آموزش حرفه‌ای عامل تعیین کننده در رشد همه جانبه

تعداد زیادی از کشورها در سال‌های اخیر از یک رشد اقتصادی مثبت غیرمتعارف برخوردار شده‌اند. عنصر اصلی برای توسعه این کشورها و اقتصاد آنها همانا بخش آموزش بوده است. آموزش نقش میان بخشی ایفا می‌کند زیرا بخش‌های تجارت، هنر و صنعت، خدمات و کشاورزی بدون کارکنان صاحب صلاحیت نمی‌توانند عملکردی داشته باشند. بنابراین ایجاد اصلاحات در سیستم آموزش حرفه‌ای یک عامل تعیین‌کننده در رشد همه جانبه اقتصادی و اجتماعی است. شهروندانی که یک آموزش حرفه‌ای را گذرانده‌اند صاحب صلاحیت بیشتری بوده و بنابراین شهروندان راضی‌تر و مرفه‌تری هستند، زیرا آنها می‌توانند موجودیت خویش را بسازند. داستان موفقیت توسعه اقتصادی در اروپا و به‌خصوص در آلمان بدون یک سیستم آموزشی به خوبی توسعه‌یافته و با کیفیت بالا قابل تصور و درک نیست.

بسیاری از کشورهای دنیا، اروپا و به‌ویژه آلمان را مثال می‌زنند، زیرا این حقیقتی است که نهادهای آموزشی آلمانی به‌ویژه در زمینه آموزش‌های حرفه‌ای مدلی برای ایجاد یک سیستم آموزشی حرفه‌ای اثربخش فراهم می‌آورند. در مطلب پیش‌رو ایده برقراری و ترویج آموزش‌های حرفه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است.

آموزش‌های حرفه‌ای در آلمان

برچسب ‌«‌ساخت آلمان‌»‌ ‌بر پایه قدرت نوآوری شرکت و پیشرفت‌های فنی و اقتصادی مرتبط با آن قرار دارد.بدون وجود کارکنان با صلاحیت بالا و دارای انگیزه که به صورت تئوری و عملی تربیت شده و آموزش دیده‌اند این توسعه غیر‌ممکن است. نیروی کار با صلاحیت ستون فقرات عملکرد اقتصاد آلمان و جهت‌گیری آینده این اقتصاد است.

شرکت‌ها به منظور تأمین و حفظ عملکرد خود و نیز توسعه فنی و اقتصادی در بلند‌مدت به کارکنانی با مهارت‌های ویژه احتیاج دارند. در مرحله اول لازم است فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، کالج‌ها و کالج‌های با سیستم دوگانه همگی با توجه به تخصص‌های مهارتی صنایع گوناگون نهادینه شوند تا بتوانند آنچه را که در تئوری یاد گرفته‌اند، به مرحله عمل درآورند.

آموزش حرفه‌ای دوگانه

در آلمان تخصص‌ها اصولاً در سیستم‌های آموزش حرفه‌ای دوگانه دارای صلاحیت می‌شوند. نام ‌«‌آموزش حرفه‌ای دوگانه‌»‌ ‌بیانگر این اصل است که دو شریک  (مکان‌های یادگیری) مسئولیت آموزش حرفه‌ای را مشترکا به عهده می‌گیرند که می‌توان آنها را به صورت زیر نام برد:

شرکت آموزش‌دهنده و مدرسه حرفه‌ای وجه عملیاتی آموزش

ویژگی خاص این سیستم آن است که شرکت آموزش‌دهنده با افراد جوان وارد یک توافق می‌شود با این فرض که مسئولیت ارائه محتوای خدمات از پیش تعیین شده آموزشی را از نظر عملیاتی به عهده دارد. این شرکت براساس مقررات آموزشی و یک برنامه زمان‌بندی، آموزش عملی به مدت سه، چهار روز در هفته را سازماندهی می‌کند.

آموزش عمدتاً در محل کار و در حین کار اتفاق می‌افتد و این تفاوت تعیین کننده‌ای در مقایسه با سایر مدل‌های تحصیل مدرسه‌ای در سایر کشورهاست، زیرا آموزش داخلی  (درون سازمانی) هم از لحاظ فنی و هم از نظر کار سازمانی همواره فرآیندهای جاری و فنون به روز را در زمینه تولید یا خدمت مورد نظر ارائه می‌کند. علاوه بر آن فراگیران در حین آموزش در بهره‌وری شرکت مشارکت کرده و باعث کاهش هزینه‌های آموزش برای شرکت و همچنین برای بخش عمومی می‌شود.

