ارزشمند اما ناشناخته

مسئله تامین نهاده‌های دامی همواره به‌عنوان یکی از مشکلات اصلی بخش کشاورزی مطرح بوده و هست، از این رو هر ساله تلاش‌های بسیاری از سوی دولت و بخش‌خصوصی در جهت تامین این نهاده‌ها به‌عنوان کالای واسطه‌ای تولیدکنندگان دام و طیور در کشور انجام می‌شود البته با این وجود همچنان تامین علوفه مورد نیاز بخش‌های تولید دامی کشور با مشکلات جدی همراه است به‌طوری که نوسانات قیمت در این بخش که عموما در هر دوره تولید قابل مشاهده است زیان‌های جبران‌ناپذیری را به تولیدات دامی کشور وارد می‌کند.

کـاکـتـوس عـلـوفه‌ای بــا نــام عــلــمــی Opuntiaficus-indica گونه‌ای از کاکتوس‌ها است که امکان کشت گسترده آن در کشور وجود دارد. این گیاه باارزش که مقاومت زیادی در برابر کم‌آبی و شرایط نامساعد جوی دارد می‌تواند به‌عنوان منبع باارزشی در تامین علوفه مورد نیاز کشور مورد توجه قرار گیرد. میوه این‌گونه از کاکتوس‌ مصرف خوراک انسانی دارد و از ساقه آن نیز می‌توان برای تامین علوفه استفاده کرد. در این گزارش به جنبه‌های مختلف سرمایه‌گذاری در اینگونه گیاهی می‌پردازیم که در ادامه پیش‌رو دارید.

مزیت‌های سرمایه‌گذاری در کشت کاکتوس علوفه‌ای

کاکتوس‌ علوفه‌ای یا کاکتوس‌ بدون خار دارای 80 درصد آب و 1/5 تا 2 درصد پروتئین و حدود 1/5 درصد چربی و 8/6 درصد فیبر هستند که می‌تواند منبع مناسبی برای تامین خوراک دام در کشور باشد. جعفر امیری، کارشناس کشاورزی درخصوص مزیت‌های کشت کاکتوس علوفه‌ای به «فرصت امروز» می‌گوید: کاکتوس علوفه‌ای به دلیل مقاومت بالایی که در برابر کم‌آبی دارد می‌تواند به‌عنوان گونه‌ای جدید در تامین علوفه مورد نیاز کشور مطرح باشد و کشور را از واردات علوفه تا حد زیادی بی‌نیاز کند.
وی ادامه می‌دهد: علاوه‌بر مزیت‌های این گیاه ارزشمند در تامین نهاده‌های دامی می‌توان از آن به‌عنوان عاملی برای بیابان‌زدایی و جلوگیری از فرسایش خاک استفاده کرد.

این کارشناس کشاورزی می‌گوید: با توجه به مشکلاتی که در تامین علوفه کشور وجود دارد این گیاه به‌راحتی می‌تواند جای خود را در بخش کشاورزی کشور باز کند و مورد استقبال دامداران قرار گیرد. از سوی دیگر میوه این گیاه نیز مصرف انسانی دارد و در حال حاضر در بازار‌های داخلی از 12 تا 22 هزار تومان قیمت دارد بنابراین می‌توان روی این بخش هم سرمایه‌گذاری کرد. در این بخش حتی بازار‌های صادراتی نیز می‌تواند مورد توجه قرار گیرد؛ کشور‌های عربی، شرق آسیا و اروپا از مقاصد صادراتی میوه این گیاه است.

امیری می‌گوید: برای پرورش این محصول به آب زیادی نیاز نیست و در مناطق با میزان بارندگی 200 تا 600 میلیمتر قابل کشت است و همین مسئله نیز می‌تواند با وجود مشکل کمبود آب در کشور از مهم‌ترین مزیت‌های این گیاه باشد. وی ادامه می‌دهد: میزان بالای محصول این گیاه در واحد سطح یکی دیگر از جنبه‌های مفید سرمایه‌گذاری در آن است و مطالعات نشان می‌دهد میزان برداشت 50 تا 400 تن در هکتار بسته به کیفیت خاک منطقه و شرایط آب و هوایی محل کشت قابل احصاست. این نوع کاکتوس‌ بدون خار است و همین امر موجب تسهیل در برداشت و مصرف آن خواهد شد که بارز‌ترین ویژگی این گیاه است.

وی درخصوص معایب کشت این گیاه می‌گوید: کاکتوس علوفه‌ای تحمل شوری آب و خاک را ندارد و در برابر یخ‌زدگی و آب‌ایستادگی بسیار ضعیف است و همین موضوع مهم‌ترین نقطه ضعف این گیاه به شمار می‌رود اما در برابر خشکسالی و کم‌آبی بسیار مقاوم است و می‌تواند با میانگین بارش سالانه 100 میلی لیتر رشد کند و جایگزین مناسبی برای دیگر محصولات علوفه‌ای است که به آب زیادی نیاز دارند.

