طلای سیاه دیگری در انحصار خاورمیانه

خرما؛ محصولی عمدتا از آن خاورمیانه، درست مانند نفت. اگر بهای لازم به آن داده می‌شد شاید شاهد سلسله جنگ‌هایی هم در ارتباط با خرما می‌بودیم. اما خوشبختانه یا شوربختانه تولیدکنندگان خرما هنوز متوجه ارزش این طلای شیرین سیاه نیستند و آن را تقریبا مفت و مجانی در اختیار کشورهای مصرف‌کننده قرار می‌دهند. در حالی که خرما به‌عنوان یکی از مواد‌غذایی سالم و مغذی، جایگاه ویژه‌ای بین مردم جهان یافته است و همین امر تقاضای روبه افزایشی را در سطح جهان برای این محصول رقم زده است.

با بالا رفتن تقاضای جهانی، بازار تولید و فروش خرما، رشد چشمگیری پیدا کرده و یکی از مهم‌ترین چرخه‌های اقتصادی را برای کشورهای تولیدکننده شکل داده است. چرخه‌ای که خیلی تدتر و پربارتر باید بچرخد. در این گزارش مرور مختصری خواهیم داشت به کشورهای صادرکننده خرما و همچنین بازار مصرف این محصول در جهان.

بازار گرم خریدوفروش خرما در جهان

درخت نخل از جمله نخستین گیاهانی است که توسط انسان کشت شده است. طبق نظر باستان‌شناسان قدمت این میوه به حدود 5هزار سال پیش بازمی‌گردد. در سرزمین بین النهرین، در امتداد دو رود دجله و فرات، این درختان می‌روییدند و حتی در پژوهش‌های باستانی مربوط به 6هزار سال قبل نیز سقف خانه‌های سومریان و بابلیان، از تنه و برگ درخت خرما پوشیده شده بود. با این وصف، این میوه محبوب و مغذی و مفید، همیشه با بشر همراه بوده است و انسان، از همان آغاز به اهمیت آن پی برده بود. در حال حاضر نیز تجارت خرما به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بازارهای جهانی شناخته می‌شود که در همه نقاط دنیا بازار مصرف خود را دارد.

خرما میوه سرزمین‌های گرم و آفتابی است بنابراین خاورمیانه و آفریقای شمالی از جمله مناطقی هستند که خرما در آنها به وفور یافت می‌شود. عراق، ایران، عربستان سعودی، لیبی، تونس، الجزایر، عمان، قطر و مراکش جزو مهم‌ترین و بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خرما در سطح جهان به شمار می‌روند. اگرچه کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان بازار خرما محسوب می‌شوند اما در برخی ایالت‌های آمریکا مانند کالیفرنیای جنوبی، جنوب غربی آریزونا و حاشیه‌های لاس وگاس و نودا نیز شاهد رشد درخت‌های خرما هستیم.

همچنین در مکزیک و آمریکای جنوبی، استرالیا، هند غربی و چین غربی نیز درختان خرما قابلیت رشد دارند اما براساس گزارش سازمان جهانی غذا و کشاورزی، از حدود 100میلیون نخل خرما که در جهان وجود دارد، 60درصد آن در خاورمیانه و شمال آفریقا کشت شده است که این سهم، بیانگر نقش مهمی است که کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی در رشد چرخه اقتصادی خرما دارند.

طبق آمار موجود، 10 کشور برتر تولیدکننده خرما در جهان شامل کشورهای زیر هستند: مصر با بیش از یک میلیون و 370هزار تن برترین تولیدکننده خرماست. بعد از آن عربستان سعودی با بیش از یک میلیون و 122هزار تن و ایران با بیش از یک میلیون تن در مقام‌های دوم تا سوم قرار دارند و امارات متحده، الجزایر، عراق، پاکستان، عمان، تونس و لیبی در رتبه‌های چهارم تا دهم جای گرفته‌اند.

با توجه به تقاضای روزافزون جهانی نسبت به این میوه، کشورهای عمده تولیدکننده خرما سعی در ازدیاد درخت‌های نخل خود دارند. طبق پژوهش‌های انجام شده، انتظار می‌رود کشور عراق تا سال 2021 تعداد نخل‌های خود را به چیزی حدود 30 تا 40میلیون درخت برساند، یا تعداد درخت‌های نخل مراکش در سال‌های آینده به 12 میلیون نفر برسد. به سخن دیگر، توجه کشورهای تولیدکننده خرما به کاشت نخل و گسترش دادن این محصول، بیانگر بالارفتن تقاضای جهانی برای خرماست.

مثلا کشور هند یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان خرما در جهان است و رقم واردات خرمای این کشور از مرز 250هزار تن در سال هم گذشته است. همچنین از دیگر واردکنندگان برجسته خرما، کشورهای اروپایی هستند که طبق آمارهای موجود، بیش از 100هزار تن خرما وارد می‌کنند. در این میان فرانسه، آلمان، انگلستان، ایتالیا و اسپانیا در میان کشورهای اروپایی با داشتن 83 درصد از حجم مصرف خرما، بیشترین واردات را داشته‌اند.

همچنین که در کنار بازار تولید خرما که توسط کشورهای صادرکننده می‌چرخد، در دهه‌های اخیر بازار بسته‌بندی این محصول نیز جایگاه ویژه‌ای یافته است که ارزش افزوده بیشتری برای این محصول ایجاد می‌کند اما بسته‌بندی خرما خارج از کشورهای تولیدکننده آن انجام می‌شود و ضعف تولیدکننده‌ها به نفع مصرف‌کنندگان رقم خورده است. البته در سال‌های اخیر کشورهای صادرکننده این محصول، در صنعت بسته‌بندی به پیشرفت‌هایی رسیده‌اند.