آموزش در محل مدرسه

فراگیران به‌طور متوسط یک تا دو روز را در مدرسه حرفه‌ای حضور می‌یابند و در آنجا آموزش‌های خاص تئوریک و عملی را می‌گذرانند. تدریس این موارد یک آموزش تکمیلی ضروری ورای آنچه که فراگیران در آموزش‌های ویژه در محل کار گذرانده‌اند. این تدریس با موضوعات عمومی از قبیل اقتصاد، دروس اجتماعی و زبان‌های خارجی تکمیل می‌شود.

مدرسه حرفه‌ای با طی مراحل عملی پیچیده روی انتقال مهارت هدف‌گیری می‌کند، زمینه‌های مختلف تئوریک نه به صورت جداگانه و منفرد بلکه در زمینه‌های مرتبط با شغل یا به اصطلاح در حوزه‌های یادگیری تدریس می‌شوند.

مدت زمان آموزش

مدت زمان آموزش معمولاً سه الی سه سال و نیم است. طی این مدت فراگیران الزاما به یک صلاحیت حرفه‌ای وسیع و سیستماتیکی دست می‌یابند که فونداسیون مستحکمی را برای یادگیری مادام العمر آنها فراهم خواهد کرد. این آموزش وسیع حرفه‌ای به میزان قابل توجهی با دوره‌های آشنایی که با گرایشات عملیاتی و به صورت کوتاه‌مدت اجرا می‌شوند و صرفا صلاحیت‌های جزئی و ناپایدار را ایجاد می‌کند، تفاوت دارد.

همکاری بین محل‌های یادگیری

همکاری بین دو محل یادگیری  (مدرسه و محل کار) یک پیش نیاز مهم برای موفقیت آموزش حرفه‌ای است.آموزش حرفه‌ای دوگانه در صورتی بهترین موفقیت را خواهد داشت که آموزش‌دهنده‌های صنعت و مدرسان حرفه‌ای مدارس در پیوستگی با هم استراتژی‌ها و اقدامات آموزشی را ایجاد و توسعه دهند بنابراین، یادگیری به هم پیوسته در هر دو مکان بخشی از کار است و باید به صورت مسئولانه اجرا شده و هماهنگ شود.

موضوعات همکاری بین مکان‌های یادگیری می‌تواند شامل این موارد باشد: محتوای آموزش در مدرسه و محل کار، فرآیند‌ها، برنامه‌های زمان‌بندی، کارهای آموزشی مشترک، مدیریت تدریس و کلاس، روش‌های تدریس در عملیات و در مدرسه و تضمین کیفیت سازماندهی آموزش. ثابت شده که چنانچه مدرسان مدرسه و آموزش‌دهندگان صنعت به صورت مشترک تعیین صلاحیت شوند مشارکت در کار گروهی افزایش‌یافته و بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود.

گزینه‌های دوران‌گذار

در صورتی که برای انجام آموزش عملی و در حین کار شرکتی وجود نداشته باشد، ممکن است انجام آن در مدرسه حرفه‌ای امکان‌پذیر باشد، بنابراین باید مدرسه به تجهیزات، کارگاه‌ها یا آزمایشگاه‌های مناسب تجهیز شود.

چرا سیستم آموزش حرفه‌ای دوگانه؟

سیستم آموزش حرفه‌ای دوگانه کمک می‌کند تا از کارایی اقتصاد و چشم‌انداز آینده نسل جوان اطمینان حاصل شود. این سیستم آموزشی در سطح اجتماعی برای روبه‌رو شدن با تغییرات فنی، اقتصادی و اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.

منافع اقتصادی

کسب‌و‌کار‌ها از طریق آموزش خود می‌توانند یک توسعه سیستماتیک و بلند‌مدت پرسنلی برای خود خلق کنند که آنها را به میزان قابل توجهی از نوسانات بازار کار مستقل می‌کند. بنابراین برای هر صنعتی آموزش حرفه‌ای دوگانه نقش برجسته‌ای در تأمین نیروی جوان ماهر و نیز حفظ خلاقیت آن برای نوآوری ایفا می‌کند.در مقایسه با استخدام افراد حرفه‌ای از بیرون از سازمان زمان و هزینه قابل توجهی صرفه‌جویی می‌شود و علاوه بر آن ریسک به کار گماری اشتباه و هزینه‌های مترتب بر آن به حداقل می‌رسد.

