گفت‌و‌گو با مهدی صفاری‌نیا، موسس و سرپرست پارک فناوری سلامت / پارک‌های فناوری، جایگزین دره مرگ شده‌اند

بیش از یک دهه است که اقتصاد مبتنی‌بر شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران مطرح و تلاش شده تا بر‌پایه آن اقتصاد مقاومتی مورد بحث در کشور شکل واقعی‌تری به خود بگیرد. یکی از کارهایی که در زمینه تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان شده است، ایجاد پارک‌های فناوری است. این پارک‌ها در تلاشند تا توانایی‌های لازم را در شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کنند و به نوعی با سیاست‌های حمایتی اهرمی برای رسیدن این شرکت‌ها به محصولات دانش‌بنیان باشند. در گفت‌و‌گوی پیش رو با مهندس مهدی صفاری‌نیا، موسس و سرپرست پارک فناوری سلامت پردیس تلاش کردیم تا کارایی و چالش‌هایی را که این پارک‌ها با آنها رو‌به‌رو هستند مورد بررسی قرار دهیم...

پارک‌های فناوری با چه هدفی در کشور ایجاد شده‌اند و آیا تاکنون توانسته‌اند به این هدف دست پیدا کنند؟
نقش پارک‌ها توانمند‌سازی و تکمیل زنجیره تجاری‌سازی است. مجموعه‌های دانشگاهی ما تربیت نیروی انسانی و حرکت در مرزهای علم یا همان پژوهش‌های علمی و بنیادی است. بخش صنعتی نیز تامین نیازهای عمومی کشور را که سهم تولید و به تبع آن مصرف بالایی دارد بر عهده دارد. سهمی در این میان به نام دره مرگ وجود دارد آن هم این است که پژوهشی که در دانشگاه اتفاق افتاده یک دفعه نمی‌تواند وارد صنعت شود و به تولید برسد و برای این امر این مقوله نیازمند یک فرآیند است. این نقش میانی بر عهده مراکز رشد و پارک‌های فناوری است، پژوهشگران به این مراکز رشد می‌آیند و در یک بازه زمانی چند ساله روی عملیاتی شدن این پروژه کار و آن را آزمایش می‌کنند تا ببینند که قابل ارائه هستند یا خیر. وقتی این اتفاق افتاد این پژوهش برای تکمیل تحقیق و توسعه به پارک فناوری می‌آید و تحقیقاتش کامل می‌شود و اگر به تیراژ رسید به بخش صنعت منتقل می‌شود، اما همچنان بخش تحقیق و توسعه آن در پارک باقی می‌ماند. اینکه آیا ما توانسته‌ایم به این هدف برسیم یا خیر، مراکز رشد ما رشد خوبی داشته‌اند، اما اگر به دنبال خروجی پارک‌ها هستیم و ملاک را تاثیر‌گذاری در اقتصاد دانش‌بنیان بگذاریم، هنوز با ایده‌آل فاصله زیادی داریم.
در بند دو ابلاغیه مقام معظم رهبری اشاره شده است که برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی پیشتازی در بحث‌هایی چون برنامه‌های دانش‌بنیان و توجه به نوآوری نقش اساسی دارند، با توجه به این ابلاغیه شما در بحث پارک‌های فناوری چگونه به این فاکتورها پرداخته‌اید؟!
