مهمانان ناخوانده بازار مسکن

ساخت خانه خود را به ما بسپارید. این جمله تبلیغاتی این روزها بسیار بیش از گذشته در نقاط مختلف کلانشهرها تکرار می‌شود. صرف نظر از اینکه ملک مربوطه در کدام نقطه از شهر واقع است و بناست چند طبقه در آن ساخته شده و بالا رود، صاحبان این آگهی‌های تبلیغاتی آماده‌اند با صاحبان ملک مشارکت کنند. هرچند در گذشته بسیاری از این طرح‌های مشارکت در ساخت یا طراحی و اجرای پروژه‌های خانه‌سازی متاثر از فضای سنتی بازار از سوی بساز بفروش‌ها اجرایی می‌شد و بنگاه‌های معاملات ملکی مسئولیت اجرای بسیاری از آنها را بر عهده می‌گرفتند اما این روزها خبر از ورود شرکت‌هایی به گوش می‌رسد که با پشتوانه فنی-مهندسی طرح‌ها را از نقشه‌کشی و برنامه‌ریزی گرفته، بعضا مراحل مختلف دریافت مجوز را نیز طی می‌کنند و در نهایت پروژه را به دست مالک می‌سپارند.

هرچند صرف وجود چنین شرکت‌هایی می‌تواند بشارت‌دهنده تخصصی شدن ساختمان در بازارهای ایران باشد تا سرانجام گروه‌هایی که به شکلی فنی امور مسکن از ابتدا تا انتها پیگیری می‌کنند بر سر کار بیایند، اما در عین حال نگرانی‌هایی را نیز به وجود آورده است.
امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به جای ورود اشخاص حقیقی و خانه‌سازان کوچک شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ و معتبر به این عرصه ورود می‌کنند و تمام مراحل کار از تخریب و ساخت تا فروش و حتی خدمات پس از بهره‌برداری را تضمین می‌کنند. محوریت این شرکت‌ها که به نوعی تنها بازیگران عرصه مسکن در بعضی کشورهای اروپایی به حساب می‌آیند باعث شده راه بر بسیاری از دلالی‌ها و تلاطم‌ها بسته و به این ترتیب دغدغه بزرگ سرپناه از ذهن مردم دور شود.

هرچند کارشناسان افزایش نفوذ چنین شرکت‌هایی را در بازار ایران مثبت ارزیابی می‌کنند اما آنچه از تشکیل و تاسیس آنها مهم‌تر است فراهم آوردن مقدماتی است که درصورت آماده نشدن می‌تواند اوضاع بازار را از آنچه تاکنون بوده نیز پیچیده‌تر کند؛ موضوعی که ورود شرکت‌های جدید در ایران نیز در چارچوب آن جای می‌گیرد. شرکت‌های خدماتی عرصه ساختمان که تعداد آنها در طول سال‌های گذشته افزایش یافته در بسیاری از موارد یا بدون هماهنگی دستگاه‌های اجرایی آغاز به کار کرده‌اند یا با استفاده از مجوزها و پروانه‌های اجاره‌ای فعالیت می‌کنند؛ موضوعی که می‌تواند در صورت همه‌گیر شدن به‌عنوان عاملی جدید کیفیت ساختمان در ایران را تهدید کند.

انبوه‌سازان با شرکت‌های خانه‌ساز ارتباطی ندارند

رییس انجمن صنفی کارفرمایی انبوه‌سازان معتقد است شرکت‌هایی که به طور تخصصی در عرصه مسکن فعالیت می‌کنند می‌توانند اثرات مثبتی از خود در عرصه کیفیت ساختمان یا بهبود اوضاع بازار به جای بگذارند، اما اینکه انتظار داشته باشیم یک شبه شرکت‌هایی این‌چنینی شکل بگیرند و برای بازار اثراتی مثبت به وجود آورند قطعا امری اجرایی نیست. حسن محتشم در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» اعلام کرد: شرکت‌های خدمات ساختمانی در حال حاضر هیچ تعامل و ارتباط ثابتی با انبوه‌سازان ندارند، ما با آنها تفاهم‌نامه‌ای نداشته‌ایم و بنا بر مشارکت در طرح‌های آتی نیز در حال حاضر نداریم. هرچند انبوه‌سازان اطلاعات دقیقی از نحوه فعالیت آنها ندارند، اما از هم‌اکنون نسبت به لزوم وجود آنها نمی‌توان اظهار نظر مثبت یا منفی ارائه کرد.

به اعتقاد وی، رها کردن این شرکت‌ها بدون مجوز کاری غلط است و آینده مسکن را به نوعی تهدید می‌کند. اصل فلسفه وجودی نهادهایی که به طور تخصصی به عرصه مسکن ورود می‌کنند نظم دادن به بازار و شفاف کردن اوضاع است. اگر بنا باشد شرکت‌هایی بدون اخذ مجوزهای لازم در این عرصه فعالیت کنند قطعا شرایط باز هم درست نخواهد شد.

در کنار انبوه‌سازان فعالان عرصه مسکن نیز نظری شبیه به این دارند با این تفاوت که حضور غیر‌قانونی چنین شرکت‌هایی را خطری برای بازارهای کوچک فعال در این عرصه می‌دانند. محمود مرتضوی، فعال عرصه ساختمان در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» می‌گوید: شرکت‌هایی که به جای استفاده از توان نیروهای متخصص مجوز آنها را اجاره کرده و فعالیت می‌کنند و البته وعده ارائه خدمات مهندسی روز در ساختمان‌ها را می‌دهند نه تنها در افزایش کیفیت نقشی نخواهند داشت، حتی نظم فعلی را نیز با چالش‌های جدی مواجه می‌سازند.

به گفته وی، این شرکت‌ها نسبت به خدماتی که ارائه می‌کنند معمولا قیمت‌هایی فراتر از حد کشش بازار تعیین می‌کنند و اگر این موضوع بدون اینکه در کیفیت اثر داشته باشد تنها به افزایش بهای تمام شده قیمت خانه بینجامد می‌تواند بار دیگر دور جدیدی از افزایش حبابی نرخ خانه را به وجود آورد. این فعال عرصه ساختمان، برپایی مقدمات لازم برای گسترش شرکت‌های خدمات ساختمانی را نخستین نقطه برای افزایش فعالیت آنها می‌داند و اظهار می‌کند: اگر این شرکت‌ها با استفاده از توان فنی-‌مهندسی و تجربه فعالان ساختمان تشکیل شود و از نظر قانونی تمام مراحل را طی کند می‌توان روی این شرکت‌ها حساب باز کرد در غیر‌این صورت شاید کار پیچیده‌تر شود. هرچند دامنه گسترده بازار سنتی مسکن در ایران شاید در کوتاه‌مدت اجازه فعالیت گسترده به شرکت‌های خدمات‌رسان را ندهد اما از هم‌اکنون شفاف کردن عرصه عمل آنها می‌تواند کار را برای آینده آسان کند. تاسیس شرکت‌های خدمات‌رسان مسکن امری است که در طول سال‌های آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و شاید فراهم کردن فضای فعالیت آنها نخستین اقدامی باشد که می‌توان به آن فکر کرد.