بانک ها از امروز مکلف به رعایت نرخ سود مصوب بانک مرکزی هستند / روز آزمون نظام بانکی

سرانجام روز آزمون نظام بانکی برای رعایت نرخ سود فرا رسید. در آخرین روز مردادماه بود که معاون اقتصادی بانک مرکزی در جمع رسانه ها حضور یافت و از الزام سیستم بانکی به رعایت سودهای مصوب از یازدهم شهریورماه خبر داد. پیمان قربانی گفت که نرخ سود بانکی برای سپرده های کوتاه مدت باید برابر با 10 درصد و سود سپرده های بلندمدت برابر با حداکثر 15درصد به صورت علی الحساب باشد.

اما همین فاصله 11 روزه از ابلاغ تا اجرا کافی بود تا بانک ها به روش های مختلف از بخشنامه بانک مرکزی فرار کنند. با اینکه قربانی این مهلت را فرصتی برای هماهنگی بیشتر بانک ها با بخشنامه هشت بندی بانک مرکزی عنوان کرده بود، اما واقعیت شعبه های شلوغ بانک ها در ساعات پایانی روز پنجشنبه نشان می دهد که این فاصله زمانی، مجالی برای گریز بانک ها از سیاست ابلاغی بانک مرکزی بود و این فرصت را به بانک ها داد تا مشتریان شان را فرا بخوانند و حساب های شان را تعیین تکلیف کنند.

روش های بانک ها برای دور زدن بخشنامه بانک مرکزی

بانک ها در این 11روز چند کار کرد ند؛ یکی اینکه قراردادهای قبلی را با هر نرخی که بوده، حفظ کرده اند. دوم اینکه حساب ها را جابه جا کرده و حساب های روزشمار را به حساب های مدت دار تبدیل کرده اند. در حقیقت، بخشنامه بانک مرکزی موجب شد حجم زیادی از بازار پول در فاصله ای کوتاه از سپرده های کوتاه مدت به سپرده های بلندمدت منتقل شود.

این در حالی است که سپرده  کوتاه مدت قبل از بخشنامه بانک مرکزی، سهم بیشتری از بازار را در مقایسه با سپرده سرمایه گذاری بلندمدت به خود اختصاص داده بود، به بیان دیگر، درحالی که حجم سرمایه گذاری بلندمدت در شش ماهه دوم سال گذشته و بهار امسال تقریبا ثابت مانده، حجم سپرده کوتاه مدت حدود 18درصد افزایش داشته است. همچنین بانک ها طرح های مختلفی را با فرصت افتتاح حساب تا آخر هفته و سود عمدتا بالای 20 درصد در نظر گرفته و از طرح های جدید در طول چند روز رونمایی کردند.

این رفتار بانک ها البته خالی از حاشیه نبود و با واکنش مدیران بانک های دولتی روبه رو شد؛ از جمله محمدرضا حسین زاده مدیرعامل بانک ملی ایران و رئیس شورای هماهنگی بانک های دولتی، این رفتار را غیر اخلاقی و غیر حرفه ای خواند و از حساسیت و واکنش بانک مرکزی در این رابطه خبر داد.

او گفت: «برخی بانک ها در اقدامی غیرحرفه ای و غیراخلاقی در فراخوان هایی از مردم خواسته اند تا قبل از ۱۱ شهریورماه نسبت به افتتاح حساب بلندمدت و دریافت سود بیشتر اقدام کنند. این رفتار به هیچ عنوان قابل تأیید نیست و بانک مرکزی نیز نسبت به این موضوع حساسیت خواهد داشت.»

اما این رفتار برخی از بانک های خصوصی، حساسیت بانک مرکزی را برنینگیخت یا لااقل آنگونه که رئیس شورای هماهنگی بانک های دولتی تصور کرده بود، واکنشی را دربر نداشت. در واقع، بانک ها با این روش ها سعی در نجات منابع خود داشتند؛ آنها نگران بودند که اگر نرخ سود کاهش پیدا کند، آیا حجم منابع خود را به اندازه قبل می توانند حفظ کنند؟ این نگرانی ناشی از تنگنای اعتباری و مطالبات معوقی بوده که بانک ها را مجبور کرده تا اگر نمی توانند سپرده  جدید جذب کنند، لاجرم سعی کنند تا سپرده های کنونی شان را به هر صورتی که شده حفظ کنند.

در حقیقت، کنش بانک ها در این فاصله 11 روزه، واکنش منطقی آنها به روش دستوری بانک مرکزی و وضعیت حاضر نظام بانکی بوده است؛ این اتفاق، تکرار مکرر نقض این واقعیت در اقتصاد ایران است که سیاست دستوری راه به جایی نمی برد؛ نهاد سیاست گذار پولی برای کاهش نرخ سود بانکی باید ابتدا زمینه های آن را فراهم بیاورد و درحالی که هنوز ساماندهی موسسات غیرمجاز به سامان نهایی نرسیده و خودروسازان و بازار بدهی به عنوان دیگر رقیبان نرخ سود همچنان در بازار نفس می کشند، ابلاغیه  و روش دستوری نمی تواند کمک چندانی به کاهش نرخ سود بانکی کند.

سود ایده آل رئیس جمهور

اما موضوع کاهش نرخ سود بانکی و بخشنامه اخیر بانک مرکزی آنقدر مهم بود که بخشی از سخنان رئیس جمهور در نخستین گفت وگوی زنده تلویزیونی از شروع به کار دولت دوازدهم به آن اختصاص داشت؛ روحانی که در همه این سال ها از جمله منتقدان نرخ سود در اقتصاد ایران بوده است، سود تسهیلات را معضلی بزرگ و مانعی برای سرمایه گذاری خواند و در این گفت وگو گفت: وقتی سود تسهیلات بالای 20درصد می شود، سرمایه گذار چقدر باید سرمایه گذاری کند که 20درصدش را به بانک بدهد؟

 اما نکته جالب در سخنان رئیس جمهور این بود که نرخ هایی که در بخشنامه اخیر بانک مرکزی مبنا قرار گرفته، هنوز مطلوب و ایده آل رئیس جمهور نیست و او نرخ سود 11 درصد را ایده آل می داند. روحانی بر این باور است که میزان سود سپرده و سود تسهیلات در حال حاضر در چارچوب منظم و منطقی پیش نمی رود و با تورمی که 8 درصد است متناسب نیست. از نگاه رئیس جمهوری، سود بانکی باید مقداری بیشتر از حد تورم و رقمی حدود ۱۱درصد باشد. او این عدد را براساس تورم 8درصدی مبنا گرفته و معتقد است که سود تسهیلات بانکی نیز در عین حال باید ۱۵ درصد باشد.

آزمون بزرگ نرخ سود بانکی

امروز براساس بخشنامه هشت  بندی بانک مرکزی، روز آزمون نظام بانکی است و نرخ سود برای سپرده های کوتاه مدت برابر با 10 درصد و سود سپرده های بلندمدت نیز حداکثر 15 درصد به صورت علی الحساب تعیین شده است. اما این نخستین باری نیست که بانک مرکزی برای کاهش نرخ سود خیز برداشته است؛ نهاد سیاست گذار پولی در سال های اخیر بارها نرخ سود سپرده ها را کاهش داد، اما بسیاری از بانک ها با دور زدن مصوبه بانک مرکزی، سودهایی بالاتر از نرخ مصوب پرداخت  کردند. این بار بانک مرکزی اعلام کرده که ارائه پیشنهادات خاص به مشتریان و دور زدن بخشنامه ابلاغی، جریمه ای سنگین برای بانک های متخلف به همراه خواهد داشت؛ حالا باید به انتظار نشست و دید که آزمون بزرگ نرخ سود بانکی این بار به کجا می رسد؟!

ارتباط با نویسنده: ivankaramazof@yahoo.com