وظیفه اصلی پارک‌های فناوری بحث توانمند‌سازی شرکت‌های دانش‌بنیان و تکمیل زنجیره تجاری‌سازی است. اگر ما بخواهیم به سهم مناسبی از صادرات خروجی شرکت‌های دانش‌بنیان برسیم باید ظرفیت تولید آنها را ایجاد کرده باشیم. این اتفاق زمانی می‌افتد که ما سه عنصر برنامه‌ریزی، نهاد‌سازی و اقدام مناسب را پیش ببریم. عمدتا ما در تولید علم سهم خوبی داریم، اما در زمینه فناوری که بر اقتصاد موثر است خیلی خوب عمل نکرده‌ایم و برای رسیدن به این امر لازم است تا دولت سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد. یکی از این سازوکارها همین نهاد پارک‌های فناوری است که در وظایف این پارک‌ها به تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره شده است. توانمندی می‌تواند در حوزه سازمانی، فناوری و اقتصادی صورت گیرد. در‌حال‌حاضر برنامه نهاد پارک‌ها تلاش دارد تا به لحاظ کمی شرکت‌های بیشتری را تحت پوشش قرار دهد و همچنین به لحاظ کیفی کمک کند تا محصولات بهتری به بازار عرضه و از این منظر به بازارهای بین‌المللی ورود پیدا کنند. سازو‌کارهایی برای ورود به بازار بین‌المللی وجود دارد که کیفیت محصول به لحاظ فنی، استانداردها و قیمت تمام شده آن در کنار خدمات پس از فروش از مهم‌ترین این فاکتورهاست. پارک‌های فناوری در تحقق این امر نقش بسیار مهمی دارند و در دنیا هم تمام محصولات‌ «های‌تک» که وارد بازار جهانی شده‌اند به نوعی خروجی پارک‌های فناوری هستند. اگر بخواهیم کاری نهادینه و بلند‌مدت انجام دهیم نقش پارک‌ها در این میان بسیار موثر و پر‌رنگ است.
در حال‌حاضر تعداد پارک‌های فناوری موجود در ایران چقدر است و خروجی آنها تاکنون چگونه بوده است؟
ما در حوزه پارک‌های فناوری حدود 150 شرکت داریم که مجموع آنها بالای 600 محصول ارائه کرده‌اند که از آن میان 25 محصول در بازار بین‌المللی وارد شده‌اند، اما مجموع محصولاتی که در سال‌های مختلف در بازار بین‌المللی ارائه شده بالای 50 محصول است. سهمی که ما در صادرات محصولات در پارک‌ها داریم سهم خوبی است، اما این سهم از ایده‌آل ما همچنان فاصله دارد.
در زمینه کیفیت و استاندارد‌سازی پارک‌های فناوری چه اقداماتی انجام می‌دهند؟!
ما یک مجموعه خدمات تجاری‌سازی و کسب وکار به شرکت‌ها ارائه می‌دهیم که در حال حاضر بیش از 20 مجموعه شرکت در این زمینه فعالند که در مجموع بیش از 35 خدمت کسب‌و‌کار را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهند. بخشی از این خدمات مرتبط با تاییدیه‌ها و استانداردها است. بسیاری از شرکت‌ها نمی‌توانند در زمینه استاندارد‌سازی نیرو بیاورند، اما این مراکز و خدماتی که ارائه می‌کنند کمک می‌کند تا این نیازهای شرکت‌ها برطرف شود یا حتی برخی شرکت‌ها را با این نیازها آشنا می‌کنند، زیرا ممکن است برخی اصلا با این مقولات آشنایی نداشته باشند. یکی از کارهایی که مجموعه پارس انجام می‌دهد یارانه‌ای شامل تهیه گزارش توجیهی، ثبت اختراع، استاندارد‌سازی و مجوزها می شود که به این شرکت‌ها می‌دهد.
آیا در این میان دوره‌های آموزشی هم گنجانده شده است؟
بله. ما هر ساله دوره‌های متعدد آموزشی براساس نیاز شرکت‌ها برگزار می‌کنیم. برخی شرکت‌ها نوپا و نیازمند آموزش‌های اولیه هستند که مناسب آنها دوره‌هایی برگزار می‌شود و از سوی دیگر برخی شرکت‌های بزرگ هستند که نیاز به آموزش‌های پیشرفته دارند که دوره‌هایی نیز مطابق نیاز آنها برگزار می‌شود.
