بررسی صادرات غیرنفتی ایران

ایران دومین اقتصاد بزرگ منطقه شرق میانه محسوب می‌شود و موقعیت استراتژیک و دارایی‌های فراوانی نیز دارد. موقعیت جغرافیایی ایران به‌عنوان یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس باعث شده، ایران عمده صادرات خود را بر محور صادرات نفت استوار کند. اگرچه این صادرات در سایه تحریم‌ها و کاهش قیمت نفت تا حدودی دستخوش بحران شده، اما کماکان صادرات نفت بخش بزرگی از بودجه ایران را تأمین می‌کند. اما ایران به جز صادرات نفت در چه زمینه‌های دیگری قابلیت صادرات دارد و این صادرات شامل چه اقلامی می‌شود؟ 

صنایع پتروشیمی و میعانات گازی در صدر صادرات غیرنفتی 

در حال حاضر 30 هزار واحد وابسته به صنایع پتروشیمی در عسلویه و ماهشهر مشغول فعالیت هستند و محصولات حاصل از فعالیت این واحد‌ها بالغ بر 40 میلیون تن است. با توجه به اینکه برخی محصولات حوزه پزشکی، پلاستیک و بسته‌بندی، لوازم خانگی، صنعت خودرو و... از مشتقات صنعت پتروشیمی محسوب می‌شود، این بخش از تولیدات داخلی ایران از ارزش بالایی برخوردار است...

از سوی دیگر، رقمی در حدود 40درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران، از صادرات محصولات پتروشیمی تامین می‌شود که رقمی چشمگیر است. با در نظر گرفتن این امر که ایران در شرایط تحریم قرار دارد، می‌توان پیش‌بینی کرد در صورت لغو تحریم‌ها، ظرفیت صادرات پتروشیمی ایران به رقم 60 میلیون تن نیز برسد. 

بخش کشاورزی، در سایه صادرات نفت 

بخش کشاورزی ایران، تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که از ساده تا پیچیده تقسیم‌بندی می‌شود. از میزان بارندگی و وضعیت آب و هوایی یا همان اقلیم ایران گرفته، تا تحریم و بالارفتن قیمت انواع کود و ماشین‌آلات کشاورزی. کشاورزی در ایران، سال‌هاست زیر سایه فرمانروای بزرگ صادرات ایران (نفت) سر خم کرده است. جریان صادرات و واردات این بخش هم تابع همین متغیر‌های نسبتا غیرقابل کنترل قرار دارد. به طوری که در دهه 90 میلادی طیف رشد صادرات بخش کشاورزی ایران از سه تا 19 درصد گسترده و متنوع بود. اما ایران در طول دهه‌های گذشته تلاش کرده بازار صادرات محصولات کشاورزی خود را حفظ کند. عراق، افغانستان و امارات سه بازار عمده صادرات محصولات بخش کشاورزی ایران هستند. به نظر می‌رسد، دو راهکار عمده که شامل گسترش تعاونی‌های کوچک و بزرگ کشاورزی و تمایل به حرکت آهسته بخش کشاورزی ایران از دولتی بودن به خصوصی شدن است، راهکارهایی زیرساختی برای استقلال و افزایش سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی ایران باشد. 

صنعت ماهیگیری و شیلات 

ایران در وضعیت جغرافیایی مناسبی برای تجارت دریایی و صادرات محصولات دریایی قرار دارد. صید ماهی در ایران بازار نسبتا پر رونقی دارد و دسترسی ایران به آب‌های خلیج فارس و دریای خزر باعث شده، ایران ظرفیت صید سالانه چندین هزار تن ماهی را داشته باشد. بخش شیلات ایران، توجه و سرمایه‌گذاری ویژه‌ای روی خاویار و صادرات خاویار دارد. برای مثال ایران در کنار کشورهای روسیه، قرقیزستان، آذربایجان و ترکمنستان یک کمپین برای محافظت از قیمت خاویار در منطقه تشکیل داده است. 

معادن و سنگ‌های معدنی

معادن متعدد ایران و بهره‌برداری از این معادن، فرصتی مناسب برای اشتغال‌زایی و صادرات فراهم کرده‌ است. بسیاری از کشورهای همسایه ایران از انواع فلزات ایران استفاده می‌کنند. مس به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین اقلام استخراجی از معادن ایران، مورد توجه کشورهای همجوار ایران است. 

سیمان، سنگ آهن، سرب و مس در صدر صادرات محصولات مشابه به دیگر کشورها هستند. عراق، افغانستان، امارت، ترکیه و چین، به ترتیب بیشترین خریداران این قبیل محصولات از ایران هستند. 

فرش، پسته و زعفران

3 محصول سنتی صادرات ایران

صادرات فرش و زعفران، سال‌هاست در ایران رواج دارد. صادرات فرش از ایران با رقمی در حدود 500 میلیون دلار در سال، یک سوم بازار بین‌المللی صادرات فرش را به خود اختصاص داده است. صادرات زعفران و پسته ایران در وضعیت بدی قرار ندارد، اما وضعیت صادرات زعفران و پسته ایران بسیار پر افت و خیز‌تر و نامطمئن‌تر از بازار صادرات فرش ارزیابی می‌شود، زیرا در زمره محصولات کشاورزی با تولید محدود و پر زحمت هستند. 

صادرات غیرنفتی می‌تواند

جایگزین صادرات نفتی باشد؟ 

پاسخ به چنین سوالی بسیار دشوار است، آمارها نشان می‌دهد میزان صادرات ایران نسبت به سال گذشته میلادی رشد داشته است، اما ایران تا عدم وابستگی به صادرات نفت راهی طولانی و نسبتا دشوار در پیش دارد. چند ریز‌عامل احتمالی که باعث این وابستگی می‌شود شامل موارد زیر است: 

*اغلب اقلام غیرنفتی که ایران صادر می‌کند، مواد خام یا طبیعی است. در واقع صادرات ایران اغلب شامل موادی است که ساخت کارخانه‌های ایران و تکنیک و دانش ایرانی نبوده و از بدنه منابع طبیعی مشتق می‌شود. 

*محدود بودن بازار صادرات ایران بر اثر تحریم‌های بین‌المللی و در نتیجه محدود بودن سقف فروش و بازارهای فروش . 

* عدم ورود برخی کالاهای اولیه برای تولیدات داخلی و ارتقای کیفیت محصولات برای صادرات. 

*مشکلات در بخش سرمایه‌گذاری خارجی در زمینه تولیدات بین‌المللی در ایران.