تجاری‌سازی ایده‌های دانشگاهی، راهی برای کارآفرینی

32 ساله است و دکترای فیزیک پزشکی از دانشگاه تربیت مدرس دارد. از حدود 10سال پیش و از دوره کارشناسی ارشد به‌صورت تیمی روی ایده‌ای با عنوان الکتروپروشن کار کرده است که سیستمی برای از بین بردن غده‌های سرطانی و کاهش غده‌هاست. در شماره امروزمان نشسته‌ایم پای صحبت‌هایی جوانی به نام زینب شنکایی که دانشگاه را تنها برای دریافت مدرک نرفته است، بلکه با توجه به پتانسیل رشته تحصیلی‌اش دانش خود را به مرحله تجاری‌سازی نیز نزدیک کرده است. از 10سال پیش نمونه‌های آزمایشگاهی سیستم را ساخته‌اند و در مراحل بعد عیب‌یابی‌های آن انجام شده است. بعد وارد فاز کامپیوتری شده‌اند و در فازهای مختلف آن را پیش برده‌اند.

این طرح در سراسر کشور کارایی و کاربرد دارد. شنکایی می‌گوید در این زمینه نمونه خارجی هم داریم اما سیستمی که ما داریم روی آن کار می‌کنیم کاملا بومی‌ شده است و پروتکل‌های آن کاملا ارزیابی شده و همه فازهای آن مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته است. در واقع این دستگاه مدلی کاملا ایرانی شده است. از پایه همه چیز را در ایران درست کرده‌اند و در فازهای بعدی کاربردهای گسترده‌ای دارد.

******

اگر بخواهیم در مورد فواید این سیستم بگوییم باید اشاره کنیم که این دستگاه کارکردهای گوناگونی دارد. شنکایی در این زمینه می‌گوید: هر چیزی را که به دلیل سد غشایی نتوانیم وارد سلول بکنیم، با استفاده از این تحریک‌کننده الکتریکی وارد سلول می‌کنیم. مثلا در مباحث پزشکی بخشی داریم به نام ژن‌تراپی. در این عمل ژن به سادگی وارد سلول نمی‌شود. بنابراین از سیستم الکتروپروشن که یک تکنولوژی جدید و در واقع «های‌تک» است، استفاده می‌شود و ژن وارد سلول می‌شود. یا واکسن‌های نوترکیبی که ساخته می‌شود به‌راحتی وارد سلول نمی‌شوند و با این روش این اتفاق تسهیل می‌شود. حتی در مطالعات شیمی و بیوشیمی و به‌طورکلی در بسیاری از زیرشاخه‌های علم پزشکی کاربرد پیدا می‌کند. مثلا در کشاورزی و صنایع غذایی، به‌طوری که در آنجایی که قرار است از پروسس‌های غیرگرمایی در صنایع غذایی استفاده کنند، این سیستم کاربرد دارد.

نتایج درخشان کاهش غده‌های سرطانی

اما این پایان کار این سیستم ایرانی نیست و در گامی دیگر این سیستم راه‌حلی برای کاهش غده‌های سرطانی یا از بین بردن‌شان است: در بخش کلینیکی که وارد شده‌ایم، درمان سرطان را پیش‌رو داریم. با استفاده از این روش داروی شیمی درمانی را وارد سلول می‌کنیم. این روش فوایدی هم دارد: با این روش بافت‌های سالم در دوره شیمی‌درمانی آسیب نمی‌بینند چون تنها روی بافت آسیب‌دیده کار می‌شود. نتایج درخشانی هم با این روش به دست آمده است. شنکایی این مسئله را این‌طور توضیح می‌دهد: دوره‌های درمانی که در کلینیک‌ها انجام داده‌ایم، روی بیمارانی بوده که هیچ درمانی روی‌شان جواب نداده بود. ما این روش را امتحان کردیم و جواب خوبی هم گرفتیم و امیدواریم در آینده در کلینیک‌های بیشتری به‌صورت گسترده انجام شود.