در زمینه رسیدن به فاکتورهایی که در بند دو ابلاغیه مطرح شده است، شما چه کاستی‌هایی را می‌بینید که نیاز است برطرف شود تا ابلاغیه بتواند خروجی مورد انتظارش را شاهد باشد؟
نیاز است که اولویت‌های فناوری در ابتدا شناخته شود. نه اینکه این در حال‌حاضر نیست، ولی در کل کشور باید مشخص شود که اولویت‌ها چه چیزی است. البته تزریق منابع مالی نیز مکمل این امر است که اهمیت دارد. در‌حال‌حاضر به دلیل نامشخص بودن اولویت‌ها، ما همه شرکت‌ها را که در زمینه فناوری فعال هستند تحت حمایت قرار می‌دهیم، اما اگر اولویت‌ها مشخص شود که چه محصولات و خروجی‌هایی اولویت دارند، بهتر می‌توان سیاست گذاری انجام داد. برخی حوزه‌ها نیاز به حمایت‌های بلاعوض دارند، ولی تا مشخص نشود اینها در اولویتند نمی‌توان به آنها بها داد. این نوع اولویت‌بندی باید دقیق مشخص شود. در حوزه نظام ملی نوآوری کلیاتی مطرح شده، اما خرد نشده است. باید سهم و نقش سازمان‌ها اعم از دولتی و خصوصی تعیین شود تا بدانیم هر یک در این نظام نوآوری چه نقشی دارند.
سوالی که پیش می‌آید این است که چه نهادی باید این نقش‌ها را تعیین کند؟
ما نهادهای مختلفی داریم که می‌توانند این نقش را بر‌عهده بگیرند، اما در صدر اینها شورای عالی انقلاب فرهنگی را داریم که می‌تواند این مسئولیت را بر عهده بگیرد. علاوه بر آن، شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت علوم فناوری ریاست جمهوری نیز می‌توانند در این زمینه موثر باشند.

آیا شما در این زمینه پیشنهادی ارائه کرده‌اید؟
ما تاکنون در این زمینه پیگیری نداشته‌ایم. دغدغه ما این امراست، اما توان اینکه این خواسته را داشته باشیم نداریم. در هرحال همه این نهادهایی که گفته شد کما بیش در این زمینه کارهایی انجام داده‌اند، اما چون هماهنگی کلی در این میان وجود نداشته تاکنون خروجی مورد انتظار حاصل نشده است. نقشه جامع علمی کشور براساس تذکرات رهبری تهیه شده است و یک نقشه کلی وجود دارد، ولی اقدامات جزیی در نظام علمی نوآوری سند مصوبی که آن را تعیین کرده وجود ندارد و این باید وظیفه یکی از سازمان‌ها تعریف شود تا به نتیجه برسد.
شما در زمینه رسیدن به اقتصاد مقاومتی این طرح کلی را لازم می‌دانید و فکر می‌کنید اگر چنین طرحی نباشد، رسیدن به این اصل امکان‌پذیر نیست؟!
صرف گفتن اینکه اقتصاد مقاومتی خوب یا بد است و باید اجرا شود به تنهایی کفایت نمی‌کند. ما نیازمند هستیم تا برنامه و سازوکار مشخصی برای پیاده‌سازی آن تعریف شود. در زمینه فناوری این نظام بسیار موثر است. بازیگر نهایی حوزه فناوری، شرکت‌های دانش‌بنیان هستند، اما این شرکت‌ها به تنهایی نمی‌توانند توان اقتصادی و خوداتکایی را بالا ببرند. نهادهایی هستند که باید زمین بازی را برای این شرکت‌ها فراهم کنند تا در نتیجه حمایت آنها این شرکت‌ها بتوانند به وظیفه‌ای که برایشان تعریف شده عمل کنند.
در بند 20 این ابلاغیه به تقویت فرهنگ جهادی در ایجاد ارزش افزوده، تولید ثروت، بهره‌وری، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری و اشتغال مولد و اعطای نشان اشاره شده است، پارک‌های فناوری را تا چه میزان در این زمینه مرتبط با این بند می‌دانید؟
ما نمی‌توانیم مدعی باشیم که توانسته‌ایم به این اهداف دست پیدا کنیم، فقط می‌توانیم در این زمینه تلاش کنیم تا به این خواسته‌ها برسیم، اما میزان موفقیت ما باید از بیرون مورد ارزیابی قرار گیرد و مشخص شود ما تا چه میزان در این زمینه موفق بوده‌ایم.
