نگاهی نو به مسئولیت اجتماعی شرکت‌ ها / به نام خیریه‌ ها و به کام سودجویان

مفهوم «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها» در زمره مفاهیم اخلاقی کسب‌و‌کار مطرح می‌شود و به نقشی که شرکت‌ها درحوزه اجتماعی برعهده دارند ارتباط دارد. مسئولیت اجتماعی سازمان همان مسئولیت شرکت در قبال جامعه و محیطی است که سازمان در آن فعال است و این مسئولیت از ملاحظات اقتصادی فراتر می‌رود. شرکت‌ها همانند اعضای جامعه و شهروندان جامعه باید به این درک برسند که آنها توسط جامعه به وجود آمده‌اند و قوانین خود را از جامعه‏‌ای گرفته‌اند که در آن فعالیت می‌کنند. پس درمقابل همین جامعه نیز مسئولیت دارند.
نمونه‌های خارجی بسیاری درباره روند انجام صحیح مسئولیت اجتماعی وجود دارد. بارها پیش آمده شرکت‌ها با اینکه محصول مضری برای جامعه در حال تولید دارند، ولی کمپین و برنامه‌های ویژه‌ای را در جهت مخالف محصولی که تولید می‌کنند، برگزار می‌کنند.

برای مثال یکی از برندهای معروف سیگار جهان بیشترین تحقیقات را درمورد سرطان ریه انجام می‌دهد و در پی این شیوه بالاترین کمک مالی را نیز به موسسات حمایت از بیماران سرطان ریه پرداخت می‌کند.

این شرکت در پی مشخص شدن رابطه سیگار و سرطان ریه در دهه 50 نخستین شرکتی بود که برای مبارزه با این موضوع شروع به تولید سیگارهای فیلتردار کرد. با اینکه این کار برای این شرکت خسارات مالی به همراه داشت، ولی با این حال به گفته مسئولان آن در پی مسئولیت اجتماعی باید این کار انجام می‌شد و در راستای جا انداختن استـــفاده از سیــگارهای فیلتردار بزرگ‌ترین کمپین‌های تبلیغاتی را به راه انداخت تا اینکه توانست استفاده از سیگار فیلتردار را که آن زمان به «سیگار سوسولی» معروف شده بود میان مردم فرهنگسازی کند. در نتیجه با این کار هم دوام شرکت و محصولاتش را چندین برابر کرد و هم در مقابل رقیب بزرگ خود جایگاه بهتری را میان مشتریان باز کرد. 

عمل به مسئولیت اجتماعی به سبک نفتی‌ها
شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز در قراردادهایی که با دولت‌ها در خصوص اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری از نفت و گاز امضا می‌کنند، به مناطقی وارد می‌شوند که تاثیرات گوناگونی بر محیط زیست و انسان‌های بومی دارند. فعالیت آنها می‌تواند محیط زیست، آثار تاریخی، اخلاق اجتماعی و نحوه زندگی مردم را دگرگون کند و آثار تخریبی به بار آورد.

تا اوایل قرن گذشته سودآوری شرکت‌ها در فعالیت‌های اقتصادی مورد نظر بود و هزینه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های اقتصادی‌ آنها مدنظر قرار نمی‌گرفت، اما اکنون شرکت‌های نفتی فقط به سود خود توجه نمی‌کنند. این شرکت‌ها شروع به تحقیقات گسترده‌ای در زمینه حفاظت از محیط‌زیست و یافتن انرژی جایگزین نفت کرده‌اند.

با این کار هم به اقتصاد کسب وکار خود کمک کرده و آن را ماندگار می‌کنند و هم اینکه در جهت مسئولیت اجتماعی خود عمل و به جامعه کمک می‌کنند. شرکت‌های تولیدکننده مواد‌غذایی هم در جهت عمل به مسئولیت اجتماعی خود، درپی رژیمی کردن محصولات خود و صرف هزینه‌های زیادی برای انجام این کار هستند و در کمپین‌های تبلیغاتی به مصرف‌کنندگان عنوان می‌کنند از محصولات رژیمی استفاده کنید یا در این کمپین‌ها از مضرات محصول اصلی خود می‌گویند. در زمینه صنعت خودرو که دیگر مثال‌های فراوانی وجود دارد. شرکت‌های مختلف این حوزه با برگزاری کمپین‌ها یا کمک به موسساتی که در راستای صنعت آنها فعال هستند، مسئولیت اجتماعی خود را ایفا می‌کنند.