شرایط سرمایه‌گذاری و سود‌آوری طرح

خاستگاه کاکتوس علوفه‌ای کشور تونس است و از سال 83 وارد ایران شد و طرح‌های تحقیقاتی کشت آن در مناطق مختلف ایران از جمله قصر شیرین، مهران، برازجان و چند شهر دیگر صورت گرفت. استان‌های بوشهر، ایلام، اصفهان، خوزستان و بخش‌هایی از مناطق کویری ایران مستعد توسعه و تکثیر این گیاه است بنابراین با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان در بخش‌های گسترده‌ای از کشور کشت کاکتوس علوفه‌ای را در دستور کار قرار داد. زمان کاشت گیاه در فصل پاییز و یک ماه قبل از شروع نخستین بارندگی و نحوه کاشت آن عموما به‌صورت دستی است. قابلیت‌های تولید میوه علاوه بر محصول علوفه‌ای این گیاه باعث شده سرمایه‌گذاری روی آن ارزش بیشتری پیدا کند. این گیاه در اوایل بهار گل می‌دهد و میوه‌ای شیرین متمایل به ملس، با گوشت و آب زیاد تولید می‌کند که دارای خواص درمانی متعددی است از این رو در صنایع دارویی هم کاربرد زیادی دارد که مهم‌ترین آن مربوط به بیماری‌های گوارشی معده است. 

سـیدمـهدی عـرب از کارشناسان حوزه کشاورزی که تحقیقاتی در این زمینه داشته به «فرصت امروز» می‌گوید: این گیاه از سال 83 وارد کشور شد و طرح‌های تحقیقاتی و مطالعاتی کشت گسترده آن در همان زمان انجام شد اما بنا به دلایلی در ادامه راه متوقف شد و در حال حاضر هم کشت گسترده آن در کشور صورت نمی‌گیرد اما قابلیت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری دارد. وی ادامه می‌دهد: این گیاه دارای ویژگی‌های خاصی است که سرمایه‌گذاری روی آن را اقتصادی می‌کند اما در مناطقی که زمستان‌های سردی دارد قابل کشت نیست. اما اگر تحقیقات مناسبی روی این گیاه انجام شود می‌تواند آن را به یکی از منابع اصلی تامین علوفه در کشور تبدیل کند. عرب می‌گوید: در حال حاضر در مناطق آفریقایی و بخش‌هایی از آمریکا کشت این گیاه به‌صورت گسترده انجام می‌شود و کشورهای آمریکا، آرژانتین، مکزیک و تونس و بسیاری از کشورهای دیگر، بخش مهمی از علوفه دام خود را از کاکتوس بدون خار تامین می‌کنند. در کشور ما تامین علوفه موضوعی بسیار جدی است و به دلیل محدودیت‌های منابع آبی این امر تبدیل به یک دغدغه همیشگی شده است. کاشت کاکتوس علوفه‌ای با مقاومت ویژه‌ای که به وضعیت نامساعد محیطی از جمله درجه حرارت‌های بالا و خشکی‌های طولانی‌مدت و خاک‌های فقیر دارد می‌تواند راه مناسبی برای حل بخشی از این مشکل باشد.

عرب می‌گوید: یکی از مزیت‌هایی که کشت این گیاه را اقتصادی می‌کند هزینه‌های پایین کشت و تکثیر آن است که در کاهش هزینه‌های تولید بسیار موثر است و به لحاظ اقتصادی مزیت‌های خوبی را برای توسعه کشت کاکتوس بدون خار در کشور به وجود می‌آورد. وی ادامــه مـی‌دهـد: در بازار‌های جهانی هم تقاضای مناسبی برای این محصول وجود دارد بنابراین در صورت عدم استقبال تولید‌کنندگان و دامداران کشور می‌توان برای صادرات این محصول برنامه‌ریزی کرد. عرب می‌گوید: کشت کاکتوس علوفه‌ای بسیار اقتصادی است و تنها هزینه‌های بذر و کشت اولیه و هزینه‌های برداشت آن مدنظر است و چون بسیار مقاوم است هزینه‌های داشت از قبیل هزینه‌های کود و سم و آبیاری و... بسیار پایین و در حد صفر است. این گیاه از طریق کشت بافت هم قابل تکثیر است اما مهم‌ترین روش تکثیر كاكتوس علوفه‌ای با استفاده از قطعات بوته كاكتوس و قلمه‌زنی امکان‌پذیر است. قطعات مورد نیاز برای تكثیر، از بوته‌های سرحال و سالم تهیه می‌شود. بنابراین به‌راحتی قابل تکثیر است و از این نظر نیز هزینه‌های به‌مراتب کمتری نسبت به دیگر گیاهان علوفه‌ای دارد. 

براساس مطالعات انجام شده در زمینه تحقیقات بازار این محصول و براساس میانگین قیمت‌های خوراک دام در کشور این محصول با قیمت هر تن 700 هزار تا یک میلیون تومان در بازار قابل فروش است بنابراین در هر هکتار به‌طور متوسط حدود 100 میلیون تومان محصول خواهید داشت، این درحالی است که در محصولی مانند برنج این رقم 24 تا 30 میلیون تومان تخمین زده می‌شود. از این رو اقتصادی است تا توجه ویژه‌ای به کشت گسترده این محصول در کشور انجام گیرد.