آفت بزرگ بازار سرمایه

مثبت شدن کل بازار و شکل‌گیری صف‌های خرید به جای صف‌های فروش و سبز شدن تابلوی معاملات بورس اتفاق مهمی بود که دیروز رخ داد و به مانند مرهمی هرچند ناچیز بر زخم‌های فعالان بازار در مدت اخیر عمل کرد. روند نزولی بورس پس از 12 روز به‌شدت منفی، که شاخص کل را از عدد 70153 واحد تا 65512 واحد بیش از 4641 واحد پایین کشیده بود، پس از ثبت افت شش درصدی شاخص کل از نزول بیشتر باز ایستاد.

این در حالی است که اکثر سهم‌های بازار در این مدت بیش از 15 درصد افت قیمتی را شاهد بودند ولی شاخص به‌عنوان نماینده‌ای از کل بازار با توجه به اینکه بسیاری از سهم‌ها (مانند گروه پالایشگاه) بسته هستند و همچنین سود تقسیمی داخل عدد شاخص هر ساله جمع می‌شود، به وظیفه شاخص بودن خود به‌خوبی عمل نکرده و فضای کلی منفی بازار را به‌خوبی نشان نداده است. 

البته در این مقاله قصد نقد شاخص کل بورس را نداریم بلکه بحث مهم‌تری را زیر ذره‌بین برده‌ایم که به یکی از آفت‌های اصلی این روزهای بازار تبدیل شده است. رمه‌واری (Herding)  که به‌عنوان یکی از سوگیری‌های رفتاری در علوم مالی رفتاری به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی رشته مالی در دانشگاه‌های معتبر دنیا و حتی ایران اخیرا به‌شدت مورد توجه قرار گرفته، به‌عنوان یکی از آفت‌های اصلی بازار سرمایه در این روزها به‌شدت نمود پیدا کرده است. به‌گونه‌ای‌که بازار از تحلیل خالی شده و تفاوتی نمی‌کند که شما چه سهمی را بخرید،یا همه سهام‌ها و گروه‌ها با هم منفی می‌شوند یا همه با هم مثبت و به زعم نگارنده این رفتار رمه‌وار تا زمانی که دامنه نوسان قیمت و چیزی به نام صف خریدوفروش وجود دارد پایدار خواهد بود.

بنابراین پیشنهاد می‌شود متولی جدید بازار سرمایه جناب آقای دکتر فطانت‌فرد که در مصاحبه‌های خود سرمایه‌گذاران را به دوری از هیجان و خریدوفروش سهام با تحلیل دعوت می‌کنند، فکر عاجلی به حال یکی از ریشه‌های اصلی این سو‌گیری رفتاری کنند. زیرا تا وقتی که پدیده صف در بازار وجود دارد، هیجان چه مثبت و چه منفی در کل بازار تشدید می‌شود. برای درک بهتر این موضوع دقت کنید، یک روز کل بازار منفی و روز دیگر کل بازار مثبت. 

 علاوه‌بر دامنه نوسان، یکی دیگر از قانون‌های منحصربه‌فرد بازار سرمایه ما حجم مبنا است. بدین معنی که تا تعداد معینی از سهام شرکتی (میزان آن بستگی به سرمایه شرکت دارد) معامله نشود، قیمت پایانی سهم مثبت یا منفی کامل نمی‌خورد. همین مسئله باعث می‌شود که قیمت‌ها و شاخص نماینده وضعیت کلی بازار نباشند. مثلا هلدینگ خلیج‌فارس به علت بزرگی و عمق کم بازار در مدت نزول بورس، مدت زیادی به طول انجامید تا به قیمت تعادلی خود در حوالی 1000 تومان رسید. 

در نمونه‌ای دیگر آفت حجم مبنا و دامنه نوسان به‌خوبی قابل لمس است: شرکت‌های نوسازی‌وساختمان‌تهران‌ با نماد ثنوسا و توریستی و رفاهی آبادگران ایران با نماد ثاباد دو سهم حبابی گروه ساختمان (نظر شخصی نگارنده) که در پنج روز اخیر که بیشتر سهم‌های بازار بیش از 10درصد افت قیمتی را تجربه کرده‌اند، بدون معامله صف فروش سنگین بوده و حجم مبنای خود را نیز پر نکرده‌اند (مجموع معاملات این دو سهم در پنج روز اخیر به 100هزارعدد سهم نمی‌رسد) ولی همگام با مثبت شدن بازار طی معاملات دیروز صف‌های فروش حجیم‌شان جمع‌آوری شده و تا صفر تابلو نیز در مقطعی رشد قیمت داشته‌اند. 

از این نمونه‌ها در بازار بسیار زیاد است که همگی در اثر رفتار رمه‌وار کلی بازار به‌واسطه سطح دانش اندک سهامداران و قانون‌های هیجان‌برانگیزی مثل دامنه نوسان قیمت و حجم مبنا هر روز نمود بیشتری در بازار پیدا می‌کنند و تحلیل جای خود را به پدیده مذموم صف‌نشینی داده است. شاید عده‌ای انتقاد کنند که بازار سرمایه ما هنوز به حد کافی بالغ نشده و این ابزارها باید برای کنترل بازار در دست متولی باشد ولی نظر این منتقدان محترم را به معاملات بازار پایه فرابورس و معاملات شرکت‌هایی مثل بانک قوامین و موسسه مالی و اعتباری کوثر جلب می‌کنیم که عاری از دامنه نوسان و حجم مبنا به‌خوبی در حال پیگیری است.  

* کارشناس بازار سرمایه