گردشگری مذهبی، حلقه مفقوده مراسم مذهبی

کشور ایران به لحاظ منابع چهارگانه گردشگری (لیتوم، هیدروم، آنتروپوم و فیتوم) از قابلیت‌های بسیار بالایی برخوردار است. مراسم‌های ماه محرم و به طور کلی مراسم‌های مذهبی جزو یکی از منابع مهم آنتروپوم و برگرفته از رفتارهای انسانی، آداب و رسوم کشور است که ریشه در تاریخ دارد و جزو رسومات کشور شیعه‌نشین ما به حساب می‌آید. به طور کلی قابلیت‌های کشور ما به لحاظ گردشگری به‌خصوص در بخش گردشگری مذهبی چه در سطح جهان و چه در سطح منطقه بسیار فراگیر است.

به‌عنوان مثال در دهه اول محرم مراسم‌هایی نظیر دسته‌ها و هیأت‌های عزاداری، مراسم شام غریبان، تعزیه خوانی و در برخی مناطق بلند کردن نخل و غیره را داریم که همه اینها دلایلی برای عزاداری و احترام به اهل بیت است که از نظر گردشگری جزو منابع آنتروپوم محسوب می‌شوند و قابلیت‌های بالایی را به لحاظ جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد.

در مناطق مختلف و اماکن مذهبی ما این عزاداری‌ها به صورت با شکوهی برگزار می‌شود که می‌توان از این مراسم‌ها به‌عنوان قابلیتی برای جذب گردشگران استفاده کرد، البته به شرط آنکه امکانات رفاهی و اقامتی مناسبی فراهم‌ آید تا گردشگرانی که به قصد شرکت یا بازدید از این مراسم‌ها در این مناقط حاضر می‌شوند به راحتی بتوانند از این امکانات بهره‌مند شوند.

این پدیده علاوه بر منابع مالی و درآمدی که به لحاظ خرید صنایع دستی و استفاده از امکانات رفاهی و غیره نصیب این اماکن و شهر‌های مذهبی می‌کند می‌تواند جنبه تبلیغاتی داشته باشد و گزارش هر گردشگر و گزارشگر تلویزیون یا هر رسانه دیگری گامی است در جهت معرفی و شناخت هرچه بیشتر کشور در فضای داخلی و بین‌المللی. به‌علاوه ورود هر گردشگر به طور مستقیم و غیرمستقیم موجب ایجاد اشتغال در سطح محلی و ملی خواهد شد، چراکه طبیعتا گردشگران در کنار استفاده و شرکت در مراسم‌های آیینی و مذهبی نیاز به امکاناتی دارند که زمینه‌های این اشتغالات را فراهم می‌آورد.

فایده دیگر استفاده ازاین قابلیت در حوزه گردشگری این است که چون این مراسم‌ها براساس تقویم هجری قمری برگزار می‌شود و قابلیت چرخش در فصول مختلف سال را دارد، در فصول خلوت یا در فصول گرم و سرد سال که استقبال گردشگران کمتر می‌شود می‌توان از این قابلیت به خوبی بهره برد و گردشگران را در فصول مختلف سال داشته باشیم، بنابراین سرمایه‌گذاری روی گردشگران آنتروپوم می‌تواند به لحاظ ارز‌آوری و کسب درآمد بسیار سودمند باشد و سبب رونق شهر‌ها و اماکن مذهبی و زیارتگاه‌های کشور شود. واقعیت این است که کشور‌های مختلف به خوبی از این قابلیت‌ها استفاده می‌کنند، مثلا در کشور‌های اروپایی تعداد بازدید‌کنندگان از کلیساهایی مثل نتردام و غیره بسیار بیشتر از تعداد نیایش‌کنندگان است و همین امر هم سبب رونق هر چه بیشتر این کلیسا‌ها شده است، پس در ایران هم می‌توان از این قابلیت‌ها به نحو مناسب بهره برد.

از نگاه دیگر در اکثر زیارتگاه‌های کشور این ابزار وجود دارد که در کنار قابلیت‌های منابع آنتروپوم از سایر ظرفیت‌های گردشگری هم استفاده کنیم. به‌عنوان مثال در مورد شهر مقدس مشهد در واقع ما در مقصد دو منبع را با هم معرفی می‌کنیم؛ اول اینکه شرکت در مراسم سوگواری و عزاداری امام حسین(ع) به‌عنوان یک منبع آنتروپوم قابل ذکر است و از طرف دیگر مسجد گوهرشاد به‌عنوان یک بنای تاریخی یک منبع مناسب لیتوم در گردشگری به حساب می‌آید. یک نمونه خارجی موفق در این باره چشمه آب زمزم است که در کنار خانه کعبه که یک منبع مناسب آنتروپوم برای گردشگری عربستان است به‌عنوان یک منبع هیدروم در گردشگری نقش مکمل را درجهت جذب گردشگران بازی می‌کند. بنابراین با کمی برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری درست می‌توان از این قابلیت‌ها به نحو مطلوب استفاده کرد.

* رییس انجمن صنفی دفاتر سفر و گردشگری استان تهران