ریشه های تاریخی یک جنگ تجاری در اقتصاد جهانی / جنگ تجاری به سبک ترامپ

از وقتی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در زمان کارزار انتخاباتی خود از اعمال تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیوم صحبت کرد، جنگ تجاری دوباره به ادبیات جهان بازگشت و حالا که ترامپ روز پنجشنبه در اطلاعیه ای از اراده خود برای اجرای وعده اش سخن گفته است، زمزمه های وقوع جنگ تجاری در جهان به راه افتاده است؛ تصمیمی که با واکنش اغلب قدرت های اقتصادی دنیا روبه رو شده، کما اینکه اقتصاددانان آمریکایی نیز پیش از این به ترامپ هشدار داده بودند که اقدام او شروع یک جنگ تجاری خواهد بود و کشورهایی که در این بازی قرار بگیرند، بیکار ننشسته و اقدامات تلافی جویانه انجام خواهند داد.

اما چرا تصمیم ترامپ اینقدر برای اقتصاد جهانی مخاطره آمیز است؟ پاسخ این است که که ایالات متحده بزرگ ترین واردکننده فولاد جهان است و تعرفه ها در کشورهای صادرکننده مطمئناً مشکل ایجاد می کنند. ترامپ گفته برای واردات فولاد 25 درصد و برای واردات آلومینیوم 10 درصد تعرفه اعمال می کند، اما با این حال هنوز مشخص نیست که آمریکا متحدانش از جمله کانادا و اتحادیه اروپا را از این تعرفه ها معاف می کند یا نه. اما کشورها هشدار داده اند که اگر این تعرفه ها درباره آنها اجرا شود، آنها هم تعرفه های متقابل علیه صادرات آمریکا اعمال خواهند کرد.

خطر فزاینده مواجهات سیاسی و اقتصادی

در یک نظرسنجی که چندی پیش در آخرین نشست مجمع جهانی اقتصاد درباره ریسک های اقتصاد جهانی منتشر شد و بیشتر از هزار کارشناس در آن شرکت کردند، مشخص شد که ۹۳ درصد از پاسخ دهندگان، نگران خطر فزاینده مواجهات سیاسی و اقتصادی در جهان هستند.

به گزارش نیویورک تایمز، در این نظرسنجی ۷۹درصد کارشناسان از مناقشات نظامی نگران بودند و ۷۳درصد نیز دغدغه ناکارآمدی قوانین تجارت جهانی را داشتند. عده ای دیگر نیز تهدید تغییرات آب و هوایی، جرائم سایبری و افزایش تبعیض را به عنوان دغدغه های خود در خصوص آینده اقتصاد جهان برشمردند؛ تهدید فزاینده ای که این روزها با تصمیم ترامپ درباره اعمال تعرفه روی واردات فولاد و آلومینیوم شکل واقعی تری به خود گرفته و به تعبیر «بن می»، اقتصاددان ارشد آکسفورد اکونومیکز، این نوع جنگ های تجاری باید بزرگ ترین نگرانی آینده اقتصاد دنیا باشد. اما این برخوردهای تجاری در جهان بی سابقه نبوده و ریشه های تاریخی آن، یادآور تبعات هولناکی است که چنین تصمیمی در دهه ۳۰ میلادی برای اقتصاد جهان در بر داشت و موجب تشدید «رکود بزرگ» و رقم خوردن داستانی ترسناک در اقتصاد آمریکا شد.

در میانه سال ۱۹۳۰ «قانون تعرفه هاولی-اسموت» در آمریکا تصویب شد و بر اساس آن، تعرفه واردات نزدیک به ۹۰۰ قلم کالا افزایش یافت. با اینکه بیش از هزار اقتصاددان برجسته در آن زمان از هربرت هوور، رئیس جمهور وقت آمریکا تقاضا کردند تا این قانون را وتو کند، اما در نهایت این قانون تصویب شد و تبعات اجرای آن فراتر از تصور بود. در آن زمان بیشتر کالاها معاف از تعرفه بودند، اما با اجرای این قانون، میانگین تعرفه کالاهایی که بر آنها تعرفه وضع می شد از ۴۰ به ۴۸درصد افزایش یافت.

به گزارش «اکونومیست»، تعرفه های جدید موجب کاهش ۱۷ تا ۲۰ درصدی واردات کالاهای تعرفه دار و ۴ تا ۶ درصدی کل واردات شد. این درحالی است که سال قبل از تصویب این قانون، واردات آمریکا کاهش ۱۵ درصدی را تجربه کرد. به علاوه در بازه زمانی ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۴، تجارت جهانی کاهش ۶۶ درصدی را تجربه کرد. البته پیامدهای اجرای این قانون تنها به کاهش واردات ختم نشد. شاید یکی از مهم ترین اثرات افزایش نرخ تعرفه در آن زمان، کاهش تولید ناخالص داخلی آمریکا بود. کاهش سطح عمومی قیمت ها نیز از دیگر اثرات اجرای این قانون بود که موجب تشدید اثرات افزایش تعرفه ها شد.