مزیت رقابتی نسبت به نمونه‌های غیرایرانی

وقتی قرار است روی ایرانی بودن یک کالا مانور داده شود باید مزیت‌های آن نسبت به نمونه خارجی‌اش بیان شود. این کارآفرین جوان در این مورد می‌گوید: روش ما نسبت به روش خارجی مزیت‌هایی دارد. مثلا اگر در روش خارجی بیمار طی درمان کاملا بیهوش می‌شود در روش ما نیازی به بی‌هوشی هم نیست. سه جلسه هم بیشتر برای درمان نیاز نیست. داروهایی را هم که تجویز می‌کنیم همگی با دوز پایین است. وی اضافه می‌کند که درست است که سرطان را کاملا درمان نمی‌کنیم اما تومور را در مرحله‌ای کاملا از بین می‌بریم. البته درمان ما به تومور و میزان پیشروی تومور بستگی دارد. گاهی تومور بیماری را کاملا از بین می‌بریم و گاه توموری را تا یک پنجم کاهش می‌دهیم. بیمارانی داریم که تمامی مراحل درمان را پشت سر گذاشته‌اند اما نه‌تنها تومورشان کم نشده بلکه بزرگ‌تر هم شده است.

تجاری‌سازی یک ایده دانشگاهی

اکنون ما با سیستمی مواجه هستیم که وارد مرحله تولید شده و صنعتی شده است و حتما هر کسی هم می‌داند پیش بردن یک طرح هم سرمایه مالی نیاز دارد و هم مشاوره‌هایی برای توسعه طرح و در نهایت تهیه مدل کسب وکار. شنکایی هم در کنار شرکتی سرمایه‌گذار به این مهم دست یافته است. خودش معتقد است: شرکتی که سرمایه‌گذاری لازم را انجام داده در واقع ریسک کرده است. این شرکت با شناسایی طرح‌های سودآور در دانشگاه‌ها و جشنواره‌ها طرح‌های سودآور را شناسایی و در مرحله بعد طرح را بررسی می‌کند. در جلسات مختلف سودآوری آن بررسی و در نهایت سرمایه‌گذاری لازم انجام می‌شود. نوع سرمایه‌گذاری هم تنها مربوط به بحث مالی نیست، بلکه در مسیر کارآفرینی و رشد پروژه‌ها مشاوره‌های تخصصی در اختیار افراد قرار می‌دهد.

به فکر جلو رفتن بوده‌ایم

شاید برای هر کسی این سوال ایجاد شود که انگیزه بانوی کارآفرین از ایجاد چنین طرحی و تجاری‌سازی آن چه بوده است. شنکایی می‌گوید: وقتی با استاد راهنمایم صحبت می‌کردم نخستین جمله‌ای که به من گفت این بود که تنها به گرفتن مدرک فکر نکن. بنابراین وقت و پول و سرمایه خود را صرف کردیم تا دانش خود را به تولید نزدیک کنیم. حتی تا نیمه‌های شب و روزهای تعطیل هم روی این طرح کار کردیم. درست مانند بچه خودمان از همه چیز برایش گذشتیم. افرادی هم که در کلینیک درکنار ما قرار گرفتند، به‌نوعی سنت‌ها را شکستند و ریسک این کار را پذیرفتند که این‌های‌تک جدید وارد جامعه علمی و پزشکی کشور بشود و یک محصول دانش‌بنیان ایرانی در کلینیک‌های کشور استفاده شود. طرح ما را در خارج از ایران هم خواستار بودند و پیشنهادهایی هم داشتیم اما ترجیح ما این بود که به جامعه ایران خدمتی ارائه کنیم.

دانشگاه‌ها به تولید فکر کنند

شنکایی سیستم دانشگاهی فعلی را اینچنین توصیف می‌کند: سیستم دانشگاهی ما مدرک‌گرا شده است. همه تلاش دانشجو این است که مقاله‌ای بنویسد و تکلیفی را از سر خود باز کند. به همین دلیل دانشگاه با خط تولید و تجاری‌سازی بیگانه شده است. اساتید به دنبال این‌ نیستند که به دنبال طرح‌هایی باشند که به تولید منجر می‌شود چون سرمایه‌ای نصیــب‌شــــان نمــی‌شود امـا مقــالـه‌ای اگــر بنویسید به لحاظ مـــالی سـودی در بردارد. کمد اتاق بسیاری از اساتید ایرانی پر از پایان‌نامه و مقــــــالــه‌های ‌آی‌اس‌آی است، اما یک طرح منجر به تولید در میان‌شان دیده نمی‌شود. همه اینها ضعف جامعه دانشگاهی است که آنها را از خطوط تولید دور نگه داشته و دانش دانشگاهی کمتر به تولید منجر می‌شود.

