تولید؛ یک زخم خارجی هزار درد داخلی

برداشته شدن تحریم‌ها هیچ‌گاه تا این حد به تحقق نزدیک نبوده است. حالا بسیاری منتظرند که با حذف تحریم‌ها علیه ایران، انقلابی صنعتی در کشور رخ دهد، انتظاری که برای رسیدن به آن باید بسیاری از موانع داخلی یا به گفته تولیدکنندگان، تحریم‌های داخلی نیز برداشته شود. نوک پیکان تحریم‌ها در طول چند سال اخیر، مستقیماً صنایع ایران را نشانه رفته و دسترسی تولیدکنندگان به مواد اولیه، تجهیزات و تکنولوژی روز را بسته است. از سوی دیگر تحریم‌های بانکی نیز راه را برای تجارت سخت کرد. از همین رو صنایع ایران در طول این چند سال روزهای خوشی را نگذراندند. بنابراین نمی‌توان این نکته را انکار کرد که حذف تحریم‌ها می‌تواند اثرات مثبتی بر اقتصاد ایران به جا بگذارد.

علــیرضـــا پورفـــرج، اقتصاددان در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «طبیعتا حذف تحریم‌ها اثر مثبتی بر تحولات اقتصادی خواهد داشت اما مشاهده این اثرات مثبت بستگی به این دارد که نظام اقتصادی یک کشور چگونه از فرصت‌ها استفاده کرده و معایب را برطرف کند. ما باید نرخ خلاقیت و ابتکار را با استفاده از نیروهای جوان بالا ببریم تا بتوانیم اقتصادی با خلاقیت و صاحب تکنولوژی داشته باشیم.»

تولیدات ایرانی توانایی رقابت ندارند

حالا خبر از نزدیک شدن به رسیدن توافق جامع مشترک می‌رسد که طبق آن همه تحریم‌ها علیه ایران برداشته خواهد شد. اما پرسش اینجاست که فقط برداشتن صرف این تحریم‌ها می‌تواند صنایع ایران را به قله رشد برساند؟ محمدرضا مرتضوی، دبیر خانه صنعت و معدن ایران در گفت‌وگو با «فرصت  امروز» در این زمینه بیان می‌کند: «بسیاری از عواملی که کالاهای ساخت داخل را غیر رقابتی می‌کند همین هزینه‌هایی است که دست تولیدکنندگان نیست مانند نرخ بهره بانکی و مالیات بر ارزش افزوده که از تولید گرفته می‌شود و در جاهای دیگر دنیا از مصرف دریافت می‌شود، حقوق و دستمزد که سالانه افزایش پیدا می‌کند اما در حقیقت به زندگی کارگران هم کمک نمی‌کند، نرخ دو رقمی تورم و... همه این موارد موجب می‌شود که تولید در ایران غیر‌قابل رقابت با سایر نقاط دنیا باشد. مهم‌تر از همه قوانین دست و پاگیر در کشور است. مثلاً ترکیه و عراق نزدیکی فکری سیاسی با یکدیگر ندارند اما در تجارت، ترک‌ها مهم‌ترین شریک تجاری عراق هستند زیرا ترک‌ها همه قوانین را مطابق با صادرات تنظیم کردند ولی در ایران همه قوانین برای نداشتن صادرات تنظیم شده است.»

او می‌افزاید: «دولت در جهت برداشتن موانع تولید لایحه‌ای را به مجلس برده اما اکنون هفت ماه است این لایحه در مجلس مانده است. مجلس شورای اسلامی که دیگر مانند تحریم‌ها دست آمریکا نبوده بنابراین چرا نباید یک قانون برای کمک به تولید به تصویب برسد؟ ما با یک سیستم دستوری می‌خواهیم نرخ کالاها را کنترل کنیم. از سوی دیگر بخشنامه صادر می‌کنیم که حقوق کارگران 17 درصد افزایش پیدا کند یا نرخ بهره بانکی 24 درصد باشد و مواردی از این قبیل که مانع بر سر راه تولید هستند.»

بیژن پناهی‌زاده، رییس خانه صنعت و معدن خوزستان نیز در پاسخ به این پرسش در گفت‌وگو با «فرصت امروز» اظهار می‌کند: «اینکه ما انتظار داشته باشیم با برداشته شدن تحریم‌ها، انقلابی صنعتی در کشور صورت بگیرد، کاملاً نادرست است. زیرا محصولات ما قابلیت رقابت در بازارهای جهانی را به دلیل هزینه تمام شده بالا ندارند. در بازارهای جهانی محصولات تولیدکنندگانی ارائه می‌شود که نرخ بهره تسهیلات دریافتی‌شان یک یا 2 درصد است و هزینه‌هایی نظیر مالیات بر ارزش افزوده را ندارند.» او ادامه می‌دهد: «ما تا زمانی که ثبات مدیریت، برنامه‌ریزی و استراتژی مدون در داخل کشور نداشته باشیم نمی‌توانیم وارد عرصه رقابت با کشورهای دیگر در زمینه تولید شویم.»

تسهیل قوانین راهی برای توسعه

طبیعتا با برداشته شدن تحریم‌ها، درهای بازارهای از دست رفته مجددا به روی محصولات ایرانی باز می‌شود. از سوی دیگر سرمایه‌گذاران خارجی نیز امکان حضور در ایران را پیدا می‌کنند. حالا پرسش اینجاست با توجه به اینکه تولیدات ایرانی با داشتن هزینه تمام شده بالا، قدرت رقابت با محصولات خارجی ندارند، چه اقداماتی باید برای رقابت‌پذیر شدن این تولیدات انجام شود؟

مرتضوی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «اگر می‌خواهیم تولید بهبود پیدا کند باید بهره‌وری را با برداشتن موانع تولید و تسهیل قوانین افزایش دهیم. یکی از مهم‌ترین مواردی که موجب نزول شرایط تولید در کشور می‌شود، رشد نرخ هزینه‌های تولید است که تابع نرخ رشد تورم است. وقتی رتبه کسب‌وکار ما در جهان 130 است، یعنی فضای کسب‌وکار مناسب نیست، بنابراین حتی برداشتن تحریم‌ها نیز نمی‌تواند تولید ما را رقابتی کند. علاوه بر برداشته شدن تحریم‌ها باید تصمیماتی گرفته شود که تولید ما را سودآور کند.» پناهی‌زاده نیز در این زمینه تصریح می‌کند: «دولت باید ارزهای بلوکه شده که به داخل کشور می‌آیند را صرف کالاهای واسطه‌ای و ماشین‌آلات کند و نه صرف واردات. همچنین تسهیل شرایط کسب‌وکار و تسهیلات کم بهره جهت بازسازی صنایع در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد.»

طبق آنچه گفته شد، تنها برداشته شدن تحریم‌ها نمی‌تواند عاملی برای جهش صنایع ایران باشد، بلکه برطرف کردن عوامل درونی نقش مهم‌تری را در این رشد بازی می‌کنند.