ابعاد و کارکردهای بانک آب ایران

خشکسالی‌های طولانی‌مدت و مدیریت ناکارآمد منابع آب در دهه‌های اخیر کشور را با بحران جدی در زمینه تامین منابع آب مواجه کرده است. در این دهه‌ها ٩٧‌ درصد آب‌های سطحی خشک شده‌اند. بنابراین آینده کشور با مدیریت آب‌های زیرزمینی گره خورده است. باید بپذیریم که اینک آب به کالایی اقتصادی، اجتماعی و امنیتی تبدیل شده و به همین دلیل در هر الگویی برای مدیریت این منابع باید این‌گونه ملاحظات مدنظر قرار گیرد. در حال حاضر بخش کشاورزی مصرف‌کننده 90 تا 92 درصد آب در ایران است که نرخ مصرف این بخش نسبت به متوسط مصرف جهانی (70درصد) و متوسط آسیا (80درصد) بالا است، این در حالی است که تنها 31درصد اراضی ایران قابلیت بالقوه برای کشت و زرع دارند.

از این مقدار نیز تنها نزدیک به نیمی از آن جزو اراضی کشت آبی محسوب می‌شوند، بنابراین میزان تولید به‌دست آمده در این اراضی با توجه به نرخ رشد جمعیت و تغییر الگوی مصرف در سبد امنیت غذایی ایران، بسیار مهم و حیاتی است. با توجه به شرایط بحرانی آب دیدگاه خودکفایی در محصولات کشاورزی باید مورد بازنگری قرار گیرد. باید با اتخاذ سیاست‌های تشویقی، کشاورزان را به تولید محصولات کشاورزی که نیاز به آب کمتری دارد ترغیب کرد و از این طریق به اصلاح الگوی کشت پرداخت. با رعایت این الزامات، منابع آب باید به‌صورت جامع و در قالب ایجاد «بانک آب ایران» تحت مدیریت قرار گیرد تا بتوان با سازوکارهای تدوین شده در این تشکیلات، عرضه و تقاضا را هم در زمان، هم در مکان و هم براساس نیازهای توسعه‌ای کشور مدیریت کرد. بر این اساس، در موضوع مدیریت آب باید هم ابعاد زمانی، هم ابعاد مکانی، هم ابعاد موضوعی (کشاورزی، صنعت و شرب)، هم ابعاد توسعه‌ای (اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی) و هم ابعاد تجارت آب (داخلی و خارجی) مدنظر قرار گیرد.

ایده بانک آب ایران

به گزارش ایانا، دکتر خلیل کلانتری، استاد دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی دانشگاه تهران و مهندس طاهره شرقی دانشجوی دکترای دانشگاه تهران ابعاد مختلف «ایده بانک آب ایران» را تشریح کردند. تشکیل «بانک آب ایران» و «بانک‌های آب حوضه‌های اصلی آبریز» و زیر‌حوضه‌ها در جشنواره پژوهشی دانشگاه تهران در اسفند ماه سال 1393 به‌عنوان «ایده برتر» انتخاب شد. براساس این ایده ابتدا در سطح ملی «بانک آب‌ ایران» تحت مدیریت و نظارت وزارت نیرو، در قالب خزانه آب تشکیل می‌شود. هر حوضه‌ آبریز اصلی و زیرحوضه‌ها نیز دارای «بانک آب» مخصوص به خود خواهند بود که تحت نظارت، قوانین و اصول «بانک آب ایران» فعالیت می‌کنند. براساس این طرح، «بانک آب» تشکیلاتی است که تمرکز اصلی آن روی مدیریت آب است.

به عبارت دیگر در این نوع بانک، به جای تصمیم‌گیری روی عرضه و تقاضای پول، روی عرضه و تقاضای آب بحث، سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری می‌شود. در این تشکیلات مهم‌ترین ابزارهایی که برای مدیریت جامع آب به کار گرفته می‌شود ابزارهای پولی، مالی و دانش است. هدف در «بانک آب ایران»، دستیابی به امنیت آبی است. بر این اساس «بانک آب ایران» باید قادر باشد در مکان یا منطقه‌ای که آب به اندازه‌ کافی برای رفع تقاضا وجود دارد منجر به تقویت رشد اقتصادی و توانمندی کشور در دستیابی به امنیت غذایی، امنیت انرژی و اهداف توسعه انسانی شود و در مکان‌هایی که با کمیابی آب یا آلودگی و فزونی تقاضا برای عرضه آن مواجه هستند باید بتواند با سازوکارهایی ضمن جلوگیری از تشدید آن، به‌گونه‌ای ابزارها را در اجرا به‌کار گیرد که قادر به پاسخگویی به رفع نیازهای حداقل منطقه فوق باشد و در عین حال مانع از تشدید و بدتر‌شدن ابعاد توسعه پایدار کشور شود. از این‌رو «بانک آب» می‌تواند ابزار مناسبی برای دستیابی به سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای ایران به‌صورت بلند‌مدت باشد و تداوم مدیریت آب و رصد کردن نوسانات آن را به‌صورت دائمی تحت نظارت و کنترل قرار دهد. 

روزنامه «فرصت امروز» در نظر دارد در روزهای آتی، ابعاد گسترده‌تری از این موضوع را برای مخاطبان بازگو کرده و نظر کارشناسان مختلف را راجع به آن در همین صفحه منتشر کند.