رودخانه هراکلیتوس و داستان «رکود بزرگ »

هراکلیتوس، فیلسوف یونان باستان درست گفته بود که هیچگاه نمی توان دو بار در یک رودخانه پا گذاشت، زیرا آب های تازه پیوسته جریان دارد و بر شما می گذرد. به گفته اقتصاددانان، اگر قانون «هاولی-اسموت» در زمان حالا اجرا می شد می توانست عواقب به مراتب ناگوارتری داشته باشد، چراکه در زمان اجرای این قانون در سال ۱۹۳۰، تجارت جهانی سهم ناچیزی در تولید ناخالص داخلی داشت، اما بر اساس آمارهای «بانک جهانی» در سال ۲۰۱۴ مجموع واردات و صادرات آمریکا سهم ۳۰درصدی از تولید ناخالص داخلی این کشور داشته است. این درحالی است که در کانادا این سهم به بیش از ۶۰ درصد می رسد.

به اعتقاد این اقتصاددانان، قانون تعرفه «هاولی-اسموت» یکی از عوامل اصلی وقوع «رکود بزرگ » بود. به دنبال تصویب این قانون موج ملی گرایی و حمایت گرایی در سایر کشورها نیز به راه افتاد. در واقع این قانون بیشترین ضربه را به روابط تجاری با سایر کشورها وارد کرد. تا سپتامبر ۱۹۲۹ دولت هوور با اعتراض بیش از ۲۳ شریک تجاری مواجه شد. آنچه در تصویب این قانون نادیده گرفته شد تلافی سایر کشورها بود. در این باره سه اقتصاددان در مطالعه ای واکنش کانادا را به عنوان بزرگ ترین شریک تجاری آمریکا مورد ارزیابی قرار دادند. زمانی که هوور به عنوان رئیس جمهوری آمریکا انتخاب شده بود، پادشاه مکنزی، نخست وزیر وقت کانادا، پیش بینی کرده بود پیروزی هوور موجب «جنگ مرزی» با این کشور خواهد شد.

مکنزی که تعرفه ها را در اوایل دهه ۲۰ میلادی کاهش داده بود، به آمریکا هشدار داد در واکنش به این اقدام آمریکا، تعرفه کالاهای وارداتی آمریکا را افزایش خواهد داد. بر این اساس، در ماه مه سال ۱۹۳۰ دولت کانادا تصمیم گرفت تعرفه واردات برخی کالاهای آمریکایی را افزایش و تعرفه های واردات از سایر کشورهای امپراطوری بریتانیا را کاهش دهد. البته پس از مکنزی، ریچارد بدفورد بنت به عنوان نخست وزیر کانادا انتخاب شد و سیاست افزایش نرخ های تعرفه را پیش گرفت. افزایش تعرفه واردات از سوی دولت کانادا در نهایت وضعیت رکودی را برای اقتصاد این کشور رقم زد.

اما حالا در آستانه اجرای تصمیم ترامپ، به نظر می رسد که چین جایگزین نقش کانادا در آن زمان شده است و تحلیلگران معتقدند آغاز جنگ تجاری به تصمیم این کشور بستگی دارد. ترامپ پیش از این بارها در صحبت هایش چین را که بزرگ ترین صادرکننده فولاد جهان است هدف گرفته و گفته بود چین با فولاد ارزانش، بازار جهانی را برای شرکت های فولادی آمریکا غیررقابتی کرده است. با اینکه چین در این چند روز واکنشی جدی نشان نداده، اما این کشور قبلا تهدید کرده بود که پاسخ سنگینی به تعرفه های فولاد و آلومینیوم خواهد داد.

همه پرسش ها درباره جنگ تجاری

اما تعریف درست جنگ تجاری چیست؟ «سی ان ان مانی» در گزارشی به تمام پرسش ها درباره جنگ تجاری پاسخ داده است. در این گزارش، جنگ تجاری نتیجه بالقوه حمایت از تولیدات داخلی است. این وضعیت، شرایطی را توصیف می کند که یکسری کشورها علیه کشوری که موانع تجاری مانند تعرفه و سهمیه اعمال می کند، اقداماتی تلافی جویانه انجام دهند. این ماجرا می تواند یک رشته پاسخ های تلافی جویانه باشد که تنش های جهانی را تشدید می کند.

