خودرو غرق در بحران انتظار

بازار خودرو درگیر کمبود تقاضاست و شاید نزدیک‌ترین اصطلاحی که بتوان برای حال این روزهای صنعت خودروی ایران در نظر گرفت این باشد که «کاسبی خودروسازها حسابی کساد است.» کاهش تقاضا برای خرید خودرو موجب شده که قیمت خودروهای داخلی این بار نه به‌صورت دستوری بلکه متاثر از عملکرد بازار از 100‌هزار تا بیش از یک میلیون تومان کاهش پیدا کند. نزولی که دیگر خودروی تولید داخل و غیره نمی‌شناسد و دست عمده خودروسازها را گرفته و با خود به پایین می‌کشد. کاهش تقاضا یا به عبارت دقیق‌تر به تعویق افتادن تقاضا برای خرید خودرو، از ابتدای امسال شروع شد و با گذشت زمان نه تنها تغییری در وضعیت بازار رخ نداد بلکه هر روز بی‌میلی برای خرید خودرو بیشتر به چشم آمد. اتفاقی که به عوامل مختلفی بستگی داشت که هیچکدام واقعی نبود.

اشتباه استراتژیک خودروسازان

امیر حسین کاکایی، استاد دانشکده مهندسی خودروی دانشگاه علم و صنعت، درباره علت این رکود به «فرصت امروز» می‌گوید: «این رکود فقط در صنعت خودرو رخ نداده، بلکه در اکثر صنایع بزرگ اتفاق افتاده است و به علت کمبود تقاضا قیمت‌ها پایین آمده است. یکی از دلایل این رکود، توافق هسته‌ای است زیرا با انجام این توافق همه انتظار کاهش قیمت دلار و متعاقب آن کاهش قیمت‌ها را دارند و درباره خودرو این موضوع تشدید هم می‌شود چون مردم این توقع را دارند که با انجام این توافق خودروهای متنوع خارجی هم وارد خواهد شد، در نتیجه تقاضا برای خرید را به تعویق می‌اندازند. بنابراین بدون رخ دادن هیچ اتفاق واقعی، یک نوع رکود انتظاری شکل گرفته است.»

او با بیان اینکه واقعیت‌های اقتصادی نشان می‌دهد که تا شش ماه آینده تغییری رخ نخواهد داد، بیان می‌کند: «خود خودروسازان نیز با تبلیغاتی کردن مذاکرات‌شان با شرکت‌های خارجی به این موضوع دامن زده‌اند. زیرا تصور عامی به وجود آمده که به‌زودی خودروهای خارجی با قیمت‌های مناسب در داخل تولید خواهد شد، در صورتی‌که تولید خودرو با واردات خودرو بسیار متفاوت است و برای تولید حداقل نیازمند دو سال زمان هستیم. با این اوصاف علی‌القاعده کسی نباید انتظار داشته باشد که دست کم تا پایان امسال ما شاهد کاهش قیمت یا تنوع محصولات باشیم.»

امرالله امینی، اقتصاددان نیز در این زمینه در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» تصریح می‌کند: «بخش عمده‌ای از این رکود به شرایط خاص دوران پس از تحریم برمی‌گردد زیرا مردم انتظار دارند قیمت‌ها پایین می‌آید و بالطبع تقاضا کاهش پیدا می‌کند.» او با اشاره به رسانه‌ای کردن مذاکرات خودروسازان با شرکت‌های بزرگ خودروسازی خارجی، تاکید می‌کند: «اعلام شدن سرمایه‌گذاری خودروسازان خارجی در ایران و تولید برندهای خارجی نیز یکی از دلایل رکود حاکم بر بازار خودرو است، زیرا افکار عمومی گمان می‌کند که در طول چند ماه آینده می‌تواند برند خودروی بهتری را با قیمت مناسب خریداری کند.»

