آیا ظرفیت تولید نفت‌خام 4 میلیون بشکه است؟

ظرفیت تولید نفت‌خام ایران این روزها در حصار اعداد و ارقامی متعدد قرار گرفته است، در حالی که مسئولان وزارت نفت تاکید دارند ظرفیت تولید نفت‌خام 4‌میلیون بشکه در روز است؛ کارشناسان این موضوع را به راحتی نمی‌پذیرند‌. در شرایط کنونی لغو تحریم‌های نفتی می‌تواند به روشن شدن میزان ظرفیت تولید نفت‌خام کمک کند. بیژن زنگنه، وزیر نفت در روزهای آخر سال 92 بود که درباره میزان ظرفیت تولید نفت‌خام سخن گفت و اعلام کرد: «ظرفیت برای ایران خیلی مهم است چون تولید ما در شرایط عادی قرار ندارد‌. هم‌اکنون حدود 3 میلیون و 700 هزار بشکه در روز ظرفیت تولید نفت داریم اما کمتر از این میزان تولید می‌کنیم‌. ظرفیت تولید نفت ایران در سال 93 به 4 میلیون بشکه می‌رسد.»

حال در روزهای پایانی سال 93، رکن‌الدین جوادی، معاون وزیر نفت در آخرین اظهارنظر خود درباره ظرفیت تولید نفت‌خام ایران اعلام می‌کند: «در حال حاضر، ظرفیت تولید نفت‌خام ایران حدودا روزانه ٤ میلیون بشکه در روز است اما به دلیل تحریم و کاهش تکلیفی تولید کنونی به مراتب پایین‌تر است.» اعلام این آمار بسی مایه خشنودی است و موجب غرور می‌شود اما سوال اینجاست که این آمار چقدر می‌تواند با حقیقت دنیای استخراج نفت ما همخوانی داشته باشد‌. در حال حاضر، براساس آمار رسمی وزارت نفت، ایران بیش از 102 میدان نفتی دارد که از این تعداد 28‌میدان به‌صورت مشترک میان کشور ایران و کشورهای مجاور قرار گرفته است‌.

در این بین مخازن مشترک واقع در خشکی، در همجواری کشور عراق قرار دارد و سایر مخازن در خلیج فارس و دریای عمان واقع‌اند‌. هم‌اکنون ۷۸ میدان فعال است که از این تعداد ۶۲ عدد در خشکی و ۱۶ عدد باقی‌مانده در دریا قرار دارد‌. باتوجه به آمار جدید ظرفیت تولید از آنجا که به طور طبیعی سالانه افت تولید ٣٠٠ هزار بشکه از مخازن نفتی وجود دارد، وزارت نفت برای جبران این افت تولید و رسیدن به ظرفیت تولید سالانه 7/4 میلیون بشکه، باید سالانه ٤٠٠ تا ٥٠٠‌حلقه چاه جدید در میدان‌های نفتی ایران حفاری کند.

ظرفیت تولید کنونی
نفت خام چقدر است؟

در راستای اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی رهبر معظم، وزارت نفت متعهد شده که تا پایان سال‌93، ظرفیت تولید خود را روزانه 4‌میلیون بشکه در روز نگه دارد. اما سوال اینجاست که در حال حاضر واقعیت تولید نفت خام در شرایط تحریم‌ها به چه میزان است؟ در شرایط کنونی ایران 7/2میلیون بشکه در روز تولید دارد که از این مقدار براساس توافق موقت ژنو میان ایران و اعضای گروه 1+5، یک میلیون بشکه آن را در روز صادر می‌کند. از این رو با تکیه بر آمارهای غیررسمی می‌توان پذیرفت که ظرفیت تولید نفت خام کشور در حال حاضر 3‌میلیون بشکه در روز است.

دقت بیشتر در ارائه آمار حقیقی ظرفیت تولید نفت

نرسی قربان، تحلیلگر مسائل نفت و انرژی درباره اینکه ظرفیت کنونی تولید نفت‌خام در کشور چه میزان است، به «فرصت امروز» می‌گوید: «نگاه حقیقی این است که ظرفیت تولید نفت‌خام در کشور کمتر از 4 میلیون بشکه نفت در روز است و برای رسیدن به این آمار باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت گیرد شاید برای رسیدن به این آمار به زمان بیشتری نیاز باشد.» وی می‌افزاید: «اینکه اعلام شده ظرفیت تولید به 4 میلیون بشکه در روز می‌رسد، جای خوشحالی دارد اما پذیرفتن آن باید براساس مطالعات باشد و به راحتی نمی‌توان آن را رد یا تایید کرد.» به گفته قربان «در صورت رفع تحریم‌، ظرفیت حقیقی تولید نفت‌خام در کشور مشخص خواهد شد و ایران باید بتواند در کمترین زمان با توجه به زمینه‌سازی کنونی، بازارهای از‌دست‌رفته خود را احیا کند زیرا با شرایط کنونی در تولید مشکلی در تامین نیاز صادرات ندارد.»

ظرفیت تولید در کشور ما به دلیل اعمال تحریم‌ها ناخواسته کاهش یافت زیرا از میزان صادرات نفت‌خام به تبع آن کاسته شد. از این رو تولید مازاد بر‌نیاز با توجه به هزینه‌های نگهداری شاید مقرون به‌صرفه نباشد‌. در شرایط کنونی تولید مازاد نفت تا مقداری امکان‌پذیر است. گرچه وزارت نفت برنامه‌ریزی برای ساخت مخازن ذخیره‌سازی زیرزمینی به ظرفیت 20‌میلیون بشکه در روز را در دستور کار قرار داده تا سرمایه‌گذار را به روش BOO جذب کند.

آغاز کاهش ظرفیت تولید نفت خام

در نگاه به گذشته نزدیک، یعنی سال 2011 و شروع فشار تحریم صادرات نفت ایران، ظرفیت تولید نفت ایران در طول دولت‌های نهم و دهم از حدود 2/4 میلیون بشکه به حدود 6/3 تا 7/3 میلیون بشکه در روز افت کرده بود و روند افت ظرفیت تولید پیش از این آغاز شده بود. 

غلامحسین حسن‌تاش، کارشناس نفت و انرژی با اشاره به این آمار اعلام کرده بود: «از سال 2011 به بعد میزان افت و کاهش در ظرفیت تولید چندان قابل‌احصا و روشن نیست، زیرا چنانچه اشاره شد از این پس کاهش تولید ناشی از کاهش ظرفیت نبوده بلکه ناشی از محدود شدن بازار جهانی نفت روی نفت‌ خام ایران (به دلیل تحریم) بوده است‌. اگر زمانی تحریم‌ها برداشته شود و ایران محدودیتی در تولید نداشته باشد، آنگاه ظرفیت واقعی تولید مشخص خواهد شد.»

آینده نگری وزارت نفت
در افزایش تولید

با این وجود، برنامه توسعه دولت یازدهم بر توسعه میادین مشترک است که سهم 7 درصدی را در تولید نفت کشور دارند‌. از سویی برنامه‌های اقتصادی دولت یازدهم رسیدن ظرفیت تولید نفت خام کشور به بیش از 7/5 میلیون بشکه در روز تا چهار سال دیگر است و براساس هدف‌گذاری انجام شده تا سال 97 تولید نفت‌خام از میدان‌های مشترک غرب کارون به ٧٠٠‌هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. همچنین طرح‌های افزایش تولید نفت‌خام از دیگر میدان‌های مشترک و طرح‌های افزایش بازیافت و تولید صیانتی با اولویت میدان‌های مهم موجود در دست بهره‌برداری نیز در اولویت کار قرار گرفت.