موقعیت و جایگاه جهانی صنایع پتروشیمی ایران در سال ٢٠١٢

در سال ٢٠١٢ سهم آسیا از تولید محصولات پتروشیمی جهان ٥٣ درصد و سهم ایران و عربستان به ترتیب ٢,٣١ و ٤.٦ درصد بوده است. به گزارش شانا، صنعت پتروشیمی از جمله صنایع مادر و اشتغالزاست که محصولات آن در کشورهای صنعتی به‌عنوان تغذیه‌کننده اصلی صنایعی که محصولات نهایی را به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تنوع محصولات پتروشیمی می‌تواند حلقه‌های مفقوده صنایع بی‌شماری را تکمیل کند و بدون شک توسعه صنایع وابسته این صنعت می‌تواند در تامین کالاهای مصرفی و برطرف کردن نیازهای صنایع داخلی کشور نقشی سزاوار ایفا کند.صنعت پتروشیمی در ایران از سال ١٣٤٣ هجری شمسی، یعنی ٥٠ سال پیش فعالیت خود را با واحد کوچک تولیدی کود شیمیایی شیراز آغاز کرد و ایران در حال حاضر دومین تولید‌کننده و صادر‌کننده فرآورده‌های پتروشیمی در خاورمیانه است.

سهم تولید محصولات پتروشیمی ایران در سال ٢٠١٢ از کل محصولات پتروشیمی تولید شده در جهان ٢,٣١ درصد و سهم عربستان ٤.٦ درصد گزارش شده است. برابر آمار منتشره توسط شرکت مدیریت برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، در سال ٢٠١٢ کل محصولات تولیدی پتروشیمیایی در جهان حدود یک میلیارد و ٥٠٦ میلیون و ١١٨ هزار تن بوده که نسبت به سال ٢٠١٠ حدود ٤٤,٠٦ درصد افزایش نشان می‌دهد. در طی این دوره، رشد تولید محصولات شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز ٤٥.٩ درصد گزارش شده است.

به طور کلی، وضع تولید فرآورده‌های پتروشیمی در سال ٢٠١٢ نشان می‌دهد، آسیا با ٥٣ درصد، اروپا با ١٧,١ درصد و امریکای شمالی با ١٣.٤ درصد در رده‌های اول تا سوم تولید محصولات پتروشیمی جهان قرار گرفته‌اند و در مجموع بیش از ٨٣.٥ درصد از کل تولیدات پتروشیمی جهان را به خود اختصاص داده‌اند. امریکای مرکزی و جنوبی با سهم ٤ درصدی، آفریقا با سهم ١,٨ درصدی و اقیانوسیه با سهم ٠.٤ درصدی در رده‌های بعدی تولید محصولات پتروشیمی جهان در سال ٢٠١٢ قرار دارند. از مجموع تولیدات محصولات پتروشیمی در جهان در سال ٢٠١٢، تولید محصولات شیمیایی با سهم ٥٢,١ درصدی در مقایسه با تولید بخش‌های پلیمری با سهم ٢٢.٥ درصد و کودهای شیمیایی با سهم ٢٥.٤ درصد، بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده‌اند.

ترکیب تولید محصولات پتروشیمیایی ایران در سال ٢٠١٢ نیز در بخش محصولات شیمیایی ٥٨ درصد، در بخش محصولات پلیمری ١٨,٤ درصد و در بخش کودهای شیمیایی ٢٣.٦ درصد گزارش شده است. برابر ترازنامه هیدروکربوری وزارت نفت ایران تا پایان سال ١٣٩١ تعداد ٤٣ مجتمع پتروشیمی فعال با ظرفیت نصب شده ٥٦,٨ میلیون تن در زنجیره تولید قرار گرفته و میزان کل محصولات تولیدی آن ٣٩.٨ میلیون تن گزارش شده است.