بخشی از تقاضا به توان مردم بستگی دارد، توانی که به اعتقاد کارشناسان در طول سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده و همین موضوع موحب شده تا کالاهای غیراساسی از سبد خرید آنها کاسته شود.  کاکایی در این زمینه اظهار می‌کند: «با بالا رفتن قیمت ارز، هزینه‌ها بالاتر رفت اما در آن مقطع مردم هنوز پول داشتند و خرید و تقاضا بالا بود. اما وقتی قیمت بالاتر می‌رود و از سوی دیگر صنعت دچار رکود است، خود به خود پولی که در حال چرخش است، کاهش پیدا می‌کند و قدرت خرید مردم کمتر می‌شود، بنابراین با کاهش تقاضا مواجه می‌شویم. همان اتفاقی که در مسکن نیز رخ داد.» امینی نیز با اشاره به اینکه ما جزو کشورهایی هستیم که درآمد سرانه پایینی داریم، می‌گوید: «درآمد پایین در شرایط تورمی فشار زیادی به مصرف‌کننده وارد می‌کند، بنابراین تقاضای موثر در بازار را کاهش می‌دهد.»

دامپینگ چینی‌ها به بحران دامن زد

نکته دیگری که به‌عنوان عامل رکود موجود در بازار خودرو از سوی کارشناسان مطرح می‌شود، پایین آوردن قیمت‌ها از سوی خودروسازان چینی در بازار است. موضوعی که به انتظار کاهش قیمت در آینده‌ای نزدیک دامن می‌زند. امینی درباره این موضوع توضیح می‌دهد: «خودروسازان چینی با پایین آوردن قیمت خودروهای خود در بازار و بعضا دادن تخفیف‌های چند میلیونی این انتظار را در مردم ایجاد کرده‌اند که کاهش قیمت خودرو در آینده نزدیک اتفاق می‌افتد.»

کاکایی نیز در این زمینه معتقد است: «برخی از خودروسازان خارجی اقدام به کاهش قیمت خودروهای خود کرده‌اند و این یکی از دلایلی است که مصرف‌کننده گمان می‌کند طبیعتا کاهش قیمت برای خودروهای تولید داخل نیز رخ خواهد داد اما نکته مهم اینجاست که وارد کردن 2هزار دستگاه خودرو با تولید 200‌دستگاه خودرو بسیار متفاوت است و هزینه کمتری دارد.»

افزایش بهره‌وری راهکاری برای خروج از رکود

با توجه به اینکه کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که این تقاضا انباشته می‌شود و در پایان سال که اصولا تقاضا افزایش پیدا می‌کند شاهد تورم خواهیم بود، اکنون پرسش اینجاست که خودروسازان برای تحریک تقاضا و خروج از این رکود چه اقدامی می‌توانند انجام دهند؟ کاکایی در پاسخ به این پرسش تاکید می‌کند: «نخستین راهکار این است که انتظار به وجود آمده از سوی خودروسازان مدیریت شود و به مردم بگویند که آیا این انتظار واقعیت دارد یا خیر؟ در صورت واقعیت نداشتن این انتظار، لیزینگ می‌تواند به کمک خودروسازان بیاید. نکته دیگر این است که خودروسازان باید به خودشان بیایند و با برنامه‌های متنوع بازار را تحریک کنند. از جمله اینکه خودروهای تازه را زودتر به بازار ارائه دهند و دیگر اینکه اکنون زمان آن است تا خودروسازان روی بهره‌وری کار کنند و هزینه‌های خود را پایین بیاورند و قیمت را تا آنجا که در توان‌شان است کاهش دهند.»

با توجه به آنچه که گفته شد، بخش عمده بی‌میلی که امروز در تقاضا و در بازار خودرو احساس می‌شود ناشی ازدلیلی است که به ذات ماهیت اقتصادی ندارد، بلکه بیشتر به روابط سیاسی برمی‌گردد. بازار چشم انتظار رسیدن به توافق هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها بود، این انتظار دلیل مناسبی بود که تقاضا برای خرید تا اعلام نتیجه مذاکرات هسته‌ای عقب انداخته شود، پس از رسیدن به توافق نیز انتظاری دیگر شکل گرفت و آن هم کاهش قیمت خودرو به استناد برداشته شدن تحریم‌ها بود، توقعی که دور از دسترس و بدون توجیه اقتصادی برای خودروسازان تلقی می‌شود. حالا بیش از یک ماه از اعلام نتیجه مذاکرات هسته‌ای و رسیدن به توافق جامع می‌گذرد اما بازار برای خودرو در اواسط تابستان نه تنها گرم‌تر نشده بلکه بیشتر به پاییز می‌ماند. شاید اکنون تنها راهکار برای اینکه بحران اواخر دهه 80 به صنعت خودرو بازنگردد این باشد که خودروسازان داخلی راهکارهای نوینی را در پیش بگیرند.