* تعرفه چیست؟ تعرفه، مالیات یا عوارض گمرکی است که دولت ها برای کالاهای وارداتی قرار می دهند. در نظریه های اقتصادی، این اقدام باعث می شود محصولات خارجی گران تر تمام شود و در نتیجه کمتر برای مصرف کننده داخلی مطلوب خواهد بود. به این ترتیب تولیدکنندگان داخلی که مجبور نیستند مالیات بپردازند، تقویت می شوند. تعرفه ها توسط گمرک جمع آوری و به دولت داده می شود.

* چرا ایالات متحده می خواهد تعرفه هایی برای فولاد و آلومینیوم اعمال کند؟ هدف این است که از صنعت داخلی حمایت شود. آمریکا امیدوار است که با توجه به مالیات های جدید، فولاد و آلومینیوم از کشورهای دیگر گران تر شود و به این ترتیب کسب و کار ها بیشتر به سازندگان آمریکایی فولاد و آلومینیوم رجوع کنند. از لحاظ نظری، این اقدام زندگی دوباره را به این صنایع برمیگرداند که سال ها برای زنده ماندن تقلا می کردند.

* آیا این تعرفه ها واقعاً به تولیدکنندگان آمریکایی کمک می کند؟ هم بله و هم خیر. با این اقدام مطمئناً تولیدکنندگان فولاد و آلومینیوم آمریکا تقویت می شوند، اما مشخص نیست که آنها توانایی برآورده کردن این میزان افزایش تقاضا را دارند یا خیر. همچنین بخش های دیگر تولیدات آمریکا با افزایش قیمت فولاد و آلومینیوم صدمه می بینند. این تعرفه ها هزینه مواد اولیه برای خودروسازانی مانند فورد، جنرال موتورز و بوئینگ را افزایش می دهد. این ماجرا می تواند برای مشاغل کارخانجات متعلق به این شرکت ها بد باشد.

* آیا تعرفه ها باعث می شود قیمت ها افزایش یابد؟ هزینه نوشیدنی ها، چوب بیسبال و خودروها با این تعرفه ها می تواند افزایش یابد، البته اگر شرکت ها تصمیم بگیرند این افزایش هزینه مواد اولیه را به مصرف کنندگان منتقل کنند. با این حال وزیر بازرگانی آمریکا اصرار دارد که افزایش هزینه مرتبط با این تعرفه ها بسیار بسیار کوچک خواهد بود.

* چرا کشورهای دیگر با این تعرفه ها مخالف هستند؟ مهم ترین مسئله این است که این ماجرا روی صنعت فولاد و آلومینیوم آنها تأثیر منفی می گذارد و مشاغل این حوزه را تحت تأثیر قرار می دهد. وزیر تجارت استرالیا می گوید اعمال تعرفه تحریف تجارت است و منجر به از دست دادن شغل ها خواهد شد. کشورهای دیگر هم نگران مکانیسمی هستند که ترامپ برای اعمال این تعرفه ها از آن استفاده کرده است. ترامپ با توسل به قانون تجارت کمتر شناخته شده ای ادعا کرده واردات فولاد و آلومینیوم تهدیدی برای امنیت ملی کشورش محسوب می شود. منتقدان مدعی هستند این اقدام قوانین سازمان تجارت جهانی را تضعیف می کند.

* دیگر کشورها چگونه پاسخ خواهند داد؟ بسیاری از کشورها متاثر از این تصمیم، گفته اند اقدامی تلافی جویانه انجام خواهند داد. به عنوان مثال اتحادیه اروپا گفته است تعرفه هایی روی موتورسیکلت هارلی دیویدسون اعمال خواهد کرد.

* کدام صنایع آمریکا می تواند از تعرفه های دیگر کشورها متاثر شود؟ به نظر می رسد صادرات محصولات کشاورزی ایالات متحده مانند سویا آسیب پذیر باشد. کشورهای دیگر هم می توانند از هواپیماهای ایرباس به جای بوئینگ استفاده کنند. اگر چین بخواهد تلافی کند، می تواند تولیدات لوازم الکترونیکی مصرفی آمریکا مثل اپل را هدف قرار دهد.

* برای بازار سهام چه اتفاقی می افتد؟ تصمیم تعرفه ای ترامپ روی بازار بورس تأثیر می گذارد. روز پنجشنبه داوجونز با کاهش 420 واحدی بسته شد. سهام بوئینگ 3 درصد، جنرال موتورز 4 درصد و فورد هم 3 درصد کاهش یافت. البته در عین حال، سهام شرکت های فولاد و آلومینیومی با رشد همراه بود.