وضعیت صندوق های بازنشستگی به روایت محمد ستاری فر / تامین اجتماعی پیش نیاز توسعه اقتصادی است

فرصت امروز: «بررسی وضعیت صندوق های بازنشستگی» موضوعی بود که در نشست هفته گذشته موسسه «مطالعات دین و اقتصاد» مورد بررسی قرار گرفت و محمد ستاری فر، رئیس پیشین سازمان مدیریت و برنامه ریزی و استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی ابعاد صندوق های بازنشستگی و رابطه بین توسعه اقتصادی و تامین اجتماعی در ایران پرداخت.

ستاری فر گفت: چه قبل و چه بعد از انقلاب در نگاه به صندوق ها دچار اشکال بوده ایم، این صندوق ها بعضا جاده صاف کن مشکلات اقتصادی کشور بوده اند، درحالی که آنها می بایست فقط به افراد تحت پوشش خود متعهد باشند و همین هزینه های نابجا، امروز صندوق ها را با مشکلاتی روبه رو کرده است. 

ستاری فر ادامه داد: «وقتی از رفاه صحبت می کنیم منظور ما رویکردهای دولت و سیاست های دولت است که در هر مقطعی متناسب با شرایط اجتماعی و اقتصادی تغییر می کند. این موضوع به سوبسید ها و مساعدت های دولت برمی گردد، ولی بحث تامین اجتماعی از این موضوع جداست و منظور از تامین اجتماعی بحث ویژه ای است که حقی همگانی به حساب می آید و مقوله ای کلیدی است.

رابطه توسعه اقتصادی و تامین اجتماعی

رئیس پیشین سازمان مدیریت و برنامه ریزی گفت: اکنون ما دو مشکل داریم که هر روز از عمق بیشتری برخوردار می شود که یکی از آنها در ارتباط با رابطه بین توسعه اقتصادی و تامین اجتماعی است. به این معنی که ما در مسیر توسعه قرار نمی گیریم مگر اینکه مسئله تامین اجتماعی خود را به نحو متناسبی حل وفصل کرده باشیم، ولی نظام حکمرانی مابعد از انقلاب تاکنون به این موضوع اهمیت چندانی نگذاشته است. 

او ادامه داد: مشکل بزرگ دیگر در ارتباط با صندوق های بازنشستگی این است که چگونگی جایگاه حقوقی، قانونی، معرفتی و نهادی قلمرو تامین اجتماعی مشخص نیست و بررسی ها نشان می دهد که از این نظر نگاه به تامین اجتماعی نگاه متناسبی نبوده و این مسئله به قبل از انقلاب هم برمی گردد. 

به گفته این اقتصاددان، قبل از انقلاب نیز معاونان و وزرا بخشی از هزینه های خود را از صندوق تامین می کردند و بعد از انقلاب هم دیدیم که در مواقعی دولت وقتی با مشکل مالی روبه رو می شد به این فکر می افتاد که برخی از مشکلات خود را از طریق سازمان اجتماعی تامین کند. در موردی به یاد دارم که پنج میلیارد تومان به دستور رییس کل بانک مرکزی از تامین اجتماعی برداشت شده و البته با رایزنی به مسئولان به ازای پنج میلیارد تومان ملک و اموال به صندوق تامین اجتماعی ارائه شد. 

او اضافه کرد: بااین حال، این نگاه نامناسب به صندوق ها همواره وجود داشته است. به یاد دارم که از بعد از جنگ مسئله رشد جمعیت و تعداد تخت های بیمارستانی به ازای آنها مورد سوال قرار گرفت و بررسی ها نشان داد که قبل از انقلاب و در سال ۱۳۵۶ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر دو تخت بیمارستانی وجود داشته است، ولی بعد از جنگ به دلیل رشد جمعیت و مشکلات بهداشتی و درمانی پیش آمده به ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۰.۹ تخت وجود داشت و این خیلی بد بود و در آن زمان نیازمند آن بودیم که ۲۳ هزار تخت بیمارستانی اضافه شود.

به گفته ستاری فر، به طورکلی صندوق های ما هیچ وقت شأن دینی، اقتصادی، انسانی و حقوقی شان حفظ نشده است و بعضا این نگاه بوده که چگونه می شود با صندوق ها اقتصاد کشور را هدایت کرد. در ضمن در ادبیات اقتصادی، تامین اجتماعی پیش نیاز توسعه اقتصادی و یکی از ابزارهای مهم توسعه اقتصادی، صندوق ها به حساب می آیند.

تامین اجتماعی، میوه  انقلاب صنعتی

ستاری فر تامین اجتماعی را یکی از میوه های انقلاب صنعتی  خواند و گفت: تامین اجتماعی یکی از میوه های انقلاب صنعتی بود و انقلاب صنعتی خود از میوه های انقلاب رنسانس، مرکانتلیسم، اصلاحات دینی، دولت های مطلقه، عصر روشنگری، عصر علمی و فنی است. وقتی تولید چند برابر شد زایش انقلاب صنعتی و بازوی مکانیکی در کنار نیروی انسانی تضادهایی را شکل داد. مارکسیست ها پشت کارگران ایستادند و کلاسیک ها پشت سرمایه داران. این تضادها و درگیری ها نقش گسترده ای را در شکل گیری تامین اجتماعی ایجاد کرد. مارکسیست ها به دنبال انقلاب کارگری بودند ولی سرمایه داران زرنگ تر از آنها بودند که مارکس فکر می کرد و نظام بیمه توسط بیسمارک، چرچیل و رزولت به کار افتاد تا پادزهر لازم برای مسائل اقتصادی کارگران فراهم شود. 

ستاری فر درباره تامین اجتماعی در ایران افزود: نگاه تامین اجتماعی در ۶۰، ۷۰ سال گذشته هیچ وقت نهادی نبوده است. در زمان مصدق کارگران نسبت به وضعیت خود اعتراض کردند و صندوق ها شکل گرفت. در زمان پهلوی نیز در حوزه نفت اتفاقاتی افتاد و بحث صندوق ها جدی گرفته شد. البته در آن زمان ۹ ماه با خارجی ها درباره وضعیت تامین اجتماعی مذاکراتی صورت گرفت که در نوع خود مثمرثمر بود. من بارها گفته ام که کاش دولت سال های بعد انقلاب نیز اقدام به مطالعه و مذاکره درخصوص تامین اجتماعی می کرد و وقت بیشتری برای آن می گذاشت.

ستاری فر در پایان گفت: صندوق ها نباید مورد دست درازی دولت ها قرار بگیرند، ولی متاسفانه قبل و بعد از انقلاب پول صندوق ها در مواردی جاده صاف کن مشکلات بوده و امروز ما را با مشکلات بسیاری روبه رو کرده اند و می بایست فقط به افراد تحت پوشش خود متعهد باشند و همین هزینه های نابجا امروز صندوق ها را با بحران روبه رو کرده اند.