اشتغال و بیکاری از جمله موضوعهای اساسی اقتصاد هركشوری است، بهگونهای كه افزایش اشتغال و كاهش بیکاری بهعنوان یکی از شاخصهای توسعهیافتگی جوامع تلقی میشود. نرخ بیکاری یکی از شاخصهایی است كه برای ارزیابی شرایط اقتصادی كشور مورد استفاده قرار میگیرد. طرح آمارگیری نیروی كار با هدف برآورد شاخصهای نیروی كار بهصورت فصلی و سالانه و همچنین تغییرات آن در كل كشور، نقاط شهری، نقاط روستایی و تغییرات سالانه در استانها با روش نمونهگیری چرخشی در فصول مختلف سال اجرا میشود.
مرکز آمار ایران در تازهترین گزارش خود آمار اشتغال و بیکاری سال 1394 را منتشر کرد. براساس آمار به دست آمده از این طرح، نرخ مشارکت اقتصادی مردان حدود پنج برابر زنان بوده، به طوری که این نرخ برای مردان همواره حدود 63درصد و برای زنان اندکی بیش از 13درصد است. همچنین در سال گذشته معادل 38.2 درصد جمعیت 10 ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بودهاند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفتهاند. از نظر بازار کار جمعیت «شاغل و بیکار» جمعیت فعال شناخته میشود. میانگین نرخ بیکاری در سال 1393 معادل 10.6 درصد بود که میزان بیکاری سال 1394 رشد 0.4 درصدی نسبت به آن داشته است.
نتایج این طرح نشان میدهد تعداد جمعیت فعال (شاغل و بیکار) در کشور 24میلیون و 701 هزار و 177 نفر است که از این تعداد 2 میلیون و 729 هزار و 92 نفر بیکار هستند. نرخ بیکاری برای سال 1394 در مناطق شهری کشور 12.2 و در نقاط روستایی 8.1درصد گزارش شده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران، بیکاری جوانان 15 تا 24ساله معادل 26.1 درصد است که برای مردان این گروه 22.3 و زنان 42.8درصد اعلام شده است. همچنین 18 درصد از شاغلان کشور در بخش کشاورزی، 32.5درصد در بخش صنعت و 49.4 درصد در بخش خدمات فعال هستند. سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص زمانی در کشور 9.8 درصد است که این نسبت برای مردان 10.8 و زنان 4.5درصد است.
اشتغال ناقص زمانی شامل تمام شاغلانی است که در هفته مرجع (هفته سرشماری شده) حاضر در سرکار یا غایب موقت از کار به دلایل اقتصادی نظیر رکود کاری و پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیرکاری و... بودند و کمتر از 44 ساعت کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی در هفته مرجع بودهاند. اشتغال ناقص زمانی از نسبت جمعیت دارای اشتغال ناقص زمانی به جمعیت شاغل محاسبه میشود. براساس گزارش مرکز آمار ایران، سهم شاغلان 15سال و بیشتر با ساعت کار معمول 49 ساعت در هفته و بیشتر 38 درصد در سال 1394 بوده که این نسبت به تفکیک جنسیت برای مردان 42.7 و زنان 13.1 درصد است.
این بررسی نشان میدهد 9 استان کشور نرخ بیکاری تک رقمی و 22 استان نرخ بیکاری دو رقمی را در سال گذشته تجربه کردهاند. کمترین نرخ بیکاری را در سال گذشته استان آذربایجان شرقی با 7.3 درصد و بیشترین نرخ بیکاری را استان کهگیلویه و بویراحمد با 17.7درصد داشته است. همچنین 19 استان کشور دارای نرخ بیکاری بالاتر از میانگین (11درصد) هستند. یافتههای آماری نشان میدهد نرخ مشارکت اقتصادی کل نسبت به سال 93 یک درصد افزایش داشته است و نرخ بیکاری کل نسبت به سال گذشته 0.4 درصد افزایش داشته است.