گزارش سال ۲۰۱۸ مجمع جهانی اقتصاد از شاخص رشد و توسعه جامع اقتصادی / ایران بیست وهفتمین کشور جهان

فرصت امروز: تازه ترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد به موضوع رشد و توسعه جامع اقتصادی اختصاص دارد و در این گزارش، به ۱۲ فاکتور مهم اقتصادی که باعث مي شود تاثیر رشد اقتصادی روی زندگی افراد مشاهده شود، پرداخته شده است. ایران در این رتبه بندی در میان ۷۴ کشور در حال توسعه، در جایگاه ۲۷ ایستاده و نمره ۴.۰۸ را به خود اختصاص داده که نسبت به پنج سال قبل ۰.۹۲درصد کاهش یافته است. این در حالی است که ایران در سال ۲۰۱۲ در میان ۷۴ کشور مورد مطالعه جایگاه ۵۰ را داشت؛ در این سال جایگاه ایران از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی در میان کشورهای در حال توسعه، جایگاه آخر بود ولی در گزارش سال ۲۰۱۸ ایران از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی در میان کشورهای در حال توسعه جایگاه ۲۸ را داشته است.

اما شاخص رشد و توسعه جامع از سوی مجمع جهانی اقتصاد چگونه محاسبه مي شود؟ برای تهیه شاخص رشد و توسعه پایدار سه دسته از عوامل مد نظر قرار دارند؛ اول عوامل سازنده رشد و توسعه که شامل سرانه تولید ناخالص داخلی در یک کشور، میزان بهره وری نیروی کار، سطح اشتغال و نرخ بیکاری و در نهایت امید به زندگی سالم در کشور است. این چهار فاکتور در مجموع شاخص رشد و توسعه را ایجاد مي کنند.

در مرحله بعد شاخصی باید تهیه شود که نشان دهنده سطح برابری اقتصادی در کشور یا میزان دسترسی افراد، گروه ها و طبقات مختلف اقتصادی به رشد اقتصادی و مزایای آن باشد. در این بخش هم چهار مسئله مورد بررسی قرار مي گیرند که عبارتند از متوسط درآمد خانوار، ضریب جینی درآمدی خانوارها در کشور، ضریب جینی ثروت خانوارها و نرخ فقر در کشور. در بخش سوم عوامل سازنده شاخص برابری بین نسلی و پایداری اقتصادی مد نظر قرار می گیرد که شامل چهار زیربخش پس انداز خالص، نرخ وابستگی اقتصادی، بدهی دولتی بر مبنای سهم بدهی نسبت به تولید ناخالص داخلی و در نهایت شدت تولید کربن نسبت به تولید ناخالص داخلی کشور می شود. در واقع این فاکتورها نشان مي دهد که آیا نشانه های رشد اقتصادی در کشور، در درآمد مردم و کاهش نرخ فقر یا افزایش اشتغال مشاهده شده است یا خیر. در صورتی که مردم جامعه ای اثرات مثبت رشد افتصادی را در زندگی روزمره حس نکنند، نمی توان این رشد را عاملی موثر در اقتصاد و زمینه ساز افزایش رفاه و رضایت دانست.

شاخص تهیه شده عددی بین یک تا هفت است، به این معنا که بهترین کشور از نظر شاخص رشد و توسعه جامع شاخص هفت را به خود اختصاص مي دهد ولی بررسی های انجام شده روی ۱۰۳ کشور در حال توسعه و توسعه یافته نشان مي دهد که هیچ یک از کشورها نتوانسته اند شاخص ۷ را به دست آورند. مجمع جهانی اقتصاد به منظور مقایسه بهتر اقتصادهای دنیا، کشورها را به دو دسته کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای صنعتی تقسیم کرده است. ۷۴ کشور در رده کشورهای در حال توسعه قرار گرفته اند و با هم مقایسه شده اند و ۲۹ کشور هم در رده کشورهای صنعتی و توسعه یافته با هم مقایسه شده اند.

