آیا مصر در انتظار جنبشی دیگر است؟

عملکرد ضعیف عبدالفتاح سیسی وضعیت اقتصادی مصر را نسبت به گذشته وخیم تر و جوانان را بیکار کرده که از نگاه نشریه اکونومیست می تواند زمینه را برای جنبشی تازه فراهم کند

در مصر به آنها می گویند «پسرهای کافه ای»؛ در الجزیره آنها «پسرهایی هستند که تکیه داده به دیوار کنار کوچه و خیابان می ایستند»؛ در مراکش به فرانسوی بهشان می گویند «تحصیلکرده های بیکار»، در سرتاسر جهان عرب وضعیت جوانان رو به افول است.

در اکثر کشورها نیروی جوان شکوفایی اقتصادی به وجود می آورد. یا دست کم باید این طور باشد اما در برخی از کشورهای عربی جوان ها خطر محسوب می شوند، چرا؟ چون از پدر و مادرهای شان تحصیلکرده تر هستند، به دنیا متصلند و نسبت به همه چیز شک می کنند و به سادگی آنچه را بهشان تحمیل می شود، نمی پذیرند. اصلاً این جوانان بودند که بهار عربی رقم زدند و حاکمان تونس، مصر، لیبی و یمن را از تخت پایین کشیدند.

حالا به جز تونس، تقریباً تمام کشورهای عربی یا با جنگ داخلی مواجهند یا انقلاب شان از مسیر اصلی خودش منحرف شده است. وضعیت جوانان عربی از همه وخیم تر است؛ کار پیدا کردن برای شان سخت شده و شب را در سلول گذراندن برای شان آسان تر. گزینه های پیش روی شان یا فقر است یا مهاجرت اجباری و برای اقلیتی هم فعالیت های افراطی.

وضعیتی که می تواند آغازگر جنبش دیگری باشد؛ هیچ جای دیگر دنیا به اندازه مصر تنش جمعیتی، آشوب سیاسی و نابرابری اقتصادی را یک جا در کنار هم ندارد و این برای کشور تحت رهبر عبدالفتاح السیسی نگران کننده است.

به طور کلی خاورمیانه جایی است که مردم بیشترین میزان بدبینی و ترس را نسبت به نسل بعدی و آنچه قرار است بر سر کشور بیاورند، دارند. ترس و نگرانی اصلی این است که نسل بعد وضع را از آنچه که هست، وخیم تر می کنند. جمعیت کشورهای عربی با سرعت زیادی رو به افزایش است. شمار کل جوانان عربی رو به رشد است و از 46میلیون نفر در سال 2010 به 58میلیون نفر در سال 2025 خواهد رسید.

مصر به عنوان بزرگ ترین کشور عربی، نقش مهمی در آینده این منطقه دارد. اگر موفق شود، خاورمیانه را کمی جلو می اندازد اما اگر شکست بخورد وضعیت را از آنچه هست، آشفته تر می کند. آقای سیسی که در سال 2013 با کودتا قدرت را از حسنی مبارک گرفت، سخت گیرانه تر از مبارک عمل می کند و به اندازه محمد مرسی، رئیس جمهوری منتخب مردم (که سیسی او را از مقام ریاست جمهوری عزل کرد) بی کفایت است.

مصر ورشکسته است و به لطف بسته های مالی کمکی کشورهای حاشیه خلیج فارس سر جایش ایستاده. حتی با میلیاردها دلاری که از نفت به دست می آورد، این کشور با کسری بودجه مواجه است. آقای سیسی با وجود تصویر ملی گرایی که از خود به نمایش گذاشته، حتی مجبور شد به بسته کمکی 12میلیارد دلاری صندوق بین المللی پول هم تن بدهد.

نرخ بیکاری هم در حال حاضر به بالای 40درصد رسیده است. تقریباً کار خاصی از دست دولت برنمی آید و بخش خصوصی هم در جذب نیروهای تازه کار عاجز است و در کمال تعجب تعداد تحصیلکرده های بیکار از تعداد شاغلان تقریباً بی سواد، بیشتر است.

البته عامل تمام مشکلات اقتصادی مصر ناکارآمدی دولت حاکم نیست. از یک سو کاهش ارزش نفت، اقتصاد تمام کشورهای عربی را تحت تأثیر خود قرار داده،  از سوی دیگر جنگ ها و حضور گروه های افراطی در خاورمیانه گردشگران را از این منطقه فراری داده است. بار سنگین خطاهای گذشته هم هنوز حس می شود، از جمله میراث سوسیالیسم عرب و سودهای تجاری گسترده ارتش.

اما آقای سیسی اوضاع را وخیم تر کرده است. او همچنان از پوند مصری دفاع می کند تا از بالا رفتن نرخ تورم و احتمال وقوع اعتراض های قشر فقیر جلوگیری کند. او فکر می کند که با حفظ ارز می تواند قیمت مواد غذایی را که بخش زیادی از آن وارداتی است، کنترل کند، اما نتوانسته جلوی بازار سیاه دلار را بگیرد (پوند مصری در حال حاضر در بازار تقریباً دو سوم ارزش واقعی خود، خریدوفروش می شود). این وضعیت به هر حال نرخ تورم را بالا می برد، در حال حاضر 14درصد است و احتمالا بیشتر از این هم می شود، به صنعت آسیب می زند و سرمایه گذاران را هم فراری می دهد.

مصر با وجود کانال سوئز از موقعیتی برخوردار است که قاعدتاً باید از تجارت جهانی بهره ببرد اما هنوز در شاخص تسهیل تجارت بانک جهانی در نیمه دوم فهرست قرار دارد. آقای سیسی کانال سوئز را گسترش داده اما درآمد حاصل از آن پایین آمده است. تکلیف برنامه هایی که برای ساخت شهری شبیه دوبی در بیابان داشت هم اصلاً مشخص نیست.

طرح پیشنهادی پل ارتباط میان مصر و عربستان سعودی هم بعد از آنکه آقای سیسی دو جزیره  سعودی را که مدت ها تحت کنترل مصر بود بازگرداند، با اعتراض های مردمی روبه رو شد. کاسه صبر مشاوران اقتصادی آقای سیسی هم از این وضعیت لبریز شده. مشاوران اماراتی به خاطر قوانین سخت گیرانه و مواضع خودستایانه دولت که می گوید مصر به مشاوره تازه کارهای منطقه خلیج فارس نیازی ندارد، ناامید شده و به خانه برگشته اند.

با تمام این اوصاف در حال حاضر نمی توان با اطمینان گفت که مصر با یک انقلاب یا کودتای دیگر مواجه خواهد شد. هم مصر آسیب پذیر است و هم خاورمیانه آشفته. پلیس مصر هم نهایت تلاشش را می کند تا از هرگونه تنشی جلوگیری کند اما به هر حال مصر چه به لحاظ اقتصادی، چه اجتماعی و چه جمعیتی تحت فشار است.

آقای سیسی نمی تواند پایداری بادوام به وجود بیاورد و سیستم سیاسی مصر بهتر است، از این حالت بسته درآید. نخستین قدمی که می تواند در این مسیر بردارد این است که آقای سیسی در انتخابات سال 2018 شرکت نکند.