اوپک و بومرنگ سهم بازار

حالا پس از گذشت حدود یک‌ماه از اجلاس 166 اوپک حداقل برای تحلیلگران بازار نفت و انرژی مشخص شده است آنچه یک روز قبل از پایان مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 5+1 و سه روز مانده به اجلاس اوپک بین وزیر امور خارجه امریکا و همتای عربستانی‌اش روی باند فرودگاه وین گذشت، اهمیتی کمتر از مذاکرات و اجلاس نداشت. فشار بیشتر به ایران از طریق پایین نگه‌داشتن قیمت نفت و گرفتن امتیاز بیشتر به نفع پیشبرد و به نتیجه رساندن مارتن هسته‌ای در چند ماه آینده یکی از گزینه‌های متصور برای جان کری در این مذاکره غیر‌مترقبه بود، که البته نتیجه منفی این اقدام برای امریکا پیروزی عربستان در بیرون راندن نفت شیل از بازار رقابت و به دنبال آن زیر‌سوال رفتن طرح استقلال نفتی امریکا از خاورمیانه توسط کنگره‌هایی با اکثریت جمهوریخواه در آینده پیش رو بود. از آن سو هم معلوم نبود ایرانی که کاهش درآمدش را به دلیل کاهش قیمت نفت بر فشار کاهش صادرات آن بر اثر تحریم مضاعف می‌دید، حاضر به نرمش بیشتر پای میز مذاکره باشد. پس این سناریو بازی باخت- باختی بود که احتمالا جان کری برای تحقق آن پای به هواپیمای شخصی وزیر خارجه عربستان نگذاشته بود. 

شاید او در پی راضی کردن عربستان به پیاده شدن از خر شیطان، تثبیت سهم تولید 30 میلیون بشکه در روز برای اوپک بود که هم طرح استقلال نفتی امریکا از خاورمیانه را از شکست نجات دهد و هم ایرانی را که در هفت‌ماه آینده زخم‌های اقتصادی‌اش مرهم می‌یافت، بیشتر آماده توافق نهایی می‌دید تا اینکه با بستن دری دیگر امکان بروز واکنش‌های غیر‌قابل پیش‌بینی برای آن سوی میز مذاکره فراهم آورد. 

در حال حاضر، امریکا با تولید 9 میلیون بشکه نفت در روز و برنامه‌ریزی برای افزایش آن به ده‌میلیون بشکه تا پایان سال آینده میلادی رقیب اصلی بزرگ‌ترین صادر‌کننده نفت دنیا یعنی عربستان سعودی محسوب می‌شود و بخشی از این تولید را مرهون نفت شیل است که در سایه قیمت‌های بالای 100 دلار در چند سال اخیر اقتصادی شده‌اند. پاشنه آشیل نفت شیل این رقیب تازه رسیده اما همین کاهش قیمت نفت است تا دوباره تولید‌کنندگان این لایه‌های نفتی را به خاطر نداشتن صرفه اقتصادی خانه‌نشین کند. تا اینجا پیروز این رقابت عربستان سعودی و شاید هم کل مجموعه اوپک است که بر سر سهم خود در بازار پا فشاری کرده و آن را به رقیب تازه رسیده واگذار نکرده است. اما کشورهای ثروتمند اوپک مانند عربستان، کویت، قطر و امارات بهتر است برای درس گرفتن از تاریخ به بایگانی‌های اوپک مراجعه کنند و جریان آنچه را در اواخر دهه هفتاد و نیمه دهه هشتاد در بازار نفت رخ داد، مرور کنند که تاریخ نکته‌های زیادی برای تجربه و درس گرفتن در خود دارد. 

هنوز یک دهه از دومین شوک نفتی و بالا رفتن قیمت نفت در سال 1979 نگذشته بود که قیمت نفت به سراشیب سقوط افتاد، در حالی‌که دو عضو اوپک، یعنی ایران و عراق درگیر جنگ بودند، سایر اعضا با درآمد بشکه‌ای بالای 30 دلار در سایه کاهش صادرات دو عضو در جنگ، ماه‌عسل می‌گذراندند و کمی آن سو‌تر در کشورهای مصرف‌کننده اتفاقی در حال رخ دادن بود که شاهزاده‌های سعودی قادر به درک آن نبودند. کشورهای مصرف‌کننده نفت پس از گذشت چند سال از دو شوک نفتی پی‌در‌پی بحران پدید آمده را به فرصت تبدیل‌کرده بودند.

زغال‌سنگ، انرژی هسته‌ای و گاز طبیعی به سرعت جایگزین نفت می‌شدند و راهکارهای صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف انرژی تقاضا را برای نفت کاهش داده بود تا اینکه بهای نفت پس از چند دهه مسیر عکس را طی کرد و تا بشکه‌ای زیر 15 دلار سقوط کرد. هشتادمین اجلاس اوپک در همین شرایط در 11 دسامبر 1986 (20 آذر‌1365) برای چاره‌جویی و جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت تشکیل شد. در آن اجلاس هم پافشاری عربستان مانند امروز بر تثبیت سهم اوپک در بازار جهانی و جنگ قیمت با اعضای غیر‌اوپک بود. غافل از اینکه در هر دو مقطع زمانی قبل از رسیدن به بحران سقوط قیمت نگاه واقع‌بینانه به روابط مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان از جانب اعضای اوپک می‌توانست از بروز این بحران جلوگیری کند. 

در شرایط فعلی کاهش قیمت نفت شاید با از میدان بیرون راندن رقیب سهم اوپک را در بازار جهانی تثبیت کند و برخلاف برخی از اعضای اوپک مانند ایران، نیجریه و ونزوئلا این کاهش قیمت بر دیگر اعضا تاثیر قابل ملاحظه‌ای نداشته باشد. اما دیر یا زود این تصمیم همچون بومرنگی به سوی پرتاب‌کننده بازخواهد گشت. در صورت تداوم کاهش قیمت نفت، تولید‌کنندگان نفت شیل بساط تولیدشان را از میادین تازه تولید برخواهند چید، اما به خانه بازنمی‌گردند،

آنها یاد گرفته‌اند که همواره از بحران، فرصت پدید آورند. به‌خصوص حالا که نفت ارزان هم به کمک خواهد آمد و نیروی محرکه چرخیدن موتور‌های تحقیق و توسعه خواهد شد. تحقیقاتی که در آینده نزدیک آنها را با گزینه و تکنولوژی‌های جدید‌تری به میادین نفت شیل بازخواهد گرداند تا با هزینه تولید کمتر از امروز نفتی قابل رقابت با اوپک تولید کنند. آن زمان است که اگر در این فاصله چاره اندیشیده نشود، دست اوپک بسیار خالی‌تر از امروز خواهد بود.