آموزش تحقیقات کیفی بازار / تهیه پرسشنامه در مطالعه دلفی

همان طور که پیشتر اشاره شد یک مطالعه دلفی شامل جمع آوری نظرات کارشناسان در دفعات متعدد به وسیله تکرار چند دور ارسال پرسشنامه است. در واقع این پرسشنامه وسیله ای است برای ارتباط بین کارشناسان و تاثیر گذاشتن آنها بر یکدیگر. پرسشنامه عملا مصاحبه ای است که به صورت نوشته تهیه و بدون حضور مصاحبه کننده تکمیل می شود.

در واقع پرسشنامه، روشی غیر حضوری و جمعی برای گردآوری نظرات کارشناسان محسوب می شود. سوالات پرسشنامه ها در دلفی معمولا بر سه نوع است:

الف- سوالات مربوط به پیش بینی احتمال وقوع توسعه و پیشرفت در آینده

لازمه پیش بینی پیشرفت های آتی، پاسخ دادن به سوالاتی در مورد احتمال وقوع یک رویداد و همچنین ارزش آتی بعضی از پارامترها است.

ب - سوالات مربوط به مطلوبیت برخی از حالت های آینده

سوالات مربوط به قضاوت در مورد مطلوبیت یک رویداد به دنبال آن هستند که پاسخ این سوال را که «آیا یک واقعه باید اتفاق بیفتد یا نه؟» به همراه دلایل آن به دست آورند.

ج- سوالات مربوط به سیاست گذاری و برنامه ریزی

این سوالات به سیاست گذاری و برنامه ریزی برای دستیابی به آینده مطلوب، مربوط می شوند.

پاسخ به این سه نوع پرسش به کارشناسان مختلفی نیاز دارد:

پرسش های احتمالی (نوع اول) نیاز به تجربه های عملی و دانش دقیق در مورد موضوع مورد تحقیق دارد.

پرسش های مطلوبیت (نوع دوم) نیاز به ابعاد اخلاقی، سیاسی یا اجتماعی دارد که ممکن است کاملا با تخصصی که مرتبط با پرسش های احتمالی است متفاوت باشد.

پرسش های مربوط به سیاست گذاری (نوع سوم) اطلاع داشتن از آخرین پیشرفت هایی هستند که رسیدن به آنها امکانپذیر است.

قبل از تنظیم پرسشنامه باید به موارد زیر توجه کرد:

1. نوع اطلاعات مورد نیاز و علت نیاز به آنها به طور دقیق معین شود.

2. پرسشنامه ها باید تا حد امکان کوتاه تهیه شوند. هر چه پرسشنامه کوتاه تر باشد احتمال تکمیل و بازپس فرستادن آن توسط پاسخ دهندگان بیشتر است. هنگامی که اطلاعات مورد نیاز تعیین شدند، سوالات باید روی آن اطلاعات متمرکز شوند و از مطرح کردن سوال های جانبی خودداری شود.

3. طرز بیان سوالات اهمیت فراوانی دارد. اشتباهی که معمولا صورت می گیرد این است که در یک سوال، دو مطلب عنوان می شود که از این امر باید اجتناب شود.

4. تمام سوالات نباید به صورت «بله و خیر» باشند بلکه سوالات تشریحی نیز باید مطرح شوند تا پاسخ دهندگان بتوانند نظرات خود را ابراز کنند. در انتهای پرسشنامه باید قسمتی در نظر گرفته شود که در آن پاسخ دهنده بتواند سوالات و پاسخ های مورد نظر خود را بنویسد.

5. نکته مهم دیگر این است که در بعضی مواقع تهیه چندین پرسشنامه بهتر جواب می دهد. در این صورت برای هر کارشناس پرسشنامه ای که به تخصص او مربوط است، فرستاده می شود. در صورت تهیه یک پرسشنامه، بهتر است به کارشناسان تاکید شود که پرسش هایی را که در تخصص آنها نیست یا اینکه احساس می کنند در پاسخ دادن به آنها دچار مشکل می شوند، بدون جواب بگذارند. 

پرسشنامه تهیه شده در یک مطالعه آزمایشی (Pilot Study) امتحان خواهد شد. در این مطالعه، پرسشنامه به یک گروه از متخصصان که به راحتی می توان با آنها در تماس بود، ارائه می شود. با پاسخ های این گروه می توان عیب ها و همچنین سوءتعبیرهای احتمالی از سوالات طراحی شده را پیدا کرد. باید توجه کرد که شفافیت و ترکیب پرسش ها تاثیر مثبتی بر قابل اعتماد بودن نتایج خواهد داشت.

وقتی سوالات به این حد از کیفیت رسیدند، پرسشنامه برای شرکت کنندگان فرستاده می شود. همراه پرسشنامه اول، هدف مطالعه، نحوه اجرای روش دلفی (تعداد دوره ها)، جدول زمانبندی مطالعه و آدرسی را که پرسشنامه تکمیل شده باید به آنجا فرستاده شود، ارسال می شود.

در گذشته پرسشنامه ها برای کارشناسان پست می شد، اما امروزه می توان آنها را از طریق پست الکترونیکی برای کارشناسان فرستاد. زمان پاسخ دهی به پرسش ها و ارسال آنها حداکثر در حدود چند هفته است. بنابراین مقتضی است که یک هفته بعداز فرستادن پرسشنامه از طریق تلفن به شرکت کنندگان یادآوری شود. محققان نتایج حاصل از پرسشنامه اول را جمع آوری کرده و آنها را به همراه درخواست ارزیابی مجدد و درخواست دلیل برای نظریات غیر عادی به گروه کارشناسان بازخورد می دهند.

پرسش هایی که پاسخ های عددی دارند یا اینکه جواب های شان به صورت انتخاب گزینه است می توانند با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری تحلیل شوند.

در جلسه آتی در این خصوص مطالب بیشتری ارائه می شود.

کارشناس تحقیقات بازار