طراحی آگهی‌های تبلیغاتی مختلف در مورد منع مصرف تلفن همراه یا مراقبت از عابران پیاده پیر و کودک درحین رانندگی از مواردی است در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی خودروسازان. درست است که این واژه نیز در راستای روند برندسازی وارد کشور ما شده است و تعریفی وارداتی است، ولی نباید شرکت‌های داخلی آن را به‌گونه‌ای اجرا کنند که ماهیت اصلی آن هم زیرسوال برود و مشتری نسبت به آن دل زده شود. 

در کار نیک همراه باشید
چندی است که یکی از اپراتورهای فعال داخلی با ارسال پیامک‌های پی‌درپی باعث آزار مشترکان خود می‌شود. این اپراتور به جای اینکه خود در امر خیر مشارکت کند، از مشترکان می‌خواهد که در کار نیک مشارکت کنند و برای مشترکان سوال ایجاد می‌کند که آیا این پول واقعا به حساب موسسات خیریه واریز می‌شود و اگر هم واریز می‌شود به نام چه کسی ثبت می‌شود.

این اپراتور از مشترکان می‌خواهد با ارسال عددی به شماره خاصی کمک‌های نیکوکارانه خود را به مددجویان سازمان بهزیستی اهدا کنند. برخی از مشترکان بر این باورند که اگر بخواهیم کمک کنیم چه نیاز به واسطه‌گری این شرکت است و خود این شرکت چه میزان کمک کرده است. برخی بر این باورند این شرکت به جای اینکه سوال در ذهن مشتریان خود ایجاد کند، بهتر است از شیوه بهتری برای ایفای نقش مسئولیت اجتماعی خود استفاده کند یا حداقل به طریقی در این خصوص شفاف‌سازی کند.

امر خیر با مستر دماغ 
یکی دیگر از حرکات جالب در خصوص عمل به مسئولیت اجتماعی، مربوط به عروسکی معروف به نام مستر دماغ است؛ عروسکی که در کنار آن شناسنامه‌ای وجود دارد که سال تولد و شرکت تولید‌کننده این عروسک در آن قید شده است. این عروسک با اینکه از عمر تولید آن زیاد نمی‌گذرد، ولی جایگاه خوبی را در بازار به دست آورده است و در اکثر اسباب بازی ‌فروشی‌ها وجود دارد. این اواخر اسم این عروسک با موسسه محک همراه شده است و برخی می‌گویند این عروسک برای حمایت از این موسسه تولید می‌شود. این عروسک به تازگی خود را با جمله «من مستر دماغ هستم و محک را دوست دارم» معرفی می‌کند.

به نشان حمایت از این موسسه و کودکان سرطانی روبان طلایی نیز به گردن مستر دماغ گره خورده است. در محل‌هایی که این عروسک به فروش می‌رسد عنوان می‌شود قسمتی از عواید فروش آن تا اواخر سال 93 به محک اختصاص خواهد یافت. عوایدی که نرخ آن مشخص نیست و شرکت دقیقا نگفته چقدر از درآمد فروش را به شرکت محک خواهد داد. مردم بااحساس کشور نیز کافی است این جمله را همراه با کالایی ببیند و شروع به خرید آن به نیت خیر کنند.

نکته جالب اینکه این عروسک آنقدر زیاد شده که در هر جایی پیدا می‌شود، سالن سینما، پاساژ، سوپرمارکت، رستوران، کنار خیابان و... چندی پیش وقتی از تماشای تئاتر به خارج از سالن می‌آمدم متوجه شدم فردی این عروسک را می‌فروشد و قیمت آن را بالاتر از حد معمول می‌گوید و عنوان می‌کند به نیت موسسه محک از این عروسک بخرید.

البته این نخستین باری نیست که این شیوه را می‌بینیم. به هر مغازه که سر بزنید این عروسک را با قیمتی متفاوت می‌فروشند. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا نظارت روی قیمت این محصول توسط شرکت توزیع وجود ندارد؟  ابهاماتی از این دست در خصوص مسئولیت اجتماعی در کشور ما زیاد است. مسئولیتی که برای شرکت‌های ایرانی جز اکران چند بیلبورد مناسبتی و کمک ناچیز به موسسات خیریه تعریف نشده است.

حتی در ماه مبارک رمضان امسال شاهد این بودیم که یکی از بانک‌ها در سریالی کارهای خیریه خود را به شیوه نامناسبی تبلیغ می‌کرد. اگر شرکت‌های ایرانی نیز مانند شرکت‌های خارجی به تعریف درست مسئولیت اجتماعی برسند و از جیب مشتریان خود برای کار خیر استفاده نکنند، شاید روند اعتمادسازی به مشتری در کشور بهتر اجرایی شود.