بالاترین شاخص در جهان متعلق به کدام کشور است؟

طبق این گزارش بالاترین شاخص رشد و توسعه جامع اقتصادی به کشور نروژ اختصاص دارد. این کشور دارای عملکرد اقتصادی بسیار خوبی است و شرایط زندگی مردم در این کشور کاملا تحت تاثیر رشد مثبت اقتصادی در کشور و موفقیت های مالی دولت قرار دارد. نکته جالب این گزارش در این است که کشورهای کوچک اروپایی بهترین عملکرد اقتصادی را داشتند. شاخص رشد و توسعه جامع سال ۲۰۱۸ در ایسلند برابر با ۶.۰۷ است و این کشور جایگاه دوم فهرست را به خود اختصاص داده است و کشورهای لوکزامبورگ، سوئیس و دانمارک در این رده بندی جایگاه سوم تا پنجم را دارند. در میان 10 کشور اول این فهرست، تمامی کشورها در اروپا واقع شده اند و تنها استرالیا که نهمین کشور این فهرست است، غیراروپایی محسوب مي شود. سیستم تامین اجتماعی همگانی در این کشورها در کنار نرخ پایین بیکاری و نرخ بالای خدمات رسانی شهری باعث شده است مردم ساکن در قاره سبز از مزایای رشد اقتصادی در این کشورها منتفع شوند.

در میان کشورهای گروه هفت، آلمان در بالاترین جایگاه یعنی جایگاه دوازدهم این فهرست قرار گرفته است. کانادا دومین کشور این گروه از نظر بزرگی شاخص رشد و توسعه جامع است که با داشتن شاخص ۵.۰۶ جایگاه هفدهم فهرست کشورهای صنعتی را به خود اختصاص داده است. فرانسه در جایگاه ۱۸، بریتانیا در جایگاه ۲۱، آمریکا در جایگاه ۲۳، ژاپن در جایگاه ۲۴ و ایتالیا در جایگاه ۲۷ این فهرست قرار گرفته است.

البته باید در نظر داشت که رده بندی کشورها بر مبنای هر یک از سه بخش مهمی که در شکل گیری شاخص شرکت داشتند متفاوت از رده بندی کلی آنها است. مثلا آمریکا بر مبنای شاخص رشد و توسعه جامع جایگاه ۲۳ فهرست را به خود اختصاص داده است ولی از نظر شاخص رشد و توسعه اقتصادی در میان ۲۹ کشور صنعتی جایگاه ۱۰ را دارد ولی از نظر برابری اقتصادی بین نسلی و پایداری اقتصادی جایگاه ۲۶ را به خود اختصاص داده است و از نظر برابری اقتصادی یا تاثیرگذاری کلی رشد روی زندگی مردم جایگاه ۲۹ را دارد.

بالاترین شاخص در میان کشورهای در حال توسعه

در میان ۷۴ کشور در حال توسعه ای که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته اند، شش کشور اروپایی در صدر هستند. کشورهای لیتوانی، مجارستان، لتونی، لهستان، کرواسی و رومانی در میان 10 کشور اول این فهرست قرار دارند. عملکرد این کشورها در بخش رشد و توسعه اقتصادی بسیار خوب بوده است و بعد از پیوستن به اتحادیه اروپا توانستند تا جامعیت اثرگذاری این رشد اقتصادی روی مردم را افزایش دهند. به این معنا که استاندارد زندگی مردم در این کشورها در سال های اخیر با سرعت بالایی رشد کرده است و این مسئله باعث ارتقای جایگاه کشورهای مذکور در شاخص رشد و توسعه جامع شده است. کشورهای امریکای لاتین سه کشور از مجموع 10 کشور اول در میان کشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص داده اند. در این رده بندی پاناما جایگاه شش، اروگوئه جایگاه هشت و شیلی جایگاه 9 را دارد.

در میان کشورهای BRICS وضعیت مشابهی مشاهده نمی شود. مثلا روسیه جایگاه نوزدهم این فهرست را دارد در حالی که کشورهای چین و برزیل به ترتیب جایگاه ۲۶ و ۳۷ این فهرست را دارند و هند و آفریقای جنوبی به ترتیب شصت و دومین و شصت و نهمین کشور این فهرست هستند. جایگاه های متفاوت این کشورها نشان مي دهد آنها نتوانسته اند روند مشابه و یکسانی در رشد و توسعه اقتصادی به دست آورند و حتی اگر نرخ بالای رشد اقتصادی را به دست آورده باشند، نتوانسته اند این رشد را در زندگی مردم جاری کنند. در میان دیگر کشورهای در حال توسعه باید به ترکیه و اندونزی اشاره کرد که به ترتیب جایگاه ۱۶ و ۳۶ این فهرست را به خود اختصاص داده اند.

