کاشت درخت در مناطق خشک بدون آبیاری

در نقشه‌ها و اطلس‌های جغرافیایی، فلات ایران را با آب‌و‌هوای بیابانی و نیمه‌بیابانی معرفی می‌کنند و بیش از 80درصد مساحت کشور ما را آب‌و‌هوای نیمه‌خشک و خشک تشکیل می‌دهد. در دهه‌های اخیر به دلیل مدیریت نادرست منابع آب و تخریب بخش‌های گسترده‌ای از جنگل‌ها و مراتع کشور، اقلیم ایران دچار صدمات جبران‌ناپذیری شده است و هم‌اکنون تغییرات اقلیمی وسیعی را به خوبی در فصل‌های مختلف سال شاهد هستیم. بحران آب، گرم شدن هوا و تغییرات اقلیمی افزون بر ایران، بر سایر مناطق جهان نیز حاکم شده و به چالش‌ اصلی کره زمین و ساکنان آن تبدیل شده‌ است، به‌طوری‌که دانشمندان و متخصصان در همه کشورهای پیشرفته به دنبال راه‌های غلبه بر این مشکلات هستند. ساخت و اختراع سیستم‌های جدید با فناوری‌های نوین در زمینه‌های مختلف هر روز درهای امیدوارکننده‌ای را روی ما می‌گشاید و نوید زندگی آرام‌تری را به نسل‌های کنونی و آینده کره خاکی می‌دهد.

یک فناوری جدید

یکی از این روش‌های نوین در کاهش مصرف آب و جلوگیری از پدیده بیابان‌زایی، استفاده از فناوری گرواسیس، تکنولوژی کاشت درخت در زمین‌های خشک، بیابانی، سنگلاخ و کوهستانی بدون استفاده از انرژی و آبیاری است. بهروز سهرابی، مدیرعامل شرکت زیست فناوری سپهر باخترمستقر در پارک علم و فناوری کرمانشاه، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، در این خصوص اظهار می‌کند: فناوری گرواسیس تکنولوژی نوینی است که توسط پیتر هوف از کشور هلند ابداع شده و از سال 2002 تاکنون در 30 کشور دنیا مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته است.

این روش تکنولوژی آبیاری نبوده بلکه نوعی فناوری کاشت با تقلید از مادر طبیعت است. به‌طور طبیعی کسی جنگل‌ها را نمی‌کارد و آنها را آبیاری نمی‌کند، بلکه این درختان هستند که با استفاده از ساز و کارهای طبیعی و نیز بهره‌برداری از کمک سایر موجوداتی که در جوارشان زندگی می‌کنند، توسعه و گسترش یافته و همزمان کربن موجود در دی اکسیدکربن هوا را با استفاده از پدیده فتوسنتز به زیست توده یا Biomass (شامل انواع مواد آلی ارزشمند مانند چوب، برگ، میوه، خوراک و...) تبدیل کرده و اکسیژن آن را هم آزاد می‌کنند که این عنصر حیاتی در ترکیب با هیدروژن تولید بخار آب می‌کند. پس در یک نتیجه‌گیری کلی توسعه کاشت درختان بهترین روش کاستن از دی اکسیدکربن موجود در جو و همزمان تولید خوراک، آب و البته کمک به صنعت (به لحاظ تولید انواع مواد اولیه ارزشمند) و ایجاد اشتغال است.

وی ادامه می‌دهد: این فناوری بر پنج اصل مهم استوار است. نخست انتخاب گونه درخت متناسب با شرایط آب و هوایی و بارش‌های منطقه کاشت، سپس پرورش نهال سالم با ریشه اصلی مستقیم است. در فرآیند پرورش نهال در نهالستان‌ها به دلیل بسته بودن انتهای گلدان‌ها، ریشه اصلی منحرف و دچار پیچ‌خوردگی می‌شود و حتی گاهی به سمت بالا حرکت می‌کند که سطحی بودن ریشه‌ها ادامه حیات چنین نهالی را بدون آبیاری غیر‌ممکن می‌کند. چرا که به‌صورت طبیعی ریشه فتوتروپیسم منفی دارد و هر طرف که نور باشد خلاف جهت آن حرکت می‌کند. ولی ما با استفاده از گلدان‌هایی که انتهای آنها بسته است در زمان رشد نهال در نهالستان مانع توسعه طبیعی ریشه به سمت اعماق خاک می‌شویم.

