضروری است نوآوری به‌صورت کاملا سیستماتیک، از سطوح پایین در سطح هر منطقه طرح‌ریزی شده و در نهایت به سطح ملی ارتقا یابد. 

نوآوری منطقه‌ای و به‌عبارتی نوآوری از جزء به کل به دلیل ارتباط نزدیک گردانندگان اصلی آن با فعالان اقتصادی به نسبت نوآوری از کل به جزء تاثیرپذیری بیشتری در تسریع فعالیت‌های نوآورانه در سطح کشور خواهد داشت و ایجاد شبکه بنگاه‌های اقتصادی نوآور تشکیل شده بدین طریق در نهایت حرکت به سمت پیاده‌سازی اهداف نظام ملی نوآوری را در پی خواهد داشت. حرکتی که بر پایه یک نظام شبکه‌ای نوآوری در سطح هر منطقه قابل برنامه‌ریزی است. 

بر این مبنا ضروری است هر استان نقشه راه نوآوری خود را ترسیم کند تا بر این اساس بتواند سهم خود را در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند. ایجاد مکانیزم نوآوری منطقه‌ای به دلیل ارتباط نزدیک‌تر آن بخش با بنگاه‌های اقتصادی و واحدهای صنعتی و خدماتی و همین‌طور تبادلات نزدیک با موسسات مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و مراکز تصمیم‌گیر دولتی نقش موثرتری در توسعه نوآوری منطقه دارد. در حقیقت نزدیکی جغرافیایی مناطق و استان‌ها با بازیگران اقتصادی، به‌عنوان سرمایه اجتماعی، موجب می‌شود که در صورت توجه به بحث نوآوری در این سطح، مزیت رقابتی در بحث آموزش، دسترسی به مهارت و همکاری در توسعه کسب‌و‌کار در سطح استان ایجاد شود. 

نحوه اجرایی کردن نوآوری در سطح استان چگونه است؟ 

پس از انجام مطالعات بر مبنای مدل‌های بین‌المللی، مدلی بومی جهت پیاده‌سازی نظام نوآوری در سطح استان با نام مدل سه بعدی TRIM T(TotalRegional Innovation management Model)l تدوین شده. در این مدل کارکرد شبکه‌ای بین استان‌ها، در داخل استان‌ها کارکرد شبکه شهرستان‌ها و در هر شهرستان کارکرد شبکه‌ای بخش‌ها دیده شده است و سعی برآن است که در ابتدای امر توانمندی‌های استانی در قالب شبکه به دیگر استان‌های متقاضی عرضه و نیازهای ملی بدین‌صورت رفع شود و پتانسیل‌های ملی نیز برای بحث صادرات به خارج از کشور مورد استفاده قرار گیرد. 

این مدل سه‌بعدی که در راستای مدل تدوین استراتژی نوآوری کشور تدوین شده، مدلی از پایین به بالا است که باید حداکثر هر سال با توجه به تغییرات تکنولوژی و تقاضاهای جدید بازار بازنگری شود. در نهایت از طریق حوزه راهبرد نوآوری ملی که در این طرح شکل می‌گیرد، حوزه فعالیت‌های استانی دوباره شکل ‌می گیرد و در قالب سیستم‌های عرضه و تقاضا فعالیت خواهد کرد. 

ابعاد اصلی این مدل به شرح زیر است: 

بعد اول: امکان‌سنجی فرصت‌های سرمایه‌گذاری نوآورانه و ایجاد کار و اشتغال مبتنی بر پتانسیل‌های موجود منطقه

هدف: ارائه راهبرد جهت عرضه پتانسیل‌های شناسایی شده به داخل و خارج از کشور با هدف تولید ثروت در استان

بعد دوم: سنجش توان نوآوری بنگاه‌های تولیدی، اقتصادی و خدماتی دارای اولویت در سطح استان

هدف: سرمایه‌گذاری و تقویت بنگاه‌های اقتصادی جهت سوق دادن سریع‌تر استان به نتایج مطلوب که همان ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بیشتر است

بعد سوم: توانمندسازی جوانان استان اهم از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و غیر‌دانشگاهی که در دوره‌های مهارتی کوتاه‌مدت برای مشاغل شناسایی شده در بند دوم توسط مراکز آموزش مهارتی توانمند می‌شوند. 

پس از اجرایی شدن طرح چه نتایجی برای استان متصور است؟ 

اجرای این طرح در نهایت با هدف ایجاد تاثیرات درازمدت در سطح ملی جهت‌گیری شده است اما در کوتاه‌مدت و با لحاظ کردن دوره‌های زمانی یک‌ساله و پنج ساله می‌توان اهداف کوتاه‌مدتی جهت توسعه اقتصادی استان به شرح زیر متصور شد. حرکتی که نیازمند همکاری همه‌جانبه کلیه بخش‌ها و حوزه‌های مختلف اجرایی و سیاست‌گذاری منطقه‌ای است. 

1- بسترسازی رشد بنگاه‌های اقتصادی موجود در استان از طریق تقویت توان نوآوری و توسعه آن

2- ایجاد و تکمیل زنجیره ارزش نوآوری از طریق بسترسازی توسعه فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان

3- تقویت سرمایه‌گذاری‌های مخاطره‌پذیر

4- تقویت ساختارها و مهارت‌های دانشی و توسعه کارآفرینی در سطح استان

5- مشخص‌سازی جهت‌گیری تبدیل علم به ثروت

6- بسترسازی افزایش کیفی سطح آموزش

7- افزایش کیفیت آموزش و مهارت خویش‌فرمایی

8- همسان‌سازی خانواده و شغل

9- منطقه‌ای و بین‌المللی کردن پتانسیل‌ها

10- بسترسازی و تقویت نیروی نوآور در سطح استان از طریق افزایش مقبولیت نوآوری 

11- ایجاد زمینه آینده‌نگری در حوزه‌هـــای اولویــت‌دار محیط‌زیست، انرژی، منابع اولیه، حمل‌و‌نقل، سلامت و زیرساخت‌های ارتباطی در استان

امید است مسئولان دلسوز هر استان پس از خواندن این مقاله، دیدگاه‌ جدیدی درخصوص نوآوری از بعد کاربردی پیدا کرده و مصرانه درصدد اجرایی کردن این طرح برآیند. به یقین شما جزو آن دسته از تصمیم‌گیران خوش‌فکر و آینده‌نگری هستید که به اهدافی فراتر از چارچوب‌های مرسوم می‌اندیشید. در این راه دست شما را به گرمی می‌فشاریم. با ما همراه باشید. 

* عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر