به بهانه برگزاری نمایشگاه چاپ، بسته‌ بندی و ماشین‌ آلات وابسته / سبقت سنت از مدرنیته در هزاره سوم!

بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی چاپ، بسته‌بندی و ماشین‌آلات وابسته به‌عنوان مهم‌ترین رویداد این صنعت از تاریخ دوم تا پنجم دی ماه در مساحتی حدود 22 هزار متر مربع و با حضور 750شرکت داخلی و خارجی در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد. در این دوره باتوجه به افزایش فضای نمایشگاه به 14 سالن و در نتیجه رشد 20 درصدی تعداد شرکت‌کنندگان، متاسفانه تعداد قابل توجهی از متقاضیان نیز به دلیل کمبود فضای موجود موفق به حضور در این نمایشگاه نشدند. امسال نیز همچون سال‌های گذشته رنگ و بوی خاصی از نمایشگاه بسته‌بندی و چاپ به مشام بازدیدکنندگان نرسید و در هوای سرد و آلوده پایتخت هیچ پدیده خاصی در این دوره هم نتوانست موجب دلگرمی و طیب خاطر دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان مشتاق این حوزه شود، مگر در چند مورد اندک و نادر.

خلاء دانش مدیریت روز و عدم به‌کارگیری خلاقیت و ایده‌های تازه در تولید محصولاتی که در معرض دید عموم قرار داده شده بود، نمایانگر آن چیزی نبود که انتظارش را داشتیم و به تعبیری اگر می‌شد تصاویری از چند دوره نمایشگاه‌های بسته‌بندی و چاپ در سال‌های گذشته و سال جاری را کنار هم قرار بدهیم شاید به سختی بتوان وجه تمایزی بین آنها قائل شد و این یعنی تکرار مکررات و در جا زدن در صنعت بسته‌بندی و چاپ در دوران حساس کنونی.

مصرف کننده، تولید کننده، فروشندگان و هر آنچه که مجموعه بازار را تشکیل می‌دهند دیگر از دیدن فرم کلی بسته‌بندی‌های چهار ضلعی به ستوه آمده‌اند و گویا قرار هم نیست صنعت بسته‌بندی کشور از آن دل بکند. چرا که هیچ تفاوتی در بسته‌بندی پودر شوینده با بسته‌بندی انواع مواد‌غذایی، سلولزی، بهداشتی، دارویی، شیمیایی و... به چشم نمی‌خورد، به‌گونه‌ای که گویا عده‌ای از مجریان این صنعت هنوز پی نبرده‌اند که اصرار در تولید بسته‌بندی به سبک قدیمی و تکراری دست و پای این صنعت بزرگ را برای جهش و پرواز به افق‌های بالاتر و روشن‌تر می‌بندد و از آن مهم‌تر عرضه بسته‌بندی‌هایی که با محیط زیست سازگار نیستند، دیگر جایی در سطح بازارهای جهانی، بازاریابی و فروش ندارند و تجربه اندوزی در این کارزار کهنه فقط وقت تلف کردن در چرخه فعالیت‌های روزمره است و نه چیز دیگر. 

در مقابل، متولیان و متخصصان حرفه‌ای صنعت بسته‌بندی به خوبی واقفند که یکی از مهم‌ترین دلایل تاثیر‌گذاری و در نهایت جذب سرمایه‌های خارجی و حضور بزرگان این حرفه در صنعت چاپ و بسته‌بندی کشورمان به‌خصوص در حوزه صنایع غذایی، دارویی، آرایشی، بهداشتی و لوازم خانگی که روز به روز مصرف آنها افزایش می‌یابد تنها در این اصل نهفته که امکانات و تجهیزات چاپی و بسته‌بندی داخلی نیز باید همتراز محصولات آنها از رشد کیفی و ایده‌های خلاق بهره‌مند شود تا علاوه بر توسعه و نوسازی صنعت بسته‌بندی، شکوفایی اقتصادی را نیز با خود به همراه بیاورد.

با همه مواردی که ذکر شد تلاش‌های ارزشمندی که در این دوره از طرف برگزار‌کنندگان نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی به ثمر نشسته بود نیز قابل تامل و بررسی بود از جمله:

- حضــور کشـــورها و شرکت‌هایی که تاکنون در نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی ایران شرکت نکرده بودند و دراین دوره حضور فعال و چشمگیری داشتند. در ضمن شرکت‌ها و کشورهای خارجی حاضر در این نمایشگاه عبارت بودند از آلمان، سوئد، ترکیه، ژاپن، کره جنوبی، پاکستان، دانمارک، ایتالیا، اتریش، فنلاند، برزیل، تاجیکستان، فرانسه، ایتالیا، تایوان، عراق و تایلند بودند.

- افزایش فضای نمایشگاه به 14 سالن و رشد 20 درصدی شرکت‌کنندگان حاضر در آن از موارد مهم این دوره بود.

- حضور شرکت بزرگ و صاحبنام هایدلبرگ کشور آلمان با معرفی پنج دستگاه از جدیدترین ماشین آلات چاپ به ارزش 15 میلیارد تومان

- برگزاری همایش‌های علمی و چهار کارگاه تخصصی در زمینه‌های مختلف صنعت چاپ و بسته‌بندی با موضوع نقش و جایگاه مهم این صنعت در توسعه صنعتی و صادراتی اقتصاد کشور

- برپایی سالن ویژه ماشین آلات و تکنولوژی خارجی و داخلی چاپ در سالن 20 و 22 به‌صورت تخصصی و خاص

- طراحی، تولید و در نهایت صادرات ماشین آلات چاپ و بسته‌بندی در سال‌های اخیر با تلاش متخصصان داخلی کشورمان هرچند در تیراژ اندک اما باعث مباهات و دلگرمی بود.

لازم به یادآوری است در بازار اقتصاد جهانی، سهم بسته‌بندی صنعتی در سال 2013 بالغ بر 3/48 بیلیون دلار بوده و برای سال 2020 پیش‌بینی می‌شود این رقم به 61 بیلیون دلار نیز برسد و جالب توجه اینکه کارشناسان بین‌المللی اعلام داشته‌اند که سهم قاره آسیا بیش از غرب اروپا و شمال آمریکا با 131 درصد رشد همراه خواهد بود و به معنای آن است که باید هر چه سریع‌تر و هوشیارتر به نوسازی ناوگان فرسوده صنعت بسته‌بندی و چاپ کشور اهتمام ورزید تا فرصت‌های ایجاد شده به سمت اقتصاد ایران هدایت شوند، زیرا برابر آمارها و اطلاعات موجود، اقتصادهای نوظهور مانند برزیل، هند و چین به‌شدت در پی تسخیر این بازار بالقوه هستند زیرا برای آنها و کشورهایی نظیر ژاپن، تایلند، کره جنوبی، امارات، عربستان، ویتنام و مالزی نقش صنعت بسته‌بندی و چاپ در توسعه اقتصادی و صنعتی کشورهایشان غیر‌قابل انکار است.

بنابر آمارهای رسمی، صنعت چاپ و بسته‌بندی حدود نیمی از گردش مالی بازار جهانی را به‌خود اختصاص داده و طبق پیش‌بینی موسسات پژوهش‌های بین‌المللی، این صنعت در سال 2016 میلادی نیز با رشد بیش از 20 درصد به لحاظ ایجاد ارزش افزوده خالص، رتبه دوم را به خود اختصاص خواهد داد.

نقاط ضعف و قوت بسته‌بندی داخلی

پس از تحقیق و بررسی نقاط ضعف و قوت صنعت بسته‌بندی توسط نگارنده و اظهار نظر مسئولان امر، مواردی که به‌کارگیری آنها موجب رشد و توسعه صنعت بسته‌بندی و چاپ می‌شود و باید هرچه سریع‌تر به آنها مبادرت ورزید و موانعی که راه نفس کشیدن را برای این صنعت با دشواری روبه‌رو ساخته است، عبارتند از:

- عدم وجود مهارت‌های علمی، دانش روز و آکادمیک در فرآیند چرخه تولید حوزه بسته‌بندی و چاپ، شرایط نامطلوبی را برای بدنه این صنعت به‌وجود آورده بنابراین ‌گذار از این مرحله برای خانواده صنعت بسته‌بندی و چاپ در وضعیت کنونی از اهمیت خاصی بر خوردار است.

- تلاش برای کم کردن شکاف بین بخش‌دولتی و بخش خصوصی جهت ارتقای این صنعت تا رسیدن به مقصد واقعی زیرا تحمل کردن این بار سنگین به تنهایی و بدون همیاری و همکاری این دو عامل موثر، خیالی بیش نیست.

- پیگیری و سرعت بخشیدن به اجرای «سند توسعه صنعت بسته‌بندی و چاپ» که اخیرا مورد حمایت و تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز قرار گرفته به‌عنوان نخستین گام از طرف مدیران و دست اندرکاران این صنعت.

- تبیین و تعیین برنامه‌ها و اهداف استراتژیک صنعت بسته‌بندی و چاپ بعد از رفع تحریم‌ها به صورت برنامه‌های میان‌مدت و بلند‌مدت راهبردی از جانب مدیران ارشد و اساتید محترم صنعت بسته‌بندی و چاپ و ترویج و ترغیب خانواده بزرگ این صنعت نسبت به اجرای کامل و جامع این برنامه‌ها در بدنه کلی صنف

- توجه به آینده‌نگری با دیدگاه واقع‌بینانه و درک شرایط جغرافیایی چه به لحاظ ملی و چه منطقه‌ای، چرا که رقبای منطقه‌ای مثل ترکیه و عربستان تلاش بی‌وقفه‌ای را در سال‌های اخیر به‌کار گرفته‌اند تا با تکنولوژی‌های جدید و خلاقیت‌های حرفه‌ای ضمن پیشی گرفتن و تصاحب بازارهای بالقوه منطقه به صادر‌کنندگان برتر خاورمیانه نیز تبدیل شوند.

- نوسازی هرچه سریع‌تر ابزار پوسیده و 20 ساله ماشین‌آلات، تجهیزات و تکنولوژی مورد استفاده درصنعت بسته‌بندی و چاپ کشور و عدم خرید تجهیزات دست دوم همچون سال‌های گذشته که به دلیل اعمال تحریم‌های ناعادلانه همچون ضربه مهلکی بر پیکر این صنعت تحمیل شد و جز افزایش واردات لوازم یدکی و در نهایت تحمیل هزینه‌های اضافی بر تولید و ایجاد تعلل درمسیر رشد این صنعت هیچ دستاورد دیگری را به همراه نداشت لذا با نگاهی نو و خلاقانه و دمیدن یک روح تازه به این صنعت در نخستین فرصت موجبات شکوفایی آن، فراهم شود.

- ترک کردن و رهاشدن از مدیریت سنتی، بی‌تاثیر و کهنه برای همیشه و اعمال مدیریت آکادمیک، علمی و نوین در همه لایه‌های این صنعت با توجه به شرایط و نیازهای انباشته شده جدید بازار

- تعدیل عوارض گمرکی در مورد واردات ماشین آلات و تجهیزات جدید چاپ و بسته‌بندی با اعلام قیمت‌های واقعی در جهت تسریع در نوسازی تجهیزات فرسوده این صنعت با مصوبات قانونی مسئولان مربوطه

- حمایت سیستم بانکی و دولت محترم با پرداخت تسهیلات مناسب و کم بهره جهت واردات ماشین‌آلات و تجهیزات وابسته به این صنف با هدف به روز کردن صنعت بسته‌بندی و چاپ کشور

- تغییر زمان برگزاری نمایشگاه سال‌های بعد به‌دلیل تقارن آن با آغاز سال نومسیحی و در نتیجه عدم تمایل و حضور مدیران و شرکت‌های مطرح و صاحب نام بین‌المللی در نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی تهران در واقع همان معضلی که در برگزاری این دوره از نمایشگاه نیز اتفاق افتاد و برگزار‌کنندگان نمایشگاه از وجود بسیاری از برند‌های معروف دنیا محروم شدند.

- رایزنی و تلاش دیپلماتیک در جهت سرمایه‌گذاری‌های مشترک با کشورهای صاحب تکنولوژی و انتقال دانش فنی در مراودات هیات‌های اقتصادی که به کشورهای مربوط سفر می‌کنند.

- گرایش، تشویق و حتی الزام مجموعه بزرگ صنعت بسته‌بندی کشور به سمت تولید بسته بندی‌های سازگار با طبیعت جهت حفظ محیط زیست

- توجه خاص به عنصر مهم و حیاتی R&D در پروسه و فرآیند تولید که تاکنون مهجور و مقهور واقع شده و هدایت سیستماتیک این صنعت به دوره‌های تخصصی، مهارتی و آکادمیک در همه رده‌های پرسنلی

- هزینه بسته‌بندی صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی در جهان به طور معمول بین 10 تا 15 درصد قیمت تمام شده کالا را شامل می‌شود که متاسفانه این رقم در کشور ما بین 35 تا 50 درصد و حتی بیشتر را در برمی‌گیرد و این یعنی افزایش غیر‌علمی قیمت محصول در سطح جامعه، بنابراین رو آوردن به بسته بندی‌های ارزان اما کاربردی و زیبا با حفظ اصول حفاظتی از ضروریات مهم و اساسی در تولید کارخانجات داخلی است که ضمن کاهش قیمت تمام شده محصولات رضایت بیشتر مصرف‌کننده‌‌ها را نیز به همراه خواهد داشت.

- همکاری، توسعه و ایجاد روابط تنگاتنگ با جامعه فعال دانشگاهی در این حوزه تخصصی و حمایت از طرح‌ها و پایان‌نامه‌های حرفه‌ای و اجرایی کردن آنها در فرآیند تولیدات موفق درسطح داخلی و بین‌المللی

- آسیب‌شناسی در این صنعت با کمک مدیران برجسته صنعتی و اساتید مطرح علمی و دانشگاهی با برگزاری جلسات تخصصی و ارائه راهکارهای عملی جهت برون رفت سریع از شرایط موجود به سمت شرایط مطلوب.

- ایجاد اتاق فکر با به‌کارگیری و همکاری فرهیختگان علمی جهت تجزیه و تحلیل و رصد آخرین تحولات تکنولوژیکی و بازار‌شناسی در این صنعت و شناسایی فرصت‌های جدید و سودآور جهت افزایش صادرات در منطقه خاورمیانه، آفریقا و... قبل از تصاحب بازارهای فوق توسط رقبا

- توجه و گرایش برخی از فعالان این صنعت به تولید کمی، ضربه مهلکی بوده که تاکنون به پیکر نحیف این صنعت وارد شده است بنابراین باید نگاه این عوامل از عنصر کمیت به عنصر کیفیت تغییر جهت داده شود و به جای آن در نمایشگاه‌های بعدی شاهد پدیده‌های جدید، خلاقانه و انحصاری در بسته‌بندی انواع محصولات باشیم و این امر میسر نخواهد شد مگر با توجه و عنایت خاص به امر تحقیق و توسعه در روند تولید بسته‌بندی‌های بدیع.

در نهایت نباید فراموش کنیم رشد و توسعه صنعت بسته‌بندی، چاپ و تجهیزات آن وابسته به تولید کالاهای متنوع در کارخانجات است و تا زمانی که کشور از رکود حاکم بر اقتصاد رنج می‌برد و تولید انبوه و متنوع محصولات امکان‌پذیر نباشد، مقوله بسته‌بندی و چاپ نیز به طور حتم نمی‌تواند حال و روز خوبی داشته باشد چرا که این صنعت متاثر از وضعیت کلی اقتصادی درکشور بوده و یادمان باشد که در دنیای امروز تجارت، همواره بین عوامل تولید، بسته‌بندی، بازاریابی و فروش رابطه علت و معلولی حاکم است که امید آن می‌رود مشکلات موجود در پیکره اقتصاد کشور با تدبیر مسئولین اقتصادی، هر چه سریع‌تر مرتفع و در نمایشگاه سال 95 به بعد شاهد ظهور یک صنعت بسته‌بندی حرفه‌ای در سطح منطقه باشیم و این امیدی است دست یافتنی چون با حضور مردان و زنان فداکار، سختکوش، پاک، آگاه و مدبر در این صنعت، رسیدن به افق‌های روشن اقتصادی در این حوزه کاربردی دور از دسترس نبوده و نخواهد بود.

ارتباط بانگارنده:Dr.HBehboudi@yahoo.com

دکترای مدیریت حرفه‌ای کسب‌و‌کار