صنعتی‌سازی حلقه مفقوده ساختمان‌های ایران

بالا بردن عمر مفید ساختمان‌ها، مقاوم‌سازی آنها در مقابل حوادث طبیعی، رعایت اصول ایمنی‌سازی و البته مدیریت فروش و رهن واحدها از جمله اهدافی است که در پس اجرای طرح صنعتی‌سازی ساختمان نهفته است. طرحی که هر چند در سال‌های گذشته بخش عمده‌ای از ساخت‌و‌سازهای کشورهای پیشرفته را در اختیار داشته، اما هنوز در ایران به جایگاه قابل اعتنایی نرسیده است.

روز گذشته رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بار دیگر از آمار پایین صنعتی‌سازی در ایران سخن گفت، سخنی که هر چند چندان نیز جدید نیست، اما در ابعادی نگران‌کننده اسـت. سـهـم کـمتر از پنج‌درصدی واحدهای صنعتی در مقایسه با ابعاد گسترده صنعت ساختمان‌سازی ایران کم‌توجهی به این اصل مترقی در نقشه‌های مدرن عمرانی جهان را نشان می‌دهد.

هرچند در سال‌های گذشته با ورود برخی ماشین‌آلات صنـعـتـی بـخـش‌هایی از صنعت ساختمان ایران با تکنولوژی‌‌های روز ارتباط برقرار کرده و جای پای خود را مستحکم کرده، اما هنوز شاکله اصلی ساختمان‌سازی در ایران شکل سنتی خود را حفظ کرده است.

ورود فعالان کوچک بخش خصوصی به خانه‌سازی و بودجه محدود آنها در پیگیری طرح‌های صنعتی باعث شده، همچنان در بسیاری از واحد‌های مسکونی جدید، روش سنتی حکم‌فرما باشد. هنوز بنا‌ها و کارگران سـاخـتـمانی در خانه‌های نیمه‌ساخته حرف نخست را می‌زنند و مصالح ابتدایی هنوز مهمان دیوار خانه‌های ایرانی‌هستند.

به‌کارگیری روش‌های نوین در بخش‌هایی مانند خاک‌برداری ساختمان نیز نتوانسته تاثیر عمده‌ای در نتیجه کار داشته باشد و مهندسان ناظر جدا از بحث‌های ایمنی ابتدایی مدنظر کمتر به صنعتی‌سازی ساختمان‌ها توجه دارند.

حضور انبوه‌سازان در پروژه‌های ساخت‌و‌ساز نیز نه به حدی است که در آمار کل واحد‌های مسکونی اثر بگذارد و نه در نهایت موضوع صنعتی‌سازی را در اولویت قرار داده است. در کنار آن موضوع مدیریت ساختمان در تولید و فروش نیز هنوز شکل سنتی خود را حفظ کرده است.

با توجه به محدودیت بازار رهن ایران و البته کاهش چشمگیر آمار پیش‌خرید خانه در کلان‌شهرها، راهبردهای صنعتی خانه دارکردن مردم هنوز در بازار ایران جایی برای خود بازنکرده است.

از این‌روست که وقتی محمد شکرچی‌زاده، رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از سهم زیر پنج‌درصدی صنعتی‌سازی در خانه‌های ایران می‌گوید، این امر تعجب‌برانگیز نیست.

شکر‌زاده، در کنار آن از عمر پایین خانه‌های ایرانی گفته و اعلام کرده، در مقایسه با خانه‌های خارجی فاصله ایران بسیار زیاد است. عمر 20 تا 30 ساله ساختمان‌های ایرانی در مقایسه با عمر 50 ساله خارجی‌ها نشان از آن دارد که در صورت عدم‌به‌کارگیری طرح‌های نوین حتی خانه‌های نوساز کشور نیز در آینده‌ای نزدیک نیاز به بازسازی‌های جدی خواهند داشت و با این روند حتی در صورت موفقیت‌آمیز شدن طرح‌های دولت برای مقابله با بافت فرسوده نیز در دو دهه آینده این فرآیند نیاز به تکرار دارد.

از این رو، شاید لزوم تغییر ریشه‌ای نگاه‌ها به امر ساختمان‌سازی در کشور بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. تغییری که دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان معتقد است جز با درک دقیق از مفهوم صنعتی‌سازی و شناخت و استفاده از سیستم‌های نوین جهانی امکان‌پذیر نیست.

جعفر قرائتی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تفکر صنعتی را مقدم بر عملیات اجرایی ساختمان خواند و اظهار کرد: این تفکر نه به یک یا چند مرحله از کار احداثی یک ساختمان که به تمام آن ارتباط دارد. سازنده یا تیم سازندگان یک پروژه باید برنامه‌های خود را در قالب یک طرح جامع از زمان کلنگ‌زنی تا فروش واحدها طراحی کنند و بر مبنای آن پیش روند. این امر باید در تولید، ساخت و عرضه نمود بیرونی پیدا کند تا بتوان در سایه آن از صنعتی‌سازی سخن گفت.

دبیر انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان معتقد است، هرچند در سال‌های گذشته و با وارد کردن برخی صنایع جدید حوزه‌هایی از ساختمان‌سازی در ایران مدرن شده، اما هنوز نگاه غالب با شکلی سنتی عمل می‌کند. اگر بخواهیم به این فرآیند بخشی نگاه کنیم، ورود این فناوری‌ها کمی اوضاع ما را بهبود بخشیده اما در نگاه کلی و همه جانبه عملکردمان در حدود همان پنج درصد است.

وی به تلاش‌های انجام شده برای بومی شدن صنعتی‌سازی ساختمان‌ها در ایران اشاره کرد و افزود: فهم نادرست از این موضوع گاهی اقدامات درست انجام شده را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. مثلا در شرایطی که شیشه‌های یک ساختمان دوجداره هستند، در دیوارها مصالحی استفاده می‌شود که نه تنها عایق گرما و صدا نیست بلکه در جهتی عکس عمل می‌کند.

به گفته قرائتی، آنچه صنعتی‌سازی را در کشورهای پیشرفته به رشدی این‌چنینی رسانده در کنار نگاه درست و علمی این کشورها به صنعت، به تقاضای پایین آنها نیز مربوط می‌شود. در شرایطی که برای بسیاری از کشورهای اروپایی تقاضای چند ده هزار واحدی خانه غیر‌قابل تصور است، در ایران ما سالانه به چند صد هزار واحد جدید احتیاج داریم. این مسئله باعث شده در برخی شرایط سرعت به جای دقت بنشیند.

وی ضرورت گسترش انبوه‌سازی را برای رشد ساخت‌و‌سازهای صنعتی مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: هرچند نمی‌توان نقش انبوه‌سازان را در وارد کردن فناوری‌های جدید بر ساختمان‌سازی ایران نادیده گرفت، اما اگر تفکر جدید شکل گیرد دیگر گستردگی طرح‌ها اهمیتی ندارد. می‌توان با برنامه‌ریزی و طراحی درست حتی یک واحد مسکونی ویلایی را به شکلی صنعتی ساخت. اگر شناخت شکل گیرد، دیگر تعداد واحدها مهم نیست.

دولت در حالی به زیر بار فشار مالی گسترده رفته تا بخشی از بافت‌های فرسوده را نوسازی کند که ادامه‌یافتن ساخت‌و‌سازهای سنتی در بخش‌های مختلف کشور تمام اهداف این برنامه را متاثر از خود کرده است. نوسازی بدون مقاوم‌سازی و صنعتی‌سازی در آینده‌ای نزدیک بار دیگر به رشد فزاینده بافت‌های فرسوده می‌انجامد و این آمار پایین‌تر از پنج درصد یعنی برای عبور از این خطر بالقوه به یک نقشه راه مناسب نیاز است.