تحلیل بازار دارویی ایران با هدف سرمایه گذاری شرکت های خارجی

مقدمه: دارو یکی از مهم ترین اقلام تجاری و استراتژیک در جهان به شمار می رود، چراکه به لحاظ اثرگذاری بر سلامت و امنیت جوامع و نیز سودآوری، حائز اهمیت است. صنعت داروسازی یکی از کلیدی ترین و پرسودترین صنایع جهان برشمرده می شود، به طوری که داشتن صنعت دارو به منزله یکی از شاخص های مهم توسعه یافتگی کشورها تعریف می شود.

صنعت دارو یک صنعت آینده محور است که طبق آمار جهانی بعد از صنعت ارائه خدمات، بیشترین درصد آینده محوری به صنعت دارو اختصاص دارد. رویکرد آینده نگر از اهداف کلان در صنعت دارو است و هم گامی با تغییر و تحولات یکی از نیازهای این صنعت محسوب می شود.

طبق پیش بینی ها در سال 2018 میلادی مخارج جهانی دارو به 1.5 تریلیون دلار می رسد. آمارها حاکی از آن هستند که رشد مخارج مصرفی جهانی دارو در سال 2014- 2015 به اوج خود رسید و تا سال 2018 عملیاتی شدن تعداد بیشتری از داروهای نوآورانه و نیز افزایش قیمت با شیبی ملایم، ادامه خواهد داشت. از نظر سودآوری در میان صنایع مختلف در دنیا صنعت دارو در سال 2016 میلادی در داروهای ژنریک رتبه اول و در داروهای تجاری رتبه چهارم را کسب کرده است.

پیش بینی ها نشان می دهد که تا سال 2025 میلادی همواره سرطان نخستین بیماری مرگ آور در دنیا است و بیماری های قلبی و عروقی، مغزی و ایدز بیشترین عامل مرگ و میر در دنیا خواهند بود. نتایج آینده پژوهی جوامع نشان می دهد که دنیا با افزایش جمعیت، تغییر سن جمعیت به سمت سالخوردگی، تغییر سبک زندگی و ایجاد دنیای ماشینی و دیجیتالی، شاهد کاهش ابتلا به بیماری های حاد و مرگ و میرهای ناگهانی و در مقابل افزایش ابتلا به بیماری های مزمن باشد، همچنین پدیده پیری که زمانی ناخواسته بود، در آینده ای نه چندان دور بخش هایی از آن قابل کنترل می شود. با ایجاد این تغییرات در جوامع، نوع و بار مصرفی داروها در دنیا تغییر خواهد کرد.

تحلیل بازار دارویی ایران: ایران صاحب اقتصادی بزرگ و موقعیتی استراتژیک در خاورمیانه و دنیا است به طوری که صندوق بین المللی پول، ایران را به عنوان هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا معرفی کرده و پیش بینی می کند که تولید ناخالص داخلی ایران براساس شاخص برابری قدرت خرید در سال 2017 از مرز 1.5تریلیون دلار عبور کند. همچنین فهرست صندوق بین المللی پول در سال 2016 نشان می دهد که ایران در میان 191 کشور رتبه 27 تولید ناخالص داخلی بر پایه نرخ تبدیل ارز را داشته است. با وجود تحریم ها و فشارهای جهانی به ایران، تولید ناخالص داخلی ایران در حال رشد است. 

صنعت دارو در ایران نیز از جمله صنایع مهم و استراتژیک محسوب می شود و از نظر سودآوری بعد از صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، دومین صنعت سودآور ایران است. پیش بینی سرانه ریالی مصرف دارو در ایران در سال 1404شمسی، مبلغ 62 هزار تومان است که اگر سیاست های کنترلی وزارت بهداشت رعایت شود این رقم 50 هزار تومان خواهد بود.

براساس گزارش مؤسسه بیزینس مانتیور، عامل اصلی جهت توسعه بازار دارویی ایران، تولید مواد اولیه است. این اقدام علاوه بر جلوگیری از تأثیر بیشتر نوسانات ارزی، هزینه های تولید دارو را کاهش و رقابت پذیری بین المللی را افزایش می دهد. با توجه به بهبود ارائه مراقبت های بهداشتی و افزایش جمعیت، رشد بخش دارویی ایران براساس حجم دارو خواهد بود. تمایل ایرانی ها به دلیل سطح تورم و شرایط اقتصادی در صورت امکان مصرف داروهای ژنریک است.

