گفت وگوی «فرصت امروز» با معصومه خوشبخت، هنرمند سوزن دوز / تار طلای سرمه در پود زندگی

معصومه خوشبخت پیشینه 17ساله ای در زمینه سوزن دوزی و اختصاصا سرمه دوزی دارد. کارش را از 20سالگی آغاز کرده و حدودا 10سال است که مدرس تلویزیون در شبکه های مختلف از جمله جام جم و شبکه پنج است.

با مدرک دیپلم تجربی، دارای مدرک فنی و حرفه ای رشته سوزن دوزی سنتی در رشته سرمه دوزی سنتی و کارت صنعتگری است و با داشتن مجوز مشاغل خانگی توانسته کارگاه شخصی اش را راه اندازی کرده و هنرجویانی را در این زمینه تربیت کند. هنرجویانش بین 17 تا 80سال سن دارند. حالا سرمه دوزی شده کسب وکارش و نه تنها گذران زندگی خودش از این مجراست بلکه حدود 500شاگرد هم در این زمینه تعلیم داده و آنها نیز از سرمه دوزی کسب درآمد می کنند.

سرمه دوزی؛ تلفیقی هندوایرانی

سرمه قبلا مفتول هایی از جنس طلا و نقره بوده اما در زمانه حاضر از آلیاژهای دیگری نیز برای تولید سرمه  استفاده می شود. خوشبخت می گوید در ایران سرمه نداریم و از هند و پاکستان وارد می شود اما پارچه ترمه در ایران و در یزد تولید می شود و دارای درصد تراکم ابریشم متنوعی بوده و تنوع رنگ بالایی هم دارد.

وی اضافه می کند: هرچه ابریشم بیشتر باشد، ترمه مرغوب تر است. خوشبخت برای اینکه در این زمینه نوآوری داشته باشد، سرمه را روی پارچه مخمل هم دوخته و کاربری های جدیدی هم برای این کالای هنری تعریف کرده است: قبلا از ترمه های سرمه دوزی شده تنها برای مواردی مانند سجاده استفاده می شده ولی با ابتکاراتی که در این زمینه انجام داده ایم، سرمه دوزی را روی کاربردهای دیگری چون سرویس پذیرایی، رومیزی، روتختی و حتی روی پوشاک به کار گرفتیم به ویژه لباس هایی که سرمه دوزی شده مورد استقبال زیادی واقع شده اند.

آموزش ها و قیمت ها

کارگاهی برای آموزش دارد و تاکنون به حدود 500شاگرد آموزش داده است. خوشبخت می گوید: دوره های آموزشی معمولا تا هشت جلسه زمان می برد. می گوید در این هشت جلسه تکنیک های سرمه دوزی را به شاگردانش آموزش می دهد و سرمه دوزی یک اثر را هم طی این هشت جلسه به اتمام می رسانند.

هزینه ای که افراد برای این مدت باید بپردازند، 450هزار تومان است. فنی وحرفه ای هم دوره های آموزشی سرمه دوزی دارد که طی دو ترم این هنر را آموزش می دهد. هزینه ترم یک فنی وحرفه ای 450هزار تومان است و هزینه ترم دوم تا 350هزار تومان نرخ گذاری شده است.

این بانوی هنرمند ضمن ارائه این آمار در مورد کار خودش می گوید برای شاگردانش این امکان را فراهم کرده که اگر آثارشان از مرغوبیت و کیفیت خوبی برخوردار باشند، سفارش های مشتریان را برای انجام سرمه دوزی در اختیارشان قرار می دهد تا برای شان درآمدزایی ایجاد شود.

این بانوی هنرمند همچنین در مورد قیمت آثار سرمه دوزی شده می گوید: کارهایی از این دست بین 40 تا 800هزار تومان و حتی بیشتر قیمت دارند. البته میزان زمانی که برای سرمه دوزی یک اثر صرف می شود، به حاشیه پهن یا باریک اثر بستگی دارد و اینکه چه نقشه و طرحی روی این حاشیه کار می شود. حاشیه باریک در بازه زمانی دو هفته ای به  اتمام می رسد و برای حاشیه پهن گاه تا یک ماه زمان می برد.

روی این درآمد حساب کنید

وقتی این بانوی سرمه دوز از شاگردانش حرف می زند، اشارات گونه گونی دارد به افرادی که می توانند از این راه بخشی از هزینه های زندگی شان را تامین کنند. می گوید حتی آقایان هم برای آموزش این هنر به کارگاهش مراجعه داشته اند هرچند او شرایط پذیرش شان را نداشته است اما همان بانوانی هم که به این کار روی آورده اند بعضا حتی توانسته اند کارگاه شخصی خود را راه اندازی کنند و با آموزش این هنر به درآمدزایی بپردازند.

خوشبخت در اشاره به جزییات دستمزدهایی که در این زمینه وجود دارد، می گوید: بسته به میزان مثقال سرمه ای که دوخته می شود و البته کیفیت کار، دستمزد پرداخت می شود؛ از مثقالی 2000 تا 3500 تومان. شیوه کارشان به این صورت است که پارچه نقشه خورده را با سرمه وزن شده به دوزنده می دهند و بعد براساس میزان مثقالی که دوخته، دستمزد پرداخت می کنند.