وضع و سهم تجارت، موقعیت و جایگاه جهانی و خاورمیانه صنایع پتروشیمی ایران نشان می‌دهد، سهم ایران در سال ١٣٩١ از ظرفیت تولید خاورمیانه و جهان نسبت به سال ١٣٨٩ کاهش یافته که از جمله دلایل آن می‌توان به محدودیت‌های کشورهای غربی اشاره کرد. درصد استفاده از ظرفیت بالقوه تولیدات مجتمع‌های تحت پوشش شرکت صنایع پتروشیمی و شرکت‌های واگذار شده از ٧٦ درصد در سال ١٣٩٠ به ٧٠ درصد در سال ١٣٩١ کاهش یافته است. آمارهای منتشره نشان می‌دهد، مجموع کل تولید مجتمع‌های موجود واگذار شده به بخش خصوصی و شرکت‌های صنایع پایین‌دستی پتروشیمی بخش خصوصی در سال ١٣٩١ نسبت به سال قبل با کاهش ٢,٩٣ میلیون تنی روبه‌روست.

این در حالی است که ظرفیت بالقوه کل تولیدات محصولات پتروشیمی در سال ١٣٩١ حدود ٥٦.٨ میلیون تن در سال بوده است. از مجموع تولیدات محصولات پتروشیمی ایران در سال ١٣٩١ حدود ٢٩,٠٣ میلیون تن به فروش رفته که ١٣.٢٧ میلیون تن آن به فروش داخلی (با ١١.٦٣ درصد رشد نسبت به سال قبل) و ١٥.٧٦ میلیون تن به صادرات (با ١٣.٦٣ درصد کاهش نسبت به سال قبل) اختصاص یافته است. مجموع ارزش فروش داخلی محصولات پتروشیمی ایران در سال ١٣٩١ نسبت به سال قبل آن با افزایش ٦ هزار و ٣٥١ میلیارد تومانی به ١٧ هزار و ٤٧٧ میلیارد تومان افزایش یافته است. در طی همین دوره صادرات محصولات پتروشیمی با افت ٢میلیارد و ٦٠١ میلیون دلاری به ١٢ میلیارد و ٦١ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است.

براساس اظهارات مسئولان پتروشیمی، مهم‌ترین عوامل در استفاده نکردن از ظرفیت خالی مجتمع‌ها را می‌توان به افزایش مصارف بین واحدی یا میان مجتمعی و همچنین نارسایی کیفیت ساخت تجهیزات، نارسایی دانش فنی کسب شده، تولید بنزین و نفت گاز و تحویل آن به شرکت ملی پالایش و پخش، کمبود خوراک و دیگر عوامل مانند نارسایی‌های آموزشی نسبت داد.

محمد حسن پیوندی، معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، در مصاحبه‌ای با شبکه خبری بلومبرگ در ٦ شهریورماه ١٣٩٣ می‌گوید: تحریم‌های ضدایرانی هنوز باعث ایجاد موانعی در فروش محصولات پتروشیمی ایران می‌شوند و این در حالی است که به‌موجب توافق‌نامه موقت ژنو قرار است محدودیت‌های ناظر بر فروش این محصولات، در حین ادامه مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ١+٥ به حال تعلیق درآیند.

پیوندی، با اعلام این خبر می‌گوید: انتقال وجوه ناشی از فروش این محصولات و فراهم آوردن پوشش بیمه‌ای برای صادرات آنها کماکان بزرگ‌ترین مانع پیش روی تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در ایران به شمار می‌رود. به گفته وی: «برای صادرات محصولات پتروشیمی موانعی وجود دارد، اما این موانع به مسایل مربوط به بیمه ارتباط دارند. اوضاع بهتر شده و تولیدات و صادرات محصولات ما طی سه تا چهارماه گذشته بین ٤ تا ٦ درصد افزایش داشته است.»

معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با ارائه توضیحات بیشتر در این مورد می‌افزاید: «ما به‌دلیل مدیریت صنعتی و شرایط اقتصادی بهتر و تورم پایین‌تر شاهد افزایش تولیدات شیمیایی ایران از ٤٠,٦ میلیون تن و افزایش صادرات آن از ١٣ میلیون تن در سال تقویمی درنظر گرفته شده تا مارس ٢٠١٤ بوده‌ایم.»