ایران در کجای این فهرست است؟

در میان ۷۴ کشور در حال توسعه، ایران جایگاه ۲۷ را به خود اختصاص داده است. رشد اقتصادی ایران بعد از اجرای توافق هسته ای کمک بزرگی به موفقیت ایران در این زمینه کرد. ایران در میان کشورهایی قرار دارد که سرانه تولید ناخالص داخلی آنها در سال های اخیر رشد کرده است. از طرف دیگر در رده کشورهایی قرار گرفته است که شمولیت رشد اقتصادیش یعنی تلاش برای توزیع بهتر درآمد ها و ثروت های کشور را در دستور کار قرار داده است و در این زمینه با سرعت بسیار کم در حال پیشرفت است. از دیگر کشورهای این دسته مي توان به چین، نپال ، آلبانی و پاراگوئه اشاره کرد. اما کشورهای لیتوانی، مجارستان، لتونی و آذربایجان در رده کشورهایی قرار دارند که با سرعت زیادی در این زمینه پیشرفت مي کنند.

در شاخص سال ۲۰۱۸ متوسط سرانه رشد تولید ناخالص داخلی ایران برابر با منفي ۱.۶ درصد، نرخ رشد بهره وری نیروی کار برابر با منفي ۰.۲ درصد، روند رشد امید به زندگی سالم در کشور ۲.۵ سال و در نهایت نرخ اشتغال برابر با ۱.۴ درصد بوده است. این چهار عامل تشکیل دهنده شاخص رشد و توسعه بودند که در کنار شاخص های دیگر مورد بررسی و مورد مطالعه، شاخص رشد و توسعه جامع را ایجاد کرده بودند.

طبق این گزارش در پنج سال اخیر روند ضریب جینی برای درآمد خالص ۲.۵ درصد کاهش یافته است، در حالی که نرخ فقر ۲.۵ درصد افزایش یافت و روند ضریب جینی ثروت ۰.۵ درصد رشد کرد. متوسط درآمد مردم ایران طی این پنج سال ۰.۴ درصد کاهش یافته است. این چهار فاکتور هم سازنده شاخص برابری و شمولیت مردم در رشد اقتصادی کشور بودند.

در بخش سوم که برابری بین نسلی و پایداری است روند پس انداز خالص تعدیل شده، شدت تولید کربن به تولید ناخالص داخلی، روند بدهی دولتی و در نهایت روند نسبت وابستگی اقتصادی ایران مورد ارزیابی قرار گرفته که برای فاکتور اول اطلاعاتی موجود نیست ولی شدت تولید کربن در ایران برابر با ۳۳.۵ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است، روند بدهی دولتی در ایران برابر با ۲۳.۲ درصد تولید ناخالص داخلی و روند نسبت وابستگی برابر با ۱.۲ درصد اعلام شده است. ایران از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی، نرخ رشد بهره وری نیروی کار، نرخ فقر، متوسط درآمد خانوارها، شدت انتشار کربن و در نهایت بدهی دولتی در میان کشورهایی قرار دارد که وضعیت بسیار بدی دارند.

ایران از نظر بزرگی شاخص رشد و توسعه جامع وضعیتی شبیه کشور چین و آلبانی دارد. در انتهای فهرست کشورهای در حال توسعه موزامبیک و لسوتو قرار دارند که شاخص رشد و توسعه جامع این دو کشور به ترتیب برابر با ۲.۴۷ و ۲.۶۳ اعلام شده است. شاخص رشد و توسعه جامع این دو کشور نسبت به پنج سال قبل به ترتیب ۱۲.۳۸درصد و ۱.۷۳ درصد تنزل داشته است. بالاترین نرخ رشد شاخص در پنج سال مورد بررسی به کشور مقدونیه اختصاص دارد. نرخ رشد این شاخص در پنج سال اخیر در مقدونیه برابر با ۹.۲۴درصد بوده است و موزامبیک هم رکورددار بالاترین نرخ کاهش شاخص در پنج سال اخیر بود.