پس از تحریم های سیستم بانکداری ایران در سال 2012، با وجود آنکه دارو از تحریم ها معاف است، حوزه دارویی ایران با مشکلات و چالش های زیادی روبه رو شد. واردات مواد اولیه و محصولات نهایی تحت تأثیر محدودیت  مبادلات مالی قرار گرفت، ارزش ریال ایران کاهش یافت و درنتیجه ایران با کمبود دارو، افزایش قیمت دارو و افزایش هزینه واردات آن مواجه شد. حدود دو، سوم مواد اولیه دارو در ایران وارداتی است که به دلیل تحریم ها واردات مواد اولیه دارویی اغلب از چین و هندوستان صورت گرفت.

ولیکن در حال حاظر چشم انداز بخش داخلی دارویی ایران مثبت ارزیابی می شود. تعداد زیادی از داروهای وارداتی، هم اکنون به صورت داخلی تولید می شود. شرکت های داخلی در نتیجه تحریم ها، سهم بیشتری از بازار دارویی ایران کسب کرده اند. حال در شرایط پسا تحریم به نظر می رسد با کاهش هزینه مبادلات مالی، تسهیل روند انتقال پول در بانک ها و نیز سرمایه گذاری شرکت های دارویی بزرگ جهان در ایران، هزینه تأمین مواد اولیه و اقلام دارویی وارداتی کاهش یافته، از طرفی بازار رقابتی مثبتی در حوزه دارویی ایجاد شود و بازار شاهد کاهش قیمت دارو، افزایش کیفیت دارو و انتقال تکنولوژی روز دنیا به ایران باشد. 

نمودارهای مربوط به آینده نگاری وضعیت دارو در ایران حاکی از آن است که میزان رشد فروش داروهای ژنریک و معمولی تقریباً ثابت است، اما داروهای بیوتکنولوژی دارای رشد فزآینده ای خواهند بود، بنابراین تولید داروهای بیوتکنولوژی نقش حیاتی تری در صنعت دارویی ایران خواهد داشت. در شرایط کنونی گروه داروهای درمانی سرطان، دیابت، قلب و عروق، تنفسی، مغز و اعصاب و روان، گوارش و جنسی در ایران می توانند بازار خوبی داشته باشند.

طبق آمار نرخ مصرف دارو در ایران بالا است، به طوری که هر ایرانی در سال 340 عدد دارو (حدودا یک عدد دارو در روز) مصرف می کند.

 ایران از نظر مصرف دارو در میان کشورهای آسیایی بعد از چین رتبه دوم و در دنیا رتبه بیستم را دارد. متوسط تجویز تعداد دارو در هر نسخه توسط پزشکان در دنیا حدود دو قلم دارو هست که این مقدار در ایران معادل 3.5 قلم دارو است. براساس آمارنامه دارویی سال 1394 ایران، قرص آسپرین با یک میلیارد و 330 میلیون عدد بالاترین میزان فروش را در بازار دارویی ایران داشته است، متفورمین و رانیتیدین با فروش بیش از یک میلیارد و 200میلیون عدد در رده  دوم و سوم بازار دارویی قرار دارند. قرص سرماخوردگی بزرگسالان با حدود یک میلیارد عدد در رتبه پنجم داروهای پرمصرف در ایران است.

براساس آمارنامه دارویی سال 1394 میزان کل فروش در بازار دارویی ایران، نزدیک به 36 میلیارد عدد به ارزش بیش از 130 هزار میلیارد ریال بوده است.

در زنجیره تأمین دارویی ایران، حدود 100 تولید کننده، 130 وارد کننده، 30 پخش کننده و 10 هزار داروخانه فعال است. ارزش ریالی تولید دارو در ایران حدود 70 درصد و 30 درصد مابقی ارزش ریالی واردات است. از نظر عددی 97 درصد سهم تولید داخل و3  درصد سهم واردات است. این آمار نشان می دهد 3 درصد سهم واردات در بازار دارویی ایران، 30 درصد تخصیص منابع دارد.

