اصلاح الگوی مصرف

در حال حاضر در کشور با بحران آب مواجه هستیم. این روزها بحث مدیریت آب زیاد مطرح می‌شود. یکی از مشکلات کشور ما عدم مدیریت صحیح منابع آب است. می‌توان گفت بزرگ‌ترین مشکل ما در این زمینه مسئله کشاورزی است. در بخش کشاورزی مصرف آب بالا است که یکی از دلایل آن پایین بودن بازده آب مصرفی در این قسمت است.

ما برای بخش کشاورزی برنامه مدون نداریم. با وجود حرکت به سمت کشاورزی مکانیزه هنوز نتوانسته‌ایم بازده خوبی برای آب مصرفی خود داشته باشیم. مثلا وقتی به خشک شدن دریاچه ارومیه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که مصرف بالای آب در کشاورزی آن منطقه یکی از دلایل اصلی این بحث بوده است. مثلا در آن منطقه ما در بخش کشاورزی به سمت آبیاری بارانی رفته‌ایم؛

اما عملا عملکرد نادرست باعث شده تا مصرف ما کم نشود و دقیقا مشابه روش آبیاری غرقابی آب مصرف کنیم. زمان نادرست آبیاری در بخش کشاورزی نیز یکی از دلایل از دست رفتن منابع آبی ما است. در بسیاری از نقاط کشور هنگام ظهر زمین‌ها را آبیاری می‌کنند که همین امر موجب تبخیر بخش قابل ملاحظه‌ای از آب و هدر رفتن آب می‌شود.

از دیرباز ایرانیان با کمبود منابع آبی مواجه بوده‌اند و حتی در زمان مادها بحث مدیریت منابع آب مطرح بوده؛ اما هیچ‌گاه بحرانی را که در سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌ایم، نداشتیم. در سال‌های اخیر بحران آب بسیار ملموس بوده است. به‌عنوان مثال، در تهران و بسیاری از شهرهای دیگر کشورمان با بحران جدی آب مواجه هستیم.
 علت آن هم عدم افزایش منابع آبی و در عوض افزایش بی‌رویه مصرف آب در بخش‌های مختلف اعم از موارد مصرفی در بخش مسکونی و به‌خصوص بخش‌های کشاورزی و صنعتی است.

غیر‌از اینها نباید فراموش شود که ما با خشکسالی هم مواجه بوده‌ایم و آن طور که باید از نزولات جوی بهره‌مند نشدیم. بحران‌های اخیر باعث شد تا به جای راهکار‌های اصلی و درازمدت دنبال حل مسائل در مدت زمان کم و تزریق مسکن باشیم تا بتوانیم این مسئله اساسی را در مدت دو یا سه سال حل کنیم، در حالی که این روش چاره‌ساز نیست.
 ما وارد دوره خشک‌سالی سی ساله شده‌ایم و باید بدانیم که حل بحران کم آبی کاملا امکان‌پذیر نیست. ولی می‌توانیم با انجام اقداماتی آن را تا حدی مهار کنیم.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید انجام دهیم، اصلاح الگوی مصرف است. این کار باید از طریق فرهنگ‌سازی در مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های آموزشی و نیز ساخت برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و تبلیغات و سمینارها و کنفرانس‌ها و غیره انجام شود.
 باید دقت کنیم که هزینه این کار خیلی کمتر از بهایی است که در آینده به دلیل عدم مهار مصرف بی‌رویه آب باید بپردازیم. اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، در آینده ممکن است مجبور به خرید آب آشامیدنی از کشورهای دیگر شویم و این برای ما بسیار هزینه بر خواهد بود.
 در حالی‌که اکنون با صرف هزینه بسیار کمتر از طریق آموزش مردم و فرهنگسازی می‌توانیم جلوی آن را بگیریم.

متاسفانه بحران آب در کشور هنوز از سوی مردم خیلی جدی گرفته نمی‌شود و انگار مردم هنوز این مسئله را باور نکرده‌اند. منابعی که داریم منابع مستقیم هستند، مثل نزولات آسمانی که بسیار کم شده‌اند.

در مورد منابع غیرمستقیم مثل آب‌های زیرزمینی هم وضعیت بدی داریم. ما بر منابع آب زیرزمینی خود فشار زیادی وارد کرده‌ایم. در بسیاری از مناطق کشور آب شیرین به آب تلخ تبدیل شده که نشان از پایین رفتن قابل ملاحظه سطح آب زیرزمینی است.
 در اکثر مناطق سطح آب به طور متوسط چندین متر پایین رفته که این امر سبب خالی شدن پوسته و بروز مشکلات متعدد نظیر ریزش و نیز آسیب‌پذیری در برابر زلزله می‌شود. به اعتقاد من هنوز هم با اصلاح الگوی مصرف می‌توان به سمتی پیش رفت که همین میزان بارش نزولات آسمانی جوابگوی نیاز کشور باشد؛ اما باید توجه داشت که این بحران به‌صورت کامل حل نخواهد شد.
 متاسفانه از همین میزان بارش هم نمی‌توانیم استفاده کنیم و مقدار زیادی از آن را هدر می‌دهیم. باید توجه داشت که سد زدن نمی‌تواند راه‌حل خوبی باشد، زیرا سد با به هم زدن تعادل زیست‌محیطی و تغییر محیط زیست زمین‌های پایین‌دست در درازمدت باعث ایجاد مشکلات بسیاری می‌شود.
 اکنون در کشورهای پیشرفته از احداث سدهای جدید اجتناب می‌شود. ما در سال‌های اخیر برای رفع نیاز بخش کشاورزی سدهای زیادی زده‌ایم که مشکلات بسیاری برای ما ایجاد کرده است. با اجرای صحیح عملیات آب‌خیزداری، کاشت محصولات کشاورزی کم‌آب بر به جای محصولات پر آب بر، مهار سیلاب‌ها و گسترش کشت دیم و نیز اصلاح الگوی مصرف می‌توان تا حد زیادی از این بحران خارج شد، هر چند که خروج کامل از این بحران امکان‌پذیر نباشد. در حال حاضر، مسئله بحران آب جهانی است و بسیاری از کشورهای جهان نظیر امریکا و حتی ترکیه پر آب نیز با این مسئله مواجه هستند، اما این مسئله نمود بسیار زیادی در خاورمیانه و در کشور ما دارد.