بمب ساعتی نفت، در قعر چاه اقتصاد عربستان

خبرهای اقتصادی عجیب و غریب که از عربستان به گوش می‌رسد، نشانه‌های روشن و انکارناپذیری از بحران اقتصادی در این کشور پادشاهی پشت‌گرم به نفت است. افت جهانی قیمت نفت، عربستان را که بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در دنیاست با چنان بحرانی مواجه کرده است که به تازگی قیمت بنزین در این کشور 50 درصد گران شده است. به جز این خبر درباره عربستان، اعلام شرکت انرژی آرامکو- شرکت نفت دولتی عربستان که با تولید روزانه 10 میلیون بشکه نفت بزرگ‌ترین شرکت انرژی دنیاست- برای فروش «بخش مناسبی» از سهامش، وخامت اقتصاد عربستان را نشان می‌دهد.

اتفاقی که بیشتر از گذشته مردم این پادشاهی را با واقعیت افت قیمت نفت مواجه خواهد کرد، افزایش قیمت بنزین است. این تازه شروع کار است چون دولت این کشور طرح‌هایی برای کاهش سوبسیدها دارد و در گام‌های بعدی نه تنها قیمت آب و برق را افزایش خواهد داد که به تدریج طرح‌های پرهزینه عمرانی و زیرساختی را هم متوقف خواهد کرد تا کمی پول ذخیره کند. این کشور براساس گزارشی که بانک جهانی منتشر کرده، با کسری شدید بودجه مواجه است و برای به تعادل رساندن بودجه، به 106 میلیارد دلار نیاز دارد. با توجه به کاهش قیمت نفت، عربستان با نفت بشکه‌ای 50 دلار، تنها پنج سال می‌تواند بودجه‌اش را تأمین کند و دوام بیاورد.

به همین خاطر است که دولت این کشور از مدت‌ها قبل به فکر تأمین پول بوده است و در ماه‌های اخیر برای نخستین بار بعد از سال 2007 دو بار از بانک‌های داخلی و خارجی وام گرفته است. رابرت جردن، سفیر سابق آمریکا در عربستان در این باره به سی‌ان‌ان گفته است: «آنها اعلام کرده‌اند که برخی سوبسیدها را قطع خواهند کرد و این به تک‌تک سعودی‌ها فشار وارد خواهد کرد.قیمت بنزین در عربستان سعودی فقط 16 سنت برای هر لیتر بوده که یکی از ارزان‌ترین بنزین‌های دنیاست. بسیاری از سعودی‌ها ماشین‌های اس‌یو‌وی بزرگ دارند و هیچ ایده‌ای از صرفه‌جویی در مصرف بنزین ندارند.»

شرایط بد اقتصادی در بدترین زمان ممکن در عربستان سعودی آشکار شده است. آنها درگیر یک تقابل حالا دیگر آشکار دیپلماتیک با ایران هستند و بعد از رفتارهای اعتراض‌آمیز مردم ایران در مقابل اماکن دیپلماتیک‌شان در تهران و مشهد، رابطه دیپلماتیک خود را یک‌طرفه با ایران به هم زدند.مردم در تهران و مشهد به خاطر اعدام شیخ نمر، منتقد سرشناس پادشاهی عربستان معترض بودند و در تهران به سفارت این کشور آسیب وارد کردند. همین واکنش آنها حتی همپیمانان‌شان در غرب را نگران کرده و واکنش‌ها به حذف فیزیکی یک منتقد که تنها از طریق انتقاد زبانی علیه حاکمیت این کشور اعتراض می‌کرد وجهه عربستان را در جامعه بین‌المللی زیر سوال برده است.

