برنامه هایی که در حد حرف باقی می مانند

تصور کنید قرار است به شما پروژه ای بلند مدت واگذار شود. براساس این پروژه قرار است شما یک بنای ارزشمند و تاریخی را مرمت کنید. نخستین اقدامی که برای شروع این پروژه انجام می دهید چه خواهد بود؟

شاید منطقی ترین پاسخ این باشد که پیش از هر حرکت به انجام پژوهش و نیاز سنجی خواهید پرداخت، در واقع بررسی می کنید که بنای مذکور مرتبط با کدام دوره تاریخی است؟ چه امکانات و تجهیزاتی نیاز دارد و به چند نفر نیروی انسانی برای بازسازی آن نیاز است؟ اینها مقدمات اساسی و مهم اولیه ای هستند که به ذهن بسیاری از مدیران پروژه حرفه ای خطور خواهد کرد.

اما مرحله بعدی چیست؟ درواقع اگر قرار باشد صرفا پژوهش انجام شود و کار در مرحله غیرعملی باقی بماند، این پژوهش ها کوچک ترین اهمیتی نخواهند داشت و شاید تنها برای استفاده در کتب درسی و جزوه های آموزشی کاربرد داشته باشند. بر همین اساس می توان تفاوت بین کشورهای توسعه یافته و توسعه نایافته را مشخص کرد. اغلب کشورهای توسعه یافته از مرحله نیاز سنجی و پژوهش های غیر عملی و آزمایشی، گذر کرده اند و فعالیت های خود را به مرحله عملی ارتقا داده اند.

 این در حالی است که در بسیاری از کشورهای توسعه نایافته و در حال توسعه، حتی در مرحله پژوهش نیز ضعف هایی وجود دارد، اما علت این مشکلات چیست و برای حل آنها چه اقداماتی انجام می شود؟ در ادامه مطلب مروری بر مهم ترین شاخص های موفقیت عبور از مراحل عملی شدن پژوهش ها خواهیم داشت.

پروژه های دانشگاهی و پروژه های عملیاتی

شاید بزرگ ترین مشکلی که مسیر موفقیت پروژه های تحقیقاتی را در کشورهای در حال توسعه مسدود کرده، این باشد که مرز مشخص و صحیحی بین پروژه های دانشگاهی و عملیاتی وجود ندارد. پژوهش های صنعتی بر محور یک ایده کارآفرینی یا افزایش سطح کیفی کالاها و خدماتی خاص طراحی می شوند، در حالی که پژوهش های دانشگاهی الزاما موظف به افزایش بازدهی مالی کوتاه مدت نیستند. در واقع روند پیگیری پژوهش ها در سازمان های صنعتی و آکادمیک تا حد زیادی متفاوت هستند و مسیری مجزا را طی می کنند.

افزون بر اینها، بسیاری از پژوهش های آزمایشگاهی و دانشگاهی بارها مورد سنجش قرار گرفته و در شرایط متفاوت نتایج گوناگونی کسب می کنند. بنابراین تعمیم نتایج آزمایشگاهی به محیط های صنعتی و تولیدی کار ساده ای نخواهد بود، اما یک چالش تراژیک که همیشه پروژه های صنعتی را تحت الشعاع قرار می دهد، مدت زمانی است که برای ارائه بازدهی در اختیار این نوع فعالیت ها قرار دارد.

این موضوع دقیقا به چه معناست؟ بسیاری از کشورهای در حال توسعه برای رسیدن به بالاترین حد بازدهی بسیار عجول هستند و توقع دارند بدون شکست و مانع به اهداف مورد انتظار خود دست پیدا کنند. از سوی دیگر فارغ از محدودیت های زمانی، اغلب این نوع پروژه ها با محدودیت های مادی نیز مواجه هستند. این به آن معناست که قرار نیست این نوع پژوهش ها با دریای بیکرانی از حمایت های مالی همراه شوند و دولت انتظار دارد همراستا با بودجه ای که صرف می شود، بازدهی مناسب و قابل قبولی نیز دریافت کند.

از سوی دیگر تراژیک بودن ماجرا از جایی آغاز می شود که پژوهشی بلند مدت که بودجه ای کلان را نیز در اختیار داشته به دلایل مختلف با شکست مواجه شود. در این وضعیت دولت در وضعیت فشاری سنگین قرار خواهد گرفت؛ فشاری که بخشی از آن به ناکامی و بخشی دیگر به هدررفت بودجه مرتبط است. به همین خاطر اگر قرار است از یک پروژه بلند مدت انتظار بازدهی داشته باشیم، ابتدا باید به تعریفی صحیح از نوع پروژه موردنظر خود دست پیدا کنیم.

اقدامات تفکیکی کلید حل مشکلات هستند؟

یکی از اقدامات مثبتی که مدتی است در برخی کشورها مثل ایالات متحده و انگلستان بسیار رایج شده، تفکیک انواع پژوهش های سازمان یافته است. برای مثال برخی پروژه ها با هدف یافتن پاسخ های تعدادی از سوالات رایج در نظام آموزشی طراحی می شوند. در مقابل برخی دیگر از پژوهش ها با هدف افزایش سطح کیفیت تولید، صنایع و خدمات انجام می شوند.

سیستم حمایت از این پروژه ها و پژوهش ها نیز متفاوت است. برای مثال برخی پروژه های دانشگاهی که محور صنعتی و تولیدی دارند مورد حمایت دولت با مبالغی افزون بر صدها هزار دلار قرار می گیرند. این حمایت های دولتی، متضمن بازدهی های بلند مدت پروژه هایی خواهند بود که اغلب نو آوری را نیز شامل می شوند. 

درواقع ترکیب نوآوری، پژوهش و حمایت های دولتی نتیجه ای مثبت در اجرا و توسعه طرح های پژوهشی خواهد داشت. از سوی دیگر برخی نهادها و بنیادهای پژوهشی نیز وجود دارند که به طور اخص به طراحی برنامه هایی با بازدهی بلندمدت موظف هستند.

یکی از مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه در ایالات متحده، موسسه مطالعاتی پژوهشی دانشگاه میشیگان است. این موسسه با برگزاری همایش های سالانه و ماهانه متعدد و فراخوان های پروژه های خلاقانه صنعتی و علمی، نقشی موثر در افزایش بازدهی فعالیت های عمرانی و علمی ایفا می کند.