نقش شرکت سرمایه‌گذار

آورده‌های غیرنقدی مانند قدرت چانه‌زنی در بازار، راهکارهای مدیریتی که همگی به سمت توسعه کسب وکار حرکت می‌کنند و در نهایت هنر راه‌اندازی کسب وکار را شرکت سرمایه‌گذار در اختیار صاحبان طرح‌ها قرار می‌دهد. بانک پاسارگاد در راستای حمایت‌هایی که از میراث‌فرهنگی می‌کند حمایت‌هایی هم از طرح‌هایی دانشجویی سودآور و آینده‌دار به‌عمل می‌آورد. زینب شنکایی نیز با مساعدت‌ و همکاری با یکی از شرکت‌های زیرمجموعه بانک پاسارگاد طرح خود را پیش می‌برد.

آینده روشن است

فضای گسترده‌ای را برای آینده ترسیم کرده است و آینده را روشن می‌بیند: اگر با توان امروزم جلو بروم، می‌توانم موفق باشم البته در کنار دوستانم و استاد راهنمایم که راهنمــایی‌هـایش هنوز ادامه دارد. در واقع راهکارهای تیمی که کنار ماست پیش‌برنده است. آینده کار روشن است، زیرا نهایت تلاش خود را می‌کنیم و تلاش هم نتیجه خواهد داد و در نهایت این نکته را هم اضافه می‌کند که امیدوارم نگاه اساتید دانشگاهی تغییر کند و نگاه‌شان را به دانشجو تغییر دهند. باید سرمایه‌ای که صرف تحصیل دانشجویان می‌شود به تولید منجر شود. امروزه دانشجویان نگاه بهتری به کسب وکار و خط تولید دارند و بهتر است که اساتید نیز این نگاه را داشته باشند. دانشجوی امروزی دیگر به مقاله قانع نیست و دوست دارد درسش به درآمد و ایجاد کسب وکار منجر شود.

کارآفرینی دانش‌بنیان

وقتی از این بانوی کارآفرین در مورد میزان کارآفرینی سیستم تولیدی‌شان می‌پرسم، می‌گوید: تیم مستقیم ما که در فاز تحقیقاتی کار می‌کنیم، چهارنفره است و افرادی که در قسمت مهندسی کار می‌کنند حدود 10 نفر هستند. پنج‌نفر هم در قسمت انکلوژی و آزمایشگاهی کار می‌کنند. در واقع این شرکت در فاز اول برای حدود 20 نفر کار ایجاد کرده است. وی اضافه می‌کند که این طرح اگر وارد کلینیک شود، ما به‌عنوان نخستین کشور خاورمیانه هستیم که این کار را انجام می‌دهیم و از آنجایی که تولید ما منحصر به فرد است در خاورمیانه می‌توانیم به صادرات هم فکر کنیم که در این مراحل نیز اشتغال‌زایی بیشتری را پیش‌رو خواهیم داشت. از طرفی ما فقط در فاز تولیدی فعال نیستیم، بلکه وارد فاز خدماتی هم می‌شویم که یکی از مهم‌ترین نتایجش کارآفرینی بیشتر است.

سختی‌های مسیر کارآفرینی و نقش خانواده

خیلی سختی کشیدیم اما به آینده و موفقیت امیدواریم. حتی در خود دانشگاه‌ هم سنگ‌های زیادی جلوی پای آدم وجود دارد. قانع‌کردن صنعت و کلینیک‌ها برای اعتماد کردن به طرح هم از سخت‌ترین مراحل کار بوده است زیرا این گام‌ها در زمره نخستین‌ها هستند. حتی تغییر دیدگاه ایرانیان نسبت به کالا و محصول ایرانی هم سخت است. حتی به ما می‌گفتند که سیستم خارجی را امتحان کنید اما مصرانه خواستار پیاده‌سازی سیستم تولیدشده در ایران بودیم و اعتقاد داشتیم حتی اگر پروتکل‌های خارجی قرار است در ایران اجرایی شود باز ما می‌خواهیم با سیستم ایرانی کار کنیم و کلینیکی که طرح ما را برای امتحان قبول کرد هم سیستم ایرانی را قبول کرد و هم پروتکل ایرانی و این نقطه عطفی بین دانشگاه و کلینیک بود که این روند را پذیرفت. باید این نکته را اضافه کنم هر کاری که کرده‌ام در سایه لطف و حمایت خانواده‌ام بوده است. کانون خانواده همیشه جایی برای تجدید روحیه برایم بوده و پدر و مادرم دائما از من حمایت کرده‌اند.