ظرفیت‌های گسترده‌ای برای اشتغال زنان وجود دارد

اینکه فرش دستباف در فرهنگ ایرانی جایگاه ارزشمندی دارد در آن شکی نیست. اما دلایل این ارزشمندی چیست؟  تبلور گوشه‌هایی از آیین‌ها و افکار ایرانی در این چارچوب هنری یکی از دلایل ارزشمندی‌اش است. اما صبغه مهم‌تر و پررنگ‌تر این کالای دست‌ساز مربوط به کار و اشتغال‌زایی است که اتفاقا بانوان در این زمینه نقش پررنگ‌تری نسبت به مردان دارند. تا آنجا که درصد بسیار بالایی از بافندگان فرش را بانوان تشکیل می‌دهند. بنابر آمار چندین میلیونی که معمولاً در مورد میزان اشتغال‌زایی این حوزه ارائه می‌شود، همیشه سهم بالایی از آن این طیف است.

نوشتن این مقدمه از این نظر اهمیت داشت که باید حرف از بانویی بزنیم که در این حوزه فعالیت می‌کند. فاطمه رمضانی، مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی فرش دستباف و صنایع دستی گیلان در این زمینه با  «فرصت امروز» از فعالیت‌هایش در این حوزه حرف زده است و اینکه برای سر و سامان دادن به اوضاع فرش دستباف در استانش چه کرده است و چه قرار است بکنند.

***

رمضانی می‌گوید اتحادیه‌شان در گیلان 43عضو دارد که 40نفرشان زن هستند. یعنی 40شرکت تعاونی فرش دستباف در این استان توسط زنان اداره می‌شود. شیوه کار این شرکت‌های تعاونی هم به این صورت است که معمولاً به دو صورت متمرکز و غیرمتمرکز کار می‌کنند.

منظور از متمرکز این است که در کارگاه‌های تحت نظارت خود شرکت تعاونی فرش بافته می‌شود و منظور از غیرمتمرکز بافتن فرش در خانه‌هاست که البته باز هم تمامی مراحل آن زیر نظر شرکت‌های تعاونی انجام می‌شود. از تهیه مواد اولیه گرفته تا ارائه نقشه و طرح فرش‌ها. حتی شرکت‌ها در حوزه فروش این کالاها نیز وارد شده و با برپایی نمایشگاه‌هایی به فروش این محصولات کمک می‌کنند.

گیلان و بازارچه دائمی فرش دستبافش

رمضانی خوشحال است که توانسته‌اند بازارچه دائمی فرش دستباف را در شهر رشت برپا کنند تا بافندگان مکانی دائمی برای فروش محصولات خود داشته باشند. این بانوی فعال حوزه فرش در ادامه اضافه می‌کند: هیچ استانی از ایران نیست که به‌نوعی در کار فرش دستباف نبوده و عده‌ای به این کار مشغول نباشند. در گیلان هم بافنده زیاد داریم تا جایی که بیش از 13هزار بافنده زن و مرد در گیلان دارای شناسنامه بافندگی هستند. سهم زیادی هم از این بافندگان مربوط به خانم هاست. البته در کارهایی مانند چله‌کشی، رفوگری و برپاکننده‌های‌دار بیشتر آقایان فعال هستند. از طرفی به این رقم باید افراد زیادی را اضافه کرد که هنوز کارت شناسایی دریافت نکرده‌اند.

توانمندسازی زنان با هنر سرانگشتان

بازار فرش دستباف به دلایل زیادی رونق گذشته خود را ندارد. گرانی‌ها و بالارفتن هزینه‌های تولید و بالابودن هزینه‌های خرید هم نفس بافنده را گرفته و هم به‌نوعی دست خریداران را از بازار فرش دستباف کوتاه کرده است. تا جایی که براساس گفته‌های رمضانی بسیاری از بافندگان دلزده از این اوضاع از فرش دست کشیده‌اند. رمضانی مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف سجاده زیبای گیلان هم هست؛ شرکتی که خودش تأسیس کرده است. از جمله کارهایی که انجام داده حمایت از زنان بدسرپرست یا بی‌سرپرست است. با دادن سفارش کار به این خانم‌ها به‌نوعی در جهت توانمندسازی‌شان هم عمل می‌کنند.

رمضانی می‌گوید فرش‌بافی سن خاصی نمی‌شناسد و در حال حاضر با توجه به بیکاری مفرط در بازار کار و نیاز خانواده‌ها به منابع مالی، بین سنین 15 تا 63سال به این کار مشغول می‌شوند. رمضانی معتقد است این بافندگان استعداد زیادی دارند و می‌توانند کالایی باکیفیت بالا تولید کنند. مثلاً یک تابلوفرش را طی یک ماه می‌بافند که به‌طور معمول 300 تا 400هزار تومان هزینه اولیه برایش صرف می‌شود و می‌توان آن را در بازار تا یک‌میلیون و 200هزار تومان به فروش رساند. این امر می‌تواند به لحاظ مالی کمک خوبی برای خانواده‌ها باشد.

هنر گیلانی‌ها به نام دیگران فروخته می‌شود

یکی از ضعف‌های بازار فرش دستباف که به فروش آن چه در بازار داخلی و چه در بازارهای خارجی ضربه زیادی می‌زند، نبود برند در این بازار است. فرش‌های دستباف ایران بیشتر با نام استان‌ها شناخته می‌شوند و تنها چند برند محدود در این زمینه فعالیت می‌کنند. در مورد گیلان داستان به‌مراتب بدتری وجود دارد. زیرا حتی فرشی به نام استان گیلان هم در بازار عرضه نمی‌شود. رمضانی در این باره می‌گوید: با اینکه بافندگان حرفه‌ای در گیلان داریم که تعدادشان به چندین هزار نفر هم می‌رسد اما همه این افراد فرش را به نام استان‌های دیگر می‌بافند. به این صورت که کارفرمایان نقشه فرش شهرهایی چون تبریز، قم و کاشان را در کارگاه‌های گیلان می‌بافند ولی به نام شهرهای نامبرده وارد بازار می‌کنند. درحالی‌که بهترین فرش‌های تبریز از شش متری تا 24متری در گیلان بافته می‌شوند.

رمضانی معتقد است که در گیلان افراد زیادی دارای لیسانس طراحی هستند اما به دلیل مشکلاتی که ارائه شد، بیکار هستند چون کسی از آنها طرحی نمی‌خواهد. طرح‌ها و نقشه‌ها به‌صورت آماده از استان‌های دیگر وارد می‌شود و هیچ نگاهی به عناصر بومی نمی‌شود. در حالی که با روی آوری به استفاده از عناصر بومی استان گیلان در طراحی‌ها و نقشه‌ها، افراد زیادی صاحب شغل و درآمد می‌شوند.

نقشه‌ها خوب کشیده نمی‌شوند

رمضانی یکی دیگر از مشکلات مربوط به نقشه‌ها را کامپیوتری شدن‌شان می‌داند. این فعال حوزه فرش دستباف معتقد است که براساس نقشه‌های سنتی حتی اگر بافنده 24 رج هم بافته بود، می‌توانست برگردد و اگر اشتباهی در بافت پیش آمده بود آن را برطرف می‌کرد و عیب و ایراد آن را می‌گرفت بی‌آنکه لازم باشد که رج‌های بافته شده شکافته شوند. اما در نقشه‌های کامپیوتری بافنده متوجه اشتباه خود نمی‌شود و همین امر موجب می‌شود کیفیت بافت پایین بیاید و در نهایت در بازار یا خریداری نداشته باشد یا اینکه قیمت پایینی را به خود اختصاص دهد.

از دیگر مسائلی که باید در این زمینه به آن اشاره شود، این است که معمولاً بافنده‌ها نقشه خوان‌های خوبی نیستند و شاید فوت و فن خوانش نقشه را هم نمی‌دانند. همین امر به سوء‌استفاده‌هایی از این حوزه دامن زده است، تا جایی که کارخانه‌های سفارش‌دهنده فرش، نقشه‌های کامپیوتری را مثلاً در 100نسخه تکثیر می‌کنند که در نهایت بر اثر ازدیاد تکثیر، نقشه کیفیت لازم را ندارد و به خرابی کلی فرش منجر می‌شود.

نخ و نقشه را به ما بدهید

تعاونی‌های فرش دستباف خواسته‌هایی از مرکز ملی فرش دارند. رمضانی با ذکر این جمله می‌گوید: برای جلوگیری از هرگونه سوء‌استفاده، ‌ای کاش نخ و نقشه را در اختیار شرکت‌های تعاونی قرار بدهند تا آنها به بافندگان منتقل کنند. رمضانی وقتی می‌خواهد به جنبه‌های کارآفرینی اشاره کند باز هم اصرار دارد که از مسائل و مصائب صاحبان کسب وکار حوزه فرش دستباف بگوید. وی در ادامه در مورد میزان اشتغال‌زایی شرکت‌های تعاونی در استانش می‌گوید: همان‌طور که گفتم این شرکت‌ها به دو صورت متمرکز و غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند. در حالت کارگاهی تا 10نفر در هر کارگاه فعالیت می‌کنند و در حالت خانه‌ای هم بسته به توان هر شرکت تعاونی بین 10 تا 30 نفر با آنها همکاری می‌کنند.

کارآفرینی چندصد نفری

وی می‌گوید در کارگاه خودم 10نفر فعالیت می‌کنند اما به‌صورت غیرمتمرکز در حوزه فرش کار نمی‌کنم بلکه عمده فعالیتم را بر صنایع‌دستی قرار داده‌ام. زیرا در گیلان ظرفیت‌های بسیار زیادی در این حوزه وجود دارد که در صورت اهمیت دادن می‌تواند منبع درآمد بسیار مناسبی برای خانواده باشد و موج بیکاری را تا حدود زیادی بشکند.

گلیم‌بافی، حصیربافی، ورنی بافی و چندین رشته دیگر از جمله حوزه‌های صنایع دستی است که رمضانی به آنها ورود کرده و از این طریق حدود 600 نفر با او همکاری می‌کنند. محصولات به دست آمده را نیز با برپایی نمایشگاه‌هایی در گیلان و حتی تهران به فروش می‌رساند. از سال 91 تا 93 سه نمایشگاه برپا کرده که موجب شده کالاهای افراد شاغل در حوزه‌های فرش و صنایع دستی رونق خوبی را تجربه کنند. وقتی از او می‌خواهم در مورد دستمزدی که به تولیدکنندگان خانگی صنایع دستی پرداخت می‌شود، توضیحی بدهد می‌گوید: سجاده یکی از مهم‌ترین محصولات شرکت من است. برای بافت یک سجاده حدودا یک هفته زمان
لازم است. بنابراین هر کسی در طول ماه می‌تواند 4سجاده ببافد که تا 90هزار تومان بابت هر کدام دستمزد می‌گیرد.

نایب رییس اتحادیه صنفی تولیدکنندگان فرش دستباف رشت در نهایت مهم‌ترین برنامه‌اش را حمایت از توانمندسازی زنانی می‌داند که توانایی انجام کارهایی مربوط به صنایع دستی و فرش دستباف را دارند؛ زنانی که به‌نوعی دارای هنری هستند و می‌توان از این ظرفیت‌ها برای اشتغال‌زایی هر چه بیشتر و کاهش نرخ بیکاری سود جست.