فراگیران پس از آموزش دیدن سال‌ها با شرکت یکی می‌شوند آنها قبلا با دقت تمام صاحب صلاحیت و تجربه می‌شوند و وفاداری بالاتر از حد میانگین نسبت به سازمان دارند. علاوه بر آن طی آموزش آنها قبلا به میزان قابل توجهی در ارزش آفرینی برای شرکت مشارکت کرده‌اند.

مزایا برای نسل جوان

یادگیری حدود 65درصد از شاگردانی که در سال فارغ‌التحصیل می‌شوند، در سیستم آموزش حرفه‌ای دوگانه اتفاق می‌افتد. آنها صاحب صلاحیت ویژه می‌شوند و دیپلم حرفه‌ای آنها در واقع سندی است دال بر صلاحیت‌های حرفه‌ای که برای آنها نسبت به سایر کارگران ماهر یک مزیت رقابتی ایجاد می‌کند، زیرا در این نوع آموزش دیدگاه حرفه‌ای وجود داشته که به نوبه خود چشم‌انداز بهتری برای بازار کار ایجاد می‌کند و این البته دلیلی است بر اینکه چرا نرخ بیکاری جوانان در آلمان کمتر از سایر کشور‌های اروپایی است.در عین حال مزدی که قبلا در حین آموزش پرداخت شده یک استقلال اقتصادی را برای فراگیر تأمین می‌کند و همزمان یک مبنای اساسی برای یادگیری مادام العمر او ایجاد می‌کند.

- تحلیل آموزش حرفه‌ای

در بحث اهمیت آموزش، یک شاخص شناخته شده بین‌المللی همانا هزینه دولت روی آموزش است که نسبت به تولید ناخالص ملی  (GDP) سنجیده می‌شود. این شاخص به خصوص در کشورهایی که آموزش در ساختار دولتی تعریف شده، صادق است. یونسکو، بانک جهانی و جامعه اروپا مستمرا آمار هزینه‌های انجام شده روی آموزش را منتشر می‌کنند و معدل این عدد برای اروپا 5درصد است.  در بسیاری از کشور‌هایی که هزینه‌های نسبتاً کمتری روی آموزش صرف می‌کنند به نظر می‌رسد که در بعضی بخش‌های آموزش و بالاخص در بخش آموزش‌های حرفه‌ای و اصلاح در آموزش تقویت سرمایه‌گذاری رخ داده است.

این موضوع به‌ویژه زمانی‌که سهم مالی مشارکت در بخش آموزش مورد مقایسه قرار می‌گیرد، آشکارتر می‌شود. در اروپای مرکزی سهم هزینه برای آموزش حرفه‌ای معادل 0.6درصد است. لازم به ذکر است که این عدد فقط به هزینه‌ای که دولت انجام می‌دهد، اشاره دارد. سیستم‌های VET- آموزش تحصیلی حرفه‌ای شبیه آنچه که در آلمان وجود دارد در زمینه هزینه آموزش‌های حرفه‌ای که عمدتاً توسط خود شرکت‌های آموزشی سرمایه‌گذاری شده، سهم بالایی از بخش غیر‌دولتی را ثبت می‌کنند.

مباحث بین‌المللی اغلب حول محور نحوه استفاده مؤثر و کارا از منابع دولتی در بخش آموزش می‌چرخد.برای بسیاری از کشورها این امر با آموزش‌های حرفه‌ای مربوط است و مباحث مذکور نمی‌تواند این واقعیت را پنهان کند که این زمینه به‌طور جدی تحت سرمایه‌گذاری است. آمار نشان می‌دهد، اقتصاد‌های شکوفا نسبت بالایی از دانش‌آموزان را در آموزش حرفه‌ای دارا هستند.

در برخی از کشور‌ها مانند آلمان، آموزش فردی اغلب شامل یک آموزش فنی است که با تحصیلات آکادمیک ادامه می‌یابد این ترکیب معمولاً جذاب به نظر می‌رسد، زیرا در برخی از حوزه‌های علمی مهم است که مهارت‌ها و شایستگی‌های عملی نیز به‌دست آید. بنابراین توسعه بخش آموزش حرفه‌ای و فنی باید اجباراً هم به‌منظور بهبود کمی و هم بهبود کیفی انجام شود.

-حوزه‌های اقدام استراتژیک برای VET

طبق نظر متخصصان بین‌المللی و نیز از منظر تجربیات VET اروپایی، حوزه‌های اقدام استراتژیک زیر در آموزش‌های حرفه‌ای باید توسعه یابد: ایده مدرسه پایلوت با گستره‌ای در صنوف مختلف اصلی. یک بازسازی آموزش حرفه‌ای می‌تواند و به وسیله ایده مدرسه پایلوت ترویج یابد. این رویکرد فرصت یک توسعه ارگانیک را پیشنهاد می‌کند. انتخاب بخش‌هایی که در آنها مدارس حرفه‌ای پایلوت راه‌اندازی می‌شوند، اهمیت دارد.

آنها باید با مشورت دولت، صنایع و انجمن‌ها انتخاب شوند. ایده مدارس پایلوت نیاز به ارزیابی دارد تا مشخص شود که یک تجربه مثبت برای اجرای سایت‌های بعدی فراهم شده است. هم جهتی آموزش حرفه‌ای مدل شده روی چارچوب صلاحیت دهی اروپایی - EQF شامل هشت سطح آموزش با یک پیشنهاد آموزشی بسته به مهارت‌ها، توانایی‌ها و دانش به یک سطح تعریف شده منتسب می‌شوند. VET در این جا در سطوح سه تا پنج عمل می‌کند. این ایده به صورت پایدار اجرا می‌شود و موجب یک تجدید سازمان در مدارس حرفه‌ای و به اصطلاح مدارس فنی می‌شود.

مشروط بر آنکه به صورت موازی و نه به دنبال هم در طول سطوح صلاحیت‌دهی اجرا شود. علاوه بر مدرسه به‌عنوان محلی برای یادگیری، باید اولویت بالایی به شرکت‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای یادگیری در سیستم دوگانه آموزش حرفه‌ای داده شود که علامت تجاری آموزش حرفه‌ای آلمانی و البته یک الگوی قابل ملاحظه برای اصلاحات است. آموزش دوگانه همچنین این مزیت را دارد که از ابتدا در فرآیند‌های عملی و با محتوای تئوریک که با زندگی حرفه‌ای یکپارچگی دارد، ارائه می‌شود.

آموزش مدرسان

مدرسان حرفه‌ای می‌توانند فارغ‌التحصیلان کالج تربیت مدرس یا هر دانشگاه دیگری باشند، بدون آمادگی بیشتر برای فعالیت‌های تدریس. برای مدرسان فنی حتی مدرک لیسانس کافی است. تجربه در سایر کشور‌های اروپایی اهمیت آماده‌سازی برای حرفه تدریس با داشتن یک مدرک حداقل دانشگاهی را برای تحقق کیفیت تدریس نشان می‌دهد همچنین برای مدرسان حرفه‌ای مهم است که مرتباً دانش خود را در ارتباط با پیشرفت‌های تکنولوژیکی به روز کنند و بنابراین آموزش پیوسته کمتر از یک هفته در سال کافی نیست.

مطالب درسی

امروزه بسیاری از مدارس حرفه‌ای از مطالب درسی منسوخ یا قدیمی استفاده می‌کنند، بنابراین در اینجا به روزآوری امری اساسی است لیکن توصیه می‌شود این به روزآوری به‌عنوان یک رویکرد خرید داخلی انجام و با تجربیات بین‌المللی آغاز شود. این کار از طریق ترجمه مطالب آموزشی شناخته شده بین‌المللی به زبان محلی و تطبیق آنها با شرایط ملی توسط تیمی از متخصصان و مدرسان متخصص انجام می‌گیرد. در عصر دیجیتال باید از فرصت تبدیل مطالب درسی به فرم دیجیتال بهره جست.

 مفهوم یک مدرسه حرفه‌ای پایلوت

ایجاد مدارس حرفه‌ای پایلوت یک قدم اصلاحی مهم برای توسعه آموزش حرفه‌ای است. در اینجا زمینه‌های فعالیت زیر مستقل از نقطه کانونی باید مورد ملاحظه قرار گیرد.

حداقل اندازه

به منظور حصول اطمینان از کفایت مدرسه‌داری حرفه‌ای عملیات با یک برنامه یک ساله، دو یا حتی سه ساله با حداقل تعداد دانش‌آموز معادل 200 تا 300 نفر توصیه می‌شود. نسبت دانش آموز به مدرس چنانچه معادل
10 به 1 باشد مناسب است، بنابراین به  20 تا30 مدرس نیاز خواهد بود و البته کادر اداری باید تأمین شود. با فرض مناسب بودن یک کلاس برای هر 20 نفر حدود 15 کلاس باید تأمین شود.

همچنین کارگاه‌های لازم با توجه به جهت‌گیری موضوعی مدرسه باید ایجاد شود. برای مدارس حرفه‌ای پایلوت همچنین پیشنهاد می‌شود که یک مدرسه شبانه‌روزی تأسیس شود زیرا اینکه فقط دانش آموزان بومی در مدرسه حرفه‌ای پایلوت تدریس نشوند ایده خوبی خواهد بود.

انتخاب مدرس

مدرسان در یک مدرسه پایلوت باید به‌گونه‌ای فعال باشند که به‌ویژه برای وظایف در یک مدرسه پایلوت حرفه‌ای مناسب باشند. در جریان فرآیند انتخاب صلاحیت‌های حرفه‌ای و دانش زبان خارجی باید نقش داشته باشد. به‌علاوه گرایش به اصلاحات و تطبیق‌پذیری برای کیفیت یک مدرس اهمیت دارد. مدارس پایلوت همچنین وظیفه توسعه مطالب درسی جدید را در مقایسه با نمونه‌های بین‌المللی برعهده دارند، بنابراین مدرس انتخاب شده باید برای این موضوع شایستگی کافی داشته باشد. آشنایی با کامپیوتر البته یک الزام اجباری است.

سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری برای ساختمان مدرسه در مکان‌های انتخاب شده با توجه به جهت‌گیری حرفه‌ای مدرسه الزامی است. کلاس‌ها، کارگاه‌ها، مدارس شبانه‌روزی، تالار اجتماعات، کافه تریا و باشگاه ورزشی لازم است که از مصالح موجود ساخته شوند. در بعضی از سایت‌ها می‌توان ساختمان‌های موجود را متناسب با نیاز سازگار کرد.

همراهی با سرمایه‌گذاری

در یک مدرسه پایلوت حرفه‌ای، سرمایه‌گذاری نباید فقط در ساختمان و تجهیزات انجام شود. در یک برنامه سرمایه‌گذاری بالغ بر 30درصد سرمایه‌گذاری‌ها در بخش سخت‌افزار باید اجرای اقدامات همراه را هدف‌گیری کند. اقدامات همراه عبارتند از:

الف) توسعه مفهوم آموزش طبق چارچوب تعیین صلاحیت‌های ملی

ب) تعریف شرح شغل‌ها، ایجاد دوره‌ها و درس‌های آموزشی

ج) آموزش فنی و روش شناختی مدرسان حرفه‌ای

د) آموزش کارکنان اداری مدرسه پایلوت در زمینه مدیریت مدرسه و مسئولیت‌ها

ه) توسعه فعالیت تدریس و یادگیری در کانون حرفه‌ای مدرسه پایلوت

و) تبادل مدرس و دانش آموز با مؤسسات شرکای تجاری اروپایی

ز) ایجاد امکان گفت‌وگو با کارفرمایان و کارکنان محلی با مشارکت مدیریت اداره‌کننده مدرسه

ح) ارزشیابی مفهوم مدرسه پایلوت: سرمایه‌گذاری مدرسه پایلوت باید به بلوغی ورای صرفاً ساختمان‌سازی برسد و باید طی پنج سال اول اجرا شود.

ط) پشتیبانی از سوی متخصصان آلمانی: این متخصصان در هر زمان با همکاری وزارت آموزش و پرورش توسعه یک مدرسه پایلوت را همراهی و کنترل خواهند کرد

 همکاری‌های بین وزارتخانه‌ای

هیچ زمینه آموزشی دیگری به اندازه آموزش فنی و حرفه‌ای تا این اندازه به همکاری‌های بین وزارتخانه‌ای وابستگی ندارد. وزارت آموزش و پرورش نقش مدیر پروژه را برعهده دارد ولی همکاران عمده او می‌توانند وزارت دارایی، وزارت اقتصاد، وزارت کار و رفاه اجتماعی و وزارت کشاورزی باشند، بنابراین وزارت آموزش و پرورش نیاز به احکام، اختیار و ابزار کافی  (مالی و انسانی) برای تحقق مسئولیت‌های کنسرسیوم دارد. این احکام باید توسعه‌یافته و برای اجرای رویکرد مدارس پایلوت شبکه‌ای دارای اهمیت هستند.

مدیرعامل نهاد گواهی‌دهنده آرم سرت  - دکترای مدیریت کسب‌و‌کار