صنعت داروسازی در ایران 50 درصد خودکفایی کامل دارد و یکی از مصادیق عینی اقتصاد مقاومتی است.

با تأمین 97 درصدی نیاز دارویی کشور توسط صنعت داروسازی و با ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻮﺩ ﺧﺎﻟﺺ 27 درصدی، صنعت دارو ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧﻮﺩﺭﻭﺳﺎﺯﻯ ﻭ نفت و ﭘﺘﺮﻭﺷﻴﻤﻰ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮﺑﻰ ﻗﺮﺍﺭ ﺩارد. 27 شرکت از شرکت های دارویی در بازار بورس ایران قرار دارند. در سال 1395، در میان صدها شرکت بورسی از گروه های مختلف، رتبه اول در شفافیت بالا و قابل اتکا بودن منابع نشر اطلاعات به یک شرکت دارویی اختصاص داده شد.

در ایران هلدینگ های دارویی نقش اساسی در سیاست های بازار دارویی دارند که اخیراً نیز تولید تحت لیسانس و یا مشارکت با سرمایه گذاران خارجی مورد توجه این هلدینگ ها قرار گرفته است.

بازار دارویی دنیا، گردش مالی 11 هزار میلیون دلاری و بازار دارویی ایران 4 میلیارد دلاری دارد. بازاری بالغ بر 4 میلیارد دلار با رشد میانگین سالانه 28 درصدی، رشد سرمایه گذاری سالانه 13 درصدی، میانگین حاشیه سود خالص سالانه 27 درصدی و سود عملیاتی 38 درصدی، بازار بسیار جذابی برای سرمایه گذاری شرکت های معتبر دارویی جهان است. پس از لغو تحریم ها، شرکت های مطرح داروسازی تمایل به سرمایه گذاری در ایران داشته اند.

اخبار رفت و آمد هیأت های تجاری خارجی و اظهارات سرمایه گذاران بین المللی نشان می دهد، موقعیت خاص صنعت دارویی ایران بسیار مورد توجه سرمایه گذاران خارجی بوده و خواهان همکاری با تولیدکنندگان دارو در ایران هستند. ریچارد برگ استورم، مدیرعامل فدراسیون صنایع و اتحادیه های دارویی اروپا می گوید: شرکت های داروساز جهانی مشتاق به ایجاد فضای تحقیقاتی یا تولید دارو در ایران هستند. از جمله این شرکت ها می توان شرکت دارویی کمو سوییس به عنوان سرمایه گذار خارجی در ایران را نام برد.

همچنین شرکت آستلاس که براساس بیانات مدیرعامل این شرکت، پروژه های تولید تحت لیسانس شرکت دارویی آستلاس در کشورهای حوزه خلیج فارس، اردن و الجزایر دارند، اما ایران یکی از پر بازده ترین کشورها در زمینه تولید داروهای تحت لیسانس است. نمونه دیگر، سرمایه گذاری شرکت نوونوردیسک جهت ساخت کارخانه تولید داروهای مدرن دیابت در ایران با سرمایه 70 میلیون دلاری است. براساس گزارش بی ام آی، انتظار رشد مداومی برای بخش دارویی در ایران می رود.

در وب سایت وزارت بهداشت و درمان ایران از سرمایه گذاری خارجی در بخش های مربوطه به تحقیق توسعه و تولید داروهای ژنریک و برند، تحقیق توسعه و تولید داروهای بیوسیمیلار و محصولات نوین، بازسازی صنایع دارویی جهت توسعه زیرساخت ها و ارتقای کیفیت تولید به منظور دستیابی به استانداردهای بین المللی، پالایشگاه پلاسما و تولید فرآورده های مشتق از پلاسما، تولید تحت لیسانس در کشور و توسعه زیرساخت ها و فناوری تولید تجهیزات و ملزومات پزشکی به خصوص ایمپلنت های دندانی، لنزهای داخل چشمی، تیوب های سی تی اسکن و فایبرهای صافی دیالیز، اعلام حمایت شده است.

ارتباط با نویسنده: mercedemirsoltani@yahoo.com

مشاور توسعه بازار