وی ادامه می دهد: بانوان بازنشسته خانه دار از این کار استقبال بیشتری می کنند. میزان درآمدزایی هر کدام هم به میزان زمانی که صرف می کنند، بستگی دارد. اگر فردی هر هفته و مداوم کار کند، می تواند تا روی یک میلیون تومان در ماه درآمد داشته باشد. از آنجایی که سرمه دوزی روی پارچه های ترمه انجام می شود، در مورد قیمت این پارچه ها از خوشبخت می پرسم که می گوید: پارچه های ترمه موجود در بازار بین 30تا روی 200هزار تومان قیمت دارند و اضافه می کند: ما در کارگاه از پارچه های ترمه با رنج قیمتی 60 تا 100هزار تومان استفاده می کنیم. سرمه هم از مثقالی 300 تا 1500 قیمت دارد.

از جان مایه می گذارم

در این کار آدم از جان مایه می گذارد. به کارگیری مداوم چشم و دست و نشستن های طولانی از جمله سختی های این کار محسوب می شود و کار آسانی نیست.

خوشبخت با بیان این جملات ادامه می دهد: هر چند من با 17سال سابقه کار هنوز چشمم ضعیف نشده چون کاری را انجام می دهم که دوستش دارم و در زمان انجام کار، گذر زمان را حس نمی کنم. به همین دلیل به شاگردانم هم می گویم کاری را که دوست ندارند، انجامش ندهند چون زمانی در کارشان پیشرفت می کنند که با علاقه انجامش دهند. وقتی پای علاقه در میان باشد، خلاقیت ایجاد می شود و نتیجه خلاقیت ارائه اثری متفاوت به بازار است.

بنابراین می توان به فروش امیدوار بود چون با تقلید از دیگران راهی به جایی نمی برند.خودم اصلا کار بازاری انجام نمی دهم. معمولا کارهایی انجام می دهم که به لحاظ طرح و نقش تفاوت هایی داشته باشد. هر چند پارچه های ترمه موجود در بازار دارای طرح و نقش یکسان هستند اما ما طرح ها و نقش ها را با شابلون های ویژه  خودمان سفارش می دهیم تا پارچه ای با طرحی متفاوت به ما تحویل دهند.همین امر در نهایت به تولید اثری متفاوت منجر می شود که مشتریان هم تفاوتش را با کار بازاری تشخیص می دهند.

وی اضافه می کند: در حال حاضر تنها پارچه های ترمه با طرح جقه قهر و آشتی را در بازار داریم اما ما چهار مدل چقه جدید را طراحی کرده ایم و به بازار عرضه می کنیم. می گوید وقتی در خانه است بین شش تا هفت ساعت کار کرده و در این مدت تا 60مثقال سرمه دوزی می کند. وقتی از او می پرسم فکر می کند طی این 17سال کار مداوم چه میزان سرمه دوخته است، می گوید: سوال سختی است و تابه حال به آن فکر نکرده بودم اما شاید به اندازه یک اتاق سرمه دوخته باشم.

از انفعال بیزارم

«همیشه از اینکه مصرف کننده و منفعل باشم، بیزار بودم. آدمی نبودم که در خانه بنشینم و کانال تلویزیون عوض کنم و وقتم را به این صورت بگذرانم.» این جملات را خوشبخت در پاسخ به این پرسش می دهد که چرا به جای آموختن یک مهارت و راه اندازی کارگاه شخصی به دنبال شغل  اداری نرفته یا با وجود وضعیت مالی مناسب چرا در خانه ننشسته است.

او می گوید: در دوران دبیرستان و با درس حرفه وفن به این هنر علاقه  مند شدم. وقتی دوران دبیرستان را تمام کردم و شرایط کار برایم مهیا شد، به سراغ کار آمدم.

نزد یک هنرمند تنها سه جلسه آموزش می بیند و کارش را آغاز می کند. می گوید که آن زمان آموزشگاه ها و کلاس های آموزشی به تعدد امروز وجود نداشت. اینترنت و فضای وب هم به معنای امروزی اش گسترده نشده بود اما امروزه افراد به راحتی به آموزش های مختلفی دسترسی دارند. هر چند من در زمان آموزش ها چه در کلاس ها و چه در تلویزیون همیشه سعی کرده ام که همه فوت وفن کار و  حتی فنون کوزه گری را به شاگردانم و بینندگان آموزش دهم. هر چند تماس های زیادی وجود دارد که از من می خواهند همه فنون را آموزش ندهم چون دیگر چیزی برای آموزش در آموزشگاه ها و کلاس های خصوصی باقی نمی ماند اما من روش خودم را ادامه می دهم.

خوشبخت در ادامه و در مورد اهمیت یادگیری چنین مهارتی برای کسب درآمد، می افزاید: این مهارت بهترین راهکار برای بانوانی است که در خانه هستند و کار اقتصادی بیرون از خانه ندارند چون از این راه می توانند درآمدزایی خوبی داشته باشند و بخشی از هزینه های زندگی شان را پوشش دهند.

خوشبخت می گوید که تاثیر این کار بر زندگی ام به نوعی بوده که همین الان هم اگر همه شاگردان و کارگاه و کسب وکارم را به یک باره از من بگیرند، باز از صفر شروع می کنم و همه چیز را از نو می سازم چون از بیکاری و انفعال بیزارم. از طرفی یقین دارم که با تجربه  فعلی ام، شروع دوباره ام بسیار بهتر و حرفه ای تر خواهد بود.

ارتباط با نویسنده: tkhajehgiri@gmail.com