آیا جمعیت جهان 11 میلیارد نفر می‌شود؟

در تازه‌ترین مقاله‌ای که در مجله بین‌المللی Science چاپ شده، کارشناسان سرشماری جمعیت از چندین دانشگاه و بخش جمعیت سازمان ملل متحد به این نتیجه رسیدند که رشد جمعیت جهان در نیمه دوم قرن بیست‌ویکم به جای اینکه طبق پیش‌بینی یک دهه پیش سازمان ملل متوقف شده یا کاهش یابد، به افزایش خود تا فراتر از سال 2100 هم ادامه خواهد داد. مقاله مجله Science برای نخستین بار از طریق استفاده از روش آماری «احتمالی»، طیف وسیعی از عدم اطمینان را حول و حوش برآوردهای پیشین خود که جمعیت جهان را در سال 2015، 9/6 میلیارد و تا سال 2100، 10/9 میلیارد پیش‌بینی کرده بود، به‌وجود آورده است.نویسندگان این‌طور نتیجه می‌گیرند که احتمال رسیدن جمعیت واقعی جهان در سال 2100 میلادی بین 9/6 تا 12/3 میلیارد نفر 80درصد است.

جان ویلموث، رئیس بخش جمعیت سازمان ملل و یکی از نویسندگان این مقاله، می‌گوید که چنین طیفی «واقعا نوآورانه است». در یک مقاله به‌چاپ رسیده در نشریه Global Environmental Change، وولفگانگ لوتز و همکارانش در موسسه بین‌المللی تحلیل سیستم‌های کاربردی (IIASA) در وین اتریش، از یک روش بسیار متفاوت استفاده کردند. در این روش آنها یک گروه بزرگ از کارشناسان را به‌کار گرفتند تا بگویند که جمعیت جهان احتمالا در سال 2075 به بالاترین میزان یعنی 9/4 میلیارد نفر خواهد رسید، اما در سال 2100 به زیر 9 میلیارد کاهش خواهد یافت. پیش‌بینی سازمان ملل اما احتمال به‌ واقعیت رسیدن سناریوی بالا را بیش از 5درصد نمی‌داند.

هر دو گروه پیش‌بینی می‌کنند که هند پرجمعیت‌ترین کشور جهان است. به پیش‌بینی آنها جمعیت هند در سال 2070 به اوج خود رسیده و در سال 2100 به حدود 1/5 تا 1 /6میلیارد نفر کاهش خواهد یافت. بیشترین اختلاف این دو گروه در برآوردهای‌شان درباره کاهش جمعیت چین در آینده و انفجار جمعیت جنوب صحرای آفریقا است، جایی‌که بیشترین رشد جمعیت جهان قرار است رخ دهد. براساس برآوردهای سازمان ملل، جمعیت در این منطقه امکان دارد چهار برابر شود و از کمتر از یک میلیارد نفر به حدود 4 میلیارد نفر برسد. آفریقا در سال 2100 طبق پیش‌بینی‌ها به اندازه چین کنونی جمعیت خواهد داشت.

جان ویلموث، رئیس بخش جمعیت سازمان ملل می‌گوید: «این اعداد و ارقام پیش‌بینی نیست. اینها طر‌حی است از آنچه قرار است در صورت تداوم روند کنونی در آینده اتفاق بیفتد. هنوز هم فرصت برای دخالت کردن وجود دارد.»

تغییرات گسترده

هانیا زلوتنیک، رئیس پیشین بخش جمعیت سازمان ملل، می‌گوید: «یک دهه یا بیش از یک دهه پیش، متخصصان سرشماری سازمان ملل بسیار خوشبین‌تر بودند. پیام پنهان در این خوشبینی این بود که مشکل جمعیت در حال برطرف‌شدن است چون میزان باروری در حال کم شدن است. اما ما همه می‌دانیم که این تصور غلط است.»نرخ کلی باروری یک کشور یعنی تعداد دفعاتی که هر زن به‌طورمتوسط می‌تواند باردار شود، متغیر کلیدی در «انتقال‌جمعیتی» است که انتظار می‌رود همه کشورهای درحال‌توسعه از آن عبور کنند.

در ابتدای این انتقال، نرخ بالای مرگ و میر و امید به زندگی کم با نرخ بالای زادوولد به تعادل می‌رسند چون زنان می‌دانند که از چندین فرزندی که به‌ دنیا می‌آورند، تعدادی از آنها می‌میرند. کشاورزی مدرن، رعایت اصول بهداشتی و پیشرفت‌های پزشکی می‌تواند نرخ مرگ و میر را به‌ویژه در کودکان به‌سرعت کاهش ‌دهد. اما دست‌کم یک نسل باید عوض شود تا زوج‌ها با واقعیت تازه و داشتن فرزندان کمتر سازگار شوند. در این فاصله، انفجار جمعیت و میزان آن بستگی به این دارد که کاهش نرخ باروری چقدر طول بکشد.

وقتی کشورهای غربی در نسل‌های گذشته خود روند انتقال را آغاز کردند، هم مرگ و میر و هم باروری به‌تدریج در طول یک قرن کاهش پیدا کرد. در کشورهایی چون چین و برزیل اما این روند بسیار کمتر زمان برد و در طول سه تا چهار دهه به‌ نتیجه رسید. نیجریه از این نظر یک کشور بسیار مهم است. جمعیت این کشور که اکنون پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی است، تا سال 2100 بیش از پنج برابر خواهد شد و به بالای 900 میلیون نفر خواهد رسید. به‌گفته سازمان ملل، از هر پنج نفری که به جمعیت جهان اضافه می‌شوند، یک نفر نیجریه‌ای خواهد بود.

انتخاب یک مسیر

چه کسی درباره سال 2100 و جمعیت آن درست می‌گوید؟ هانیا زلوتیک، رئیس پیشین بخش جمعیت سازمان ملل تردیدی ندارد که آموزش زنان در مسیر حل این مشکل راهگشا است اما می‌گوید چه تضمینی هست که پیش‌بینی‌های لوتز و همکارانش درست از کار درآید. او می‌گوید: «نه ما و نه سازمان ملل هیچ‌یک نمی‌دانیم که درآینده قرار است چه اتفاقی بیفتد.»

از سویی گیلز پیسون می‌گوید: «ما 100سال آینده را می‌توانیم بفهمیم.» او یک شبیه‌ساز مبتکرانه ساخته که به همه افراد عادی امکان می‌دهد تا یک سرشمار و جمعیت‌شناس حرفه‌ای شوند. در این شبیه‌ساز شما امکان این را دارید که مسیر جمعیت مدنظر خودتان را با تغییر میزان باروری و مرگ و میر برای هر کشور و برای کل جهان انتخاب کنید. به این ترتیب می‌توانید ببینید که چه اتفاقی برای جمعیت جهان می‌افتد.