این کارشناس کشاورزی می‌گوید: اصل سوم در این فناوری، استفاده از قارچ مایکوریزا در خاک محل کاشت نهال است. این قارچ همزیستی مسالمت‌آمیزی با ریشه گیاه دارد. ریسه‌های این قارچ در سلول‌های ریشه نفوذ کرده و ضمن دریافت مواد مغذی از ریشه، با شبکه گسترده‌ای که در اطراف آن ایجاد می‌کند آب و مواد‌غذایی به‌ویژه فسفر و آهن را به سرعت به ریشه می‌رساند. این قارچ‌ها در زمین‌های بکر، جنگل‌ها، باغ‌ها و جاهایی که از کودها و سموم شیمیایی کمتر استفاده شده و خاک طبیعی دارند، وجود دارد.

فقط 15لیتر آب

سهرابی، در توضیح اصل چهارم در استفاده از این فناوری اظهار می‌کند: اصل سوم عدم دستکاری و تخریب ساختار مویرگی (کاپیلاری) خاک محل کاشت نهال در زمان حفر چاله است. اگر از مته‌های حلزونی استفاده کنیم، به‌دلیل کوبیده و سخت شدن کف و دیواره چاله لوله‌های موئینه موجود بین ذرات تشکیل‌دهنده خاک تخریب شده و توسعه ریشه نهال را در خاک دچار مشکل خواهیم کرد مضافا اینکه حرکت مولکول‌های آب در بخش‌های کوبیده شده انجام نخواهد شد. 

وی همچنین استفاده از سامانه واتر باکس، اختراع شرکت گرواسیس را رکن پنجم این فناوری می‌داند و می‌افزاید: پس از تهیه نهال و کاشت آن با رعایت شرایط فوق، واترباکس را روی نهال گذاشته و پس از آبیاری (25 لیتر) نهال، حدود 15 لیتر آب در مخزن واترباکس می‌ریزند و از آن پس در مدت یک سالی که این ظرف روی نهال خواهد ماند هیچ آبیاری انجام نخواهد شد و در حقیقت آب موجود در واتر باکس از طریق فتیله و به‌صورت نم در اطراف نهال توزیع شده و به‌هیچ وجه تبخیر نمی‌شود همزمان به‌دلیل شیبدار بودن در‌‌پوش بالایی این ظرف، نزولات جوی به داخل مخزن آن هدایت شده، واترباکس همزمان براساس قانون نقطه شبنم رطوبت موجود در هوا را نیز به قطرات آب تبدیل کرده و در مخزن خود ذخیره می‌کند. این شرایط حتی برای مناطق گرم و خشکی مانند کرمان، یزد، سمنان، طبس و اصفهان نیز یکسان است.

بهترین گزینه برای مناطق خشک

این کارشناس کشاورزی می‌گوید: واترباکس برای نهال در مقابل باد به‌عنوان قیم عمل کرده و خاک و هوای اطراف نهال همواره در شرایط گرمای هوای محیط (روزها)، خنک بوده و در شرایط سرمای محیط (شب‌ها)، هوا و خاک اطراف نهال گرم‌تر از بقیه نقاط است؛ ضمن اینکه رطوبت خاک اطراف نهال به‌علت وجود واترباکس روی آن، تبخیر نمی‌شود و در اطراف نهال علف‌های هرز نمی‌روید. به این ترتیب بهره‌وری استفاده از آب به صددرصد می‌رسد و با کمترین میزان مصرف آب بیشترین راندمان به دست می‌آید. سهرابی درخصوص هزینه‌های واترباکس می‌گوید: این سیستم در دو مدل تولید می‌شود، نوع پلی پروپیلن و مدل یک بار مصرف (تجزیه‌پذیر). در مدل پلی پروپیلن، هر دستگاه 130 هزار تومان و قیمت نوع یک‌بار مصرف آن نیز از 20 تا 30 هزارتومان (براساس تیراژ و حجم سفارش) متغیر است. البته عمر مفید نوع پلی پروپیلن 10 سال بوده و هر سال با آن می‌توان یک درخت کاشت. 

وی می‌افزاید: این فناوری تاکنون در 30 کشور دنیا و در شرایط سخت آب‌و‌هوایی آزمایش شده و در مناطقی مانند شنزارهای دوبی، مراکش، کویت، قطر، عمان، هند، پاکستان و کشورهای دیگر از جمله اسپانیا، فرانسه، اکوادور، آرژانتین، شیلی و آمریکا و... . . به‌کار گرفته شده است. دولت کویت در قالب طرحی در حال کاشت 300 هزار اصله نهال در مرزهای سیاسی کشور خود و ایجاد دیوار سبز است.