گزارش «فرصت امروز» از بازار زیتون / 200 گرم ؛ سرانه ناچیز مصرف روغن زیتون در ایران

زیتون و فرآورده هایی که از این میوه سبز به دست می آید، سال های زیادی است که به سبد مصرفی خانوارها اضافه شده است. توصیه های پزشکی و تبلیغاتی که در این زمینه وجود دارد، بر این امر تاثیرگذار بوده است. این شرایط در حالی است که هنوز بخش زیادی از جامعه به این میوه و فرآورده های آن دسترسی ندارند. قیمت بالای زیتون، روغن زیتون و کنسرو زیتون مهم ترین دلایل این امر هستند.

مواردی از این دست موجب شده واردات قابل توجهی در این زمینه انجام شود چون میزان زیتون تولیدی در ایران جوابگوی بازار نیست. همین امر دست سوداگران کنسرو و روغن زیتون را باز گذاشته تا کالایی با کیفیت نامرغوب را راهی بازار کنند.

در این گزارش، گفت وگو با احمد بلندنظر، رئیس شورای ملی زیتون ایران، بازار زیتون، حجم واردات، میزان زیتون مورد نیاز در ایران، سرانه مصرف و دلایل کمبود زیتون در کشور را بررسی کرده ایم.

درختان زیتون به دو بخش مثمر و غیرثمر تقسیم می شوند و سال های ثمردهی هم به دوبخش سال آور و سال ناآور تقسیم می شود. بلندنظر در این ارتباط به «فرصت امروز» می گوید: تولید سالانه زیتون در ایران به طور کلی و از همه درختان مثمری که خزان ندارند و در تمام طول سال مثمر هستند، در سال های آور، حدود 100هزار تن به طور سالانه است و در سال ناآور 40درصد کمتر و حدود 60هزار تن در سال است.

وی همچنین اضافه می کند: پراکنش زیتون ایران مربوط به خطه شمال و غرب ایران و بخشی هم در جنوب کشور است. زنجان، قزوین، بخش جنوبی گیلان و گلستان از مهم ترین بخش های زیتون خیز ایران محسوب می شوند.

وی در ادامه به سطح زیر کشت زیتون در ایران اشاره کرده و می گوید: براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی بیش از 100هزار هکتار زمین در کشور زیر کشت زیتون هستند، اما من چنین آماری را قبول ندارم. مبنای ما برای محاسبه سطح زیر کشت، ثمردهی درختان است. در حالی که بسیاری از درختان در سطوح زیرکشت کشور به بارآوری نرسیدند.

دلایل این امر هم متفاوت است. از جمله اینکه مثلاً بی آبی از مهم ترین دلایل نابارآوری درختان در استان  فارس بوده است. در این استان بسیاری از باغ های زیتون به دلایل کم آبی به باغ مرکبات تبدیل شدند یا به طول کامل خشک شدند. بنابراین اگر بخواهیم به طور واقعی در این مورد قضاوت کنیم، سطح زیرکشت زیتون در ایران حدود 50هزار هکتار است.

اشتغال زایی زیتونی در عین کمبودها

رئیس شورای ملی زیتون همچنین اشتغال زایی حوزه کشت وکار و برداشت زیتون را منوط به میزان تولید دانسته و می گوید: اشتغال زایی در این حوزه به چند بخش تقسیم می شود؛ بخش نخست مربوط به کاشت درختان زیتون است. مرحله بعد برداشت زیتون است که تحت تأثیر میزان ثمردهی درختان قرار دارد و به همین دلیل اشتغال زایی در این حوزه تحت تأثیر مواردی از این دست قرار می گیرد.

بخشی نیز در واحدهای روغن کشی فعالیت می کنند و بخش دیگری در واحدهای تولید کنسرو زیتون. وی اضافه می کند که در ایران به دلیل اینکه هنوز مراحل کاشت، داشت و برداشت مکانیزه نشده و برداشت ها با دست صورت می گیرد، اشتغال زایی زیادی در ارتباط با زیتون وجود دارد و اشتغال فصلی را به همراه دارد.

به این صورت که صنایع روغن کشی در مهرماه و صنایع تولید کنسرو زیتون در آذرماه بیشترین اشتغال زایی را ایجاد می کنند چون فصل برداشت زیتون های مخصوص به هر بخش در این دو ماه انجام می شود.

بلندنظر در ادامه اشاره ای هم دارد به وجود 50واحد فرآوری زیتون مانند کارخانجات روغن کشی زیتون و تولید کنسرو زیتون در ارتباط با زیتون که البته به دلیل کمبود میوه زیتون بخش زیادی نیمه فعال هستند.

وی اضافه می کند ظرفیت کارخانجات روغن کشی زیتون در ایران حدود 148هزار تن میوه است، ولی حتی در سال های آور، بیش از 40هزار تن میوه مخصوص روغن کشی تولید نمی شود. این مقام مسئول در ادامه اضافه می کند که تولید میوه زیتون ویژه کنسرو در ایران بیش از میوه زیتون مخصوص روغن کشی است.

در حالی که در نگاه نخست و با برنامه ریزی هایی که شده بود، قرار بر این بوده که روغن زیتون بخشی از روغن مورد نیاز جامعه را تأمین کند؛ یعنی 80درصد زیتون ها برای روغن کشی و تنها 20درصد برای کنسرو زیتون باشد اما در حال حاضر شرایط کاملاً برعکس شده است و این میوه های ویژه کنسرو هستند که درصد عمده زیتون تولیدی در ایران را به خود اختصاص داده اند.

دلایل چنین امری نیز برمی گردد به کشت های غیراصولی مانند کاشت نهال ها درمناطقی که با شرایط آب و هوایی و محیطی آن منطقه سازگاری نداشتند و به همین دلیل رشد نکرده و خواسته های مورد انتظار برآورده نشد. شرایطی از این دست موجب شده که ایران با مازاد میوه های مخصوص کنسروی و کمبود میوه های مخصوص روغن کشی مواجه باشد.

واردات 36میلیون یورویی و سرانه مصرف 200گرمی

با وجود کمبودهایی که در زمینه زیتون های ویژه روغن کشی در ایران وجود دارد تقریباً هیچ فروشگاهی را نمی توان یافت که از روغن زیتون خالی باشد. دلیل این امر هم برمی گردد به واردات این خوراکی محبوب در بازار.

بلندنظر در این ارتباط می گوید: سالانه بیش از 12هزار تن روغن زیتون وارد کشور می شود. قیمت روغن زیتون هم براساس قیمت جهانی محاسبه می شود که هر کیلو 3یورو قیمت گذاری می شود و با این حساب واردات سالانه روغن زیتون، 36میلیون یورو ارزبری دارد. کشورهایی مانند اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، تونس و... صادرکننده عمده روغن زیتون به ایران هستند.

مصرف روغن زیتون در ایران از سرانه بسیار ناچیزی برخوردار است و تنها 200گرم برای هر ایرانی است. از طرفی اما و اگرهای زیادی در مورد سایر روغن های خوراکی وجود دارد و پیوسته مردم به مصرف روغن  زیتون تشویق می شوند. در این میان قیمت بالای روغن زیتون و عدم تطابق هزینه های خرید آن با وضعیت مالی بخش زیادی از جامