ارومیه آب می‌خواهد نه پول

برای نجات و احیای دریاچه ارومیه، پول به‌تنهایی راهگشا و کارساز نیست. ما برای احیای ارومیه آب می‌خواهیم. یک مسئله مهم و آشکار دیگری که در احیای دریاچه ارومیه با آن روبه‌رو هستیم، وجود سدهای زیادی در این حوضه است که نباید ساخته می‌شدند. نتیجه اینکه آب پشت سدها مانده و بخش بسیاری از آن تبخیر می‌شود. عامل دیگری که در حوضه ارومیه با آن مواجه هستیم، افزایش سطح کشت زمین‌های کشاورزی از 350 هزار هکتار به 750 هزار هکتار در سال‌های گذشته است که به هر قیمتی حتی نابودی دریاچه انجام شده است.

افزون بر این عوامل، کاهش بارش‌ها نیز مشکل دیگری برای احیای دریاچه است اما در مجموع دریافت سالانه 420 میلیارد مترمکعب آب برای کشور خشکی مانند ایران به نسبت برخی از همسایگان‌مان، رقم بدی نیست. با این همه تنها حدود 90 میلیارد مترمکعب آب از آن را استفاده می‌کنیم. هر سدی که ساخته می‌شود پشت مخزن آن آب به میزان زیادی تبخیر می‌شود و هدر می‌رود و در حوضه ارومیه با داشتن شرایط آب‌و‌هوایی نسبتا گرم، تبخیر پشت سدها سرسام‌آور است. بخش زیادی از منابع آب شیرین حدود 92 درصد (براساس آمار وزارت نیرو) در اختیار بخش کشاورزی قرار دارد. کشاورزی ما در قرن حاضر و با همه پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی که بشر به دست آورده همچنان با همان سیستم کرتی و غرقابی 2 هزار سال پیش انجام می‌شود. به بیان دیگر کشاورزی ما هنوز قرون‌وسطایی است.

برای احیای دریاچه ارومیه دولت تصمیم گرفت 40درصد از آب 7 میلیارد مترمکعبی این حوضه را به دریاچه ارومیه بدهد و اگر این کار انجام شود، کار بسیار بزرگی انجام خواهد شد. البته کسی هم نباید توقع داشته باشد که دولت کشاورزان و بهره‌برداران را از نان خوردن بیندازد. کسانی که در گذشته سطح زیر کشت زمین‌ها را از 350 هزار هکتار به بیش از دو برابر (750 هزار هکتار) رسانده‌اند اکنون باید پاسخگو باشند که چرا بدون مطالعه و فکر چنین کارهایی کرده‌اند. حالا هم کسانی که تصمیم گرفته‌اند حقابه‌های کشاورزان را بخرند باید دست کشاورزان را هم بگیرند و به کمک‌شان بیایند.

یکی از راهکارهای کمک به کشاورزان، اجرای سیستم‌های آبیاری و بهبود روش‌های کشاورزی است. البته اینها هزینه و زمان‌بر است. برای بستن70 هزار حلقه چاه در حوضه ارومیه که بخش گسترده‌ای از خشکیدگی دریاچه را در پی داشته است، تنها داشتن پول کافی نیست و به همکاری و بسیج عمومی نیاز داریم. دریاچه ارومیه زیر نظارت و کنترل سازمان حفاظت محیط‌زیست است و سایر وزارتخانه‌های مربوطه مانند کشاورزی و نیرو باید تعامل سازنده‌ای با سازمان برقرار کنند. اینها گرفتاری‌ها و چالش‌هایی است که در ارومیه با آن درگیر هستیم. در مجموع من به احیای دریاچه ارومیه خوشبین هستم به این دلیل که یک عزم ملی پشت آن قرار دارد.

* مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست