ریل و جاده، خلیج فارس را به قلب اروپا وصل می کند / آغاز رستاخیز ترانزیتی از سرزمین قفقاز

برنامه ریزی برای کاهش سهم نفت در اقتصاد ایران در طول تمام سال های گذشته مهمان دولت ها بوده است. از قرار دادن قیدهایی جدید بر سر راه وارد کردن پول نفت در بودجه جاری تا هدف گذاری های کلان برای افزایش درآمدهای غیر نفتی تنها بخشی از اقداماتی است که در سطح قوانین انجام گرفته و البته در عرصه عمل راهی طولانی در پیش دارد. 

تکیه بر اقتصاد غیر نفتی در شرایطی که فضای رقابتی در بسیاری از حوزه های تجاری و زیرساختی منطقه خاورمیانه به شدت گسترش یافته است، تنها در جبهه هایی معنا خواهد داد که ایران در آن نسبت به رقبای خود مزیتی نسبی داشته باشد و قطعاً در چنین شرایطی نام یک حوزه بیش از دیگر بخش ها اهمیت خواهد یافت. بخشی که از گذشته دور برای ایران بیشترین درآمدها را به وجود آورده و حالا برجام شرایط اجرای دوباره اش را ساخته است.

ترانزیت که در گذشته با شکل دادن به مسیرهایی امن برای تاجران بین المللی انجام می گرفت و امروز به امکانات زیرساختی و ثبات اقتصادی احتیاج دارد، شاید بهترین گزینه ایران برای عبور از اقتصاد نفتی باشد. موضوعی که مذاکرات ابتدایی برای آن از ماه ها پیش آغاز شد و پس از اعلام آمادگی چین برای احیای جاده ابریشم حالا نوبت به دیگر نقاط مهم در مسیر اتصال آسیای شرقی به اروپای غربی رسیده است.

از بین رفتن امنیت در کشورهایی مانند عراق و سوریه و شرایط نامشخص ترکیه باعث شده، از سرگیری ترانزیت در این مسیر مهم یک راهکار اصلی داشته باشد و آن حرکت از سمت خلیج فارس به سمت همسایه های شمال غربی ایران است و در این مسیر آذربایجان رکن اصلی خواهد بود. این مقدمات اهمیت ترانزیتی سفر رئیس جمهوری ایران به باکو را نشان می دهد. روحانی در این سفر با همتای آذربایجانی خود در چند محور مذاکره کرده که اصلی ترین سرفصل های آن حوزه ترانزیتی بوده است.

همکاری های ایران و آذربایجان در حوزه ترانزیت به دو محور بسیار مهم اختصاص دارد. از سویی در ترانزیت جاده ای، با توجه به ناامن شدن مسیر ترکیه، محور جدید حرکت کامیون های ایرانی آذربایجان خواهد بود و کریدور خلیج فارس به دریای سیاه در صورت نهایی شدن لغو روادید و تسهیل سیاست های رفت و آمد، می تواند روزهایی خوب را تجربه کند.
در سوی دیگر کریدور ریلی جنوب به شمال ایران که در ماه های آینده به رشت می رسد تنها به یک قطعه نیاز خواهد داشت. حضور روحانی می تواند به معنای نهایی شدن ورود سرمایه گذاران آذری در قطعه رشت به آستارا باشد. خطی که آغاز به کارش به معنی اتصال ریل رسمی ایران به خطوط ریلی منطقه قفقاز خواهد بود.

توسعه زیرساخت ها مقدمه توسعه اقتصادی

حرکت مثبت و رو به رشد کریدور خلیج فارس به دریای سیاه موضوعی است که ایران را درباره محوریت یافتن این کریدور در سال های آینده بسیار امیدوار کرده است. محمد جواد عطرچیان، مدیر کل دفتر ترانزیت و پایانه های مرزی سازمان راهداری درباره آخرین وضعیت این کریدور و نقش آذربایجان در آن اظهار کرد: خوشبختانه این طرح که سال های قبل پیشنهاد شده بود این روزها با استقبال کشورهای حاضر در این کریدور مواجه شده و درخواست کشوری مانند رومانی برای حضور در این مسیر نشان از اهمیت آن در عرصه ترانزیت می دهد.

به گفته وی در راستای نهایی شدن سندهای مربوط به تأسیس رسمی این کریدور از یک سو وزرای راه و حمل و نقل کشورهای اصلی بناست تا پایان سال جاری میلادی سند اجرای کار را به امضا برسانند و از سوی دیگر مذاکراتی نیز آغاز شده که هدف آن افزایش امتیازهای مسیر جدید در قیاس با محورهای گذشته است.

عطرچیان ادامه داد: در این راستا ایران مذاکرات خوبی را لغو روادید سفر راننده های ایرانی به این کشور انجام داده و امیدواریم همین رویه مثبت در طول ماه های آینده با کشورهای دیگر نیز نتیجه بخش شود. این کریدور آب های خلیج فارس را به اروپای غربی می رساند و آغاز به کارش مساوی با بهبود وضعیت عملکردی کشور در عرصه ترانزیت خواهد بود.

سرمایه گذاری 500 میلیون دلاری در یک خط ریلی و البته هزینه های گسترده دیگری باید برای بهبود اوضاع ترانزیت انجام گیرد، این سوال را به وجود می آورد که آیا این امر صرفه اقتصادی لازم را برای کشور خواهد داشت یا سرمایه گذاری بدون بازگشت است. علی اکبر نیکو اقبال، هیأت علمی دانشگاه تهران و صاحب نظر اقتصادی در گفت وگو با «فرصت امروز» بهبود زیرساخت ها را مساوی با آغاز راه توسعه اقتصادی کشور دانست و گفت: وقتی زیرساخت ها بهبود یابد، هزینه تولید و ساخت و انتقال به شدت پایین می آید. این امر نخستین اثر خود را در به صرفه کردن تولید خواهد گذاشت.

به اعتقاد وی بستر جغرافیایی ایران برای انتقال ترانزیتی کالاهای منطقه یکی از اصلی ترین ویژگی های اقتصادی مثبت کشور را می سازد. ایران در سال های قبل تنها با مراوده با کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان درآمد مطلوبی به دست آورده و اگر همین روند به شکلی منطقه ای تقویت شود، می توان روی درآمدی کلان حساب کرد و این امر شاید آغازی بر روند خروج از اتکا به نفت باشد.
هرچند آنچه در جریان سفر رئیس جمهوری به باکو اتفاق افتاده تنها نقطه آغازی بر فرآیند رشد نفوذ ترانزیتی ایران در منطقه خواهد بود اما نهایی شدن همکاری هایی که می تواند همسایه های شمال غربی ایران را به متحدانی بزرگ تبدیل کند، قطعاً راهی روشن را باز خواهد کرد. وزیر راه چندی پیش از آغاز رستاخیز ریلی خبر داده بود و حالا با آغاز به کار کریدورهای جدید به نظر می رسد رستاخیز ترانزیتی در راه است.

ارتباط با نویسنده : j.hashemi1992@gmail.com