این اقدام از سوی عربستان مسئله‌ای کاملاً داخلی خوانده شده با این حال به نظر نمی‌رسد که مشکلات اقتصادی این کشور کاملاً داخلی باشد. در بازار نفت، تاکتیک‌های مقابله‌ای عربستان با کاهش قیمت، کاملاً ناکارآمد بوده‌اند و فشار زیادی به این کشور و هم‌پیمانانش در خلیج‌فارس وارد کرده است. استراتژی این کشور برای مقابله با کاهش قیمت نفت، برخلاف سنت اوپک، بالانگه داشتن سقف تولید اوپک بوده است. ‌

در موارد پیشین، هر بار که قیمت نفت افت می‌کرد اوپک تولیدش را کاهش می‌داد اما عربستان این بار با لابی قدرتمند خود اجازه نداد سقف تولید کاهش پیدا کند. بزرگ‌ترین رقیب نفت اوپک نفت شیل در آمریکاست. هزینه تولید نفت شیل زیاد است و عربستان می‌خواهد با افزایش تولید، قیمت نفت را پایین نگه دارد تا استخراج نفت شیل آمریکا به خاطر هزینه تولید بالا، اقتصادی نباشد و ‌متوقف شود. این استراتژی به نظر شکست خورده می‌رسد.

این البته تنها دردسر سعودی‌ها در بازار نفت نیست. با اجرایی شدن لغو تحریم‌های اقتصادی ایران بعد از توافق هسته‌ای، آن‌طور که بانک جهانی در گزارش تازه خود اشاره کرده، تولید نفت ایران روزانه بین 500 تا 700 هزار بشکه افزایش خواهد داشت و این حضور دوباره ایران در بازار نفت، در نهایت به ضرر عربستان خواهد بود. پایین آمدن قیمت نفت، بیش از تمام کشورهای خاورمیانه، به عربستان سعودی لطمه وارد خواهد کرد که 75 درصد بودجه خود را بر پایه درآمدهای نفتی می‌بندد. به پشتوانه همین درآمدهای سرشار نفتی بوده است که عربستان سوبسیدهای سنگینی به شهروندان پرداخت کرده است و حالا به نظر می‌رسد این سوبسیدها در بخش‌های مختلفی قطع یا دستکم‌ کم شوند.

در عربستان بخش‌های تحصیلات و بخش بهداشت عمومی رایگان هستند، هزینه‌های آب و برق با سوبسیدهای زیادی همراه هستند، درآمد هیچ مالیاتی ندارد، 90 درصد مردم برای دولت کار می‌کنند، دستمزدها در بخش‌های دولتی به مراتب بیشتر از بخش‌های خصوصی است، وام‌های بدون بهره به خانواده‌ها داده می‌شود تا خانه بخرند و کسب‌و‌کار راه بیندازند و بعد از بهار عربی در سال 2011 مزایای بیکاری افزایش پیدا کرده‌اند.

 سوبسیدهای دولت در این بخش‌ها، چیزی بیش از 100 میلیارد دلار است. با فشار اقتصادی واردآمده بر این کشور، احتمال کاهش یافتن سوبسیدها در همه این بخش‌ها وجود دارد. با فشاری که قطع این سوبسیدها به مردم وارد خواهد کرد، قطعاً زندگی لوکس و تجملاتی جوانان خاندان سلطنتی که اتفاقا بر خلاف اصول اخلاقی ادعایی این کشور هستند بیشتر از گذشته بروز خواهد کرد. در مقابل، اعدام اخیر 47 نفر که شیخ نمر تنها یکی از آنها بود، نشان می‌دهد که آنها به سختی با هر گونه صدای معترضی برخورد خواهند کرد.

و نکته مهم اینکه هر چقدر هم سوبسیدها  کم شود، چیزی که قطعاً قطع نخواهد شد خریدهای سرسام‌آور در بخش دفاعی است. براساس گزارش سی‌ان‌ان، درحال حاضر عربستان 11 درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش را در این بخش هزینه می‌کند که این بیشترین در تمامی دنیاست. حالا که عربستان تنش‌ها را در منطقه بالا برده، ‌انتظار می‌رود ‌این خریدها حتی بیشتر از گذشته باشند. چیزی که پادشاهی عربستان را از این موقعیت سخت اقتصادی نجات خواهد داد، افزایش قیمت نفت است و مسئولان سلطنتی به جای دعا کردن برای افزایش قیمت آن، ‌احتمالا باید استراتژی‌های خود را تغییر بدهند.