حال جدای از سرفصل‌های متعددی که در این بند است، در زمینه اشتغال مولد و اعطای نشان، پارک فناوری چه اقداماتی انجام داده است؟
ما سالانه از فعالیت شرکت‌ها یک ارزیابی جامع و کامل به عمل می‌آوریم تا ببینیم به لحاظ توسعه اقتصادی، ارزش دارایی‌های فنی، اشتغال، سهم متخصص از اشتغال، محصولات جدید، میزان صادرات آنها چه میزان در این زمینه‌ها رشد داشته‌اند. هر ساله ما در 13 حوزه افراد برتر را انتخاب و با حمایت مالی و معنوی از آنها تقدیر می‌کنیم. نشان همگرا، نشان هم‌افزا و بهترین صادر‌کننده از مجموع این نشان‌هاست. بحث قهرمان‌پروری و انعکاس آن در رسانه‌ها هدف ماست. فارغ از جنبه سازمانی، شرکت‌هایی که برنامه‌ای داشته باشند و نیازی از جامعه را برطرف کنند ما حمایت می‌کنیم.
در زمینه ارزش افزوده چه کرده‌اید؟
در زمینه ارزش افزوده، هر چیزی که محصول «های‌تک» محسوب می‌شود، محصولی است که ارزش افزوده دارد. علت این است که جوهره و محوریت محصول «های‌تک» در دانش محصول است. تفاوت قیمت تمام‌شده این محصولات در دانش پس‌زمینه آن است نه موادی که در آن به کار رفته است. بنابراین سهم ارزش افزوده در این محصولات بسیار بالاست. در یک موبایل ممکن است هزینه اجناسی که در آن به کار رفته 200 هزار تومان باشد، اما ارزش دانشی آن 800 هزار تومان دیگر است، اما رسیدن به یک محصول دانشی و‌ های‌تک کار آسانی نیست و فرآیند پیچیده‌ای دارد که پیش از این فاکتورهای آن را برایتان مطرح کردم.
در زمینه ارتقای دانش آیا ارتباطی با شرکت‌های خارجی وجود دارد؟!
یکی از فاکتورهای ارزیابی ما از شرکت‌ها، میزان تعامل دانشی آنها با شرکت‌های خارجی است. به این معنی که بررسی می‌کنیم ببینیم این شرکت‌ها تا چه میزان توانسته‌اند دانش خارجی را خریداری کنند و چه میزان دانش خودشان را به کشورهای خارجی عرضه کرده و فروخته‌اند.
آیا در این زمینه کمکی هم به این شرکت‌ها می‌کنید؟!
از دو طریق ما به این شرکت‌ها کمک می‌کنیم، گاه نیاز کمک مالی است و گاه نیاز ارتباط‌دهی وجود دارد. ما به‌عنوان دولت از طریق وزارتخانه‌ها ارتباطات را تسهیل می‌کنیم. برخی شرکت‌ها مخاطبشان را در خارج از کشور نمی‌شناسند و ما بخشی در کشور داریم که به‌عنوان فن بازار این کارکرد را دارند. ما در سال گذشته بیش از 10 نشست انتقال تکنولوژی برگزار کردیم، در این نشست‌ها دارندگان دانشی که تامین دانش‌شان در ایران صورت نگرفته به ایران دعوت می‌کنیم تا شرکت‌ها از این دانش‌ها بهره ببرند. برنامه متمرکز سالانه به نام برنامه نوآوری و فناوری داریم که بسیاری از شرکت‌های «های‌تک» در آن شرکت می‌کنند تا شرکت‌های ایرانی با آخرین فناوری آنها آشنا شوند، سهمی نیز از این نمایشگاه به شرکت‌های داخلی اختصاص دارد تا شرکت‌های خارجی با دانش‌های داخلی ما آشنا شوند و نوعی تعامل در این نمایشگاه میان شرکت‌های داخلی و خارجی صورت گیرد. نتیجه این نمایشگاه در یک سال 16 قرارداد همکاری برای تکمیل تحقیق و توسعه مشترک با دیگر کشورها و 10 قرارداد انتقال تکنولوژی بوده است.
در زمینه آمار اشتغال آیا پارک‌ها نقشی داشته‌اند؟
لزوما اگر بخواهیم بگوییم پارک‌ها در زمینه اشتغال نقشی دارند، نه این‌گونه نیست، در اصل پارک‌ها ظرفیت اشتغال دانشی ایجاد می‌کنند که نتیجه ایجاد اشتغال آن با نتیجه راه‌اندازی یک کارخانه یا بخش کشاورزی متفاوت است. در مجموع دانش‌محور هستیم، یعنی اگر شرکتی فعالیتش بر ماشین‌آلات باشد، ما آن را تحت حمایت قرار نمی‌دهیم، زیرا‌ زیرمجموعه صنعت است. علاوه بر این شرکت‌هایی که مبتنی ‌بر کارگر ساده هستند نیز نمی‌توانند مورد حمایت پارک‌ها قرار گیرند، زیرا محصول اینها محصول دانشی نیست. کار ما در مجموعه پارک‌ها با نیروهای تحصیلکرده و متخصص است. یعنی شرکت‌هایی زیرمجموعه ما قرار می‌گیرند که کارشان بر تخصص و دانش استوار است، چنین شرکت‌هایی نیز تولید انبوه ندارند و در نتیجه کارگر زیادی ندارند، بنابراین در زمینه اشتغال به لحاظ کمی نباید از پارک‌ها انتظار بالایی داشت، اما کار مهمی که در شرکت‌های زیرمجموعه پارک‌ها صورت می‌گیرد به کارگیری افراد متخصص و تحصیلکرده است.
در زمینه رساندن این محصولات به تولید انبوه آیا شما با سازمان‌های دیگر تعامل دارید؟
ما با سازمان صنایع کوچک در ایجاد فن بازارها در شهرهای مختلف در ارتباط هستیم و قرارداد داریم. ما به تامین دانش فنی که بخش‌های صنعتی در شهرهای صنعتی نیاز دارند کمک می‌کنیم.
پس شما غیرمستقیم در ایجاد اشتغال نقش دارید؟
بله، فعالیت‌های ما به جغرافیای پارک محدود نمی‌شود و نزدیک به 10 برنامه ملی و بین‌المللی داریم که با سازمان‌های دیگر در ارتباط هستیم.
پارک‌های فناوری با چه چالش‌هایی رو‌به‌رو هستند؟
پارک‌های فناوری ما نیازمند برنامه هستند، متاسفانه برخی پارک‌های فناوری وجود دارند که هنوز نتوانسته‌اند به مقدمات مناسبی که نیاز دارند دست پیدا کنند. به این معنا که این پارک‌ها پیش از آنکه منابع‌شان تامین شود، تاسیس شده‌اند. در حوزه مراکز رشد خوب کار شده، اما در زمینه پارک‌ها خوب عمل نکرده‌ایم. در زمینه چالش‌ها، ضعف‌هایی وجود دارد که در کل حوزه اقتصاد دانش‌بنیان مطرح است، زیرا پارک‌ها از کل جامعه جدا نیستند. ما قانونی داریم که اگر شرکتی وارد پارک فناوری شد از یکسری تسهیلات مانند معافیت مالیاتی برخوردار می‌شود، اما همین لایحه‌ای که مطرح و تصویب شده وقتی به اجرا می‌رسد دچار اختلال است. اگر ما قصد داریم سهم اقتصاد دانش‌بنیان افزایش پیدا کند، این سهم وابسته به افزایش خروجی شرکت‌های دانش‌بنیان است. خروجی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز وابسته به حمایت‌هایی است که از آنها می‌شود. زمانی که قانونی تصویب می‌شود با این مضمون که شرکت‌های زیرمجموعه پارک‌ها که مورد تاییدند باید معافیت بگیرند، بخش‌های اجرایی باید این را اجرا و همراهی کنند.
یعنی در حال‌حاضر اجرا نمی‌شود؟
به سختی این اتفاق می‌افتد. در کل امکانات ما محدود است. شرکت‌های متقاضی وجود دارد، اما زیرساخت پارک‌ها کفایت نمی‌کند و زیرساخت‌ها نیازمند حمایت دولتی است. تا زمانی که دولت حمایت نکند نمی‌توان به اقتصاد دانش‌بنیان مورد انتظار رسید. در پارک ما سهم بخش خصوصی 11 برابر کمکی است که دولت می‌کند. اینها از مهم‌ترین چالش‌هایی است که پارک‌ها با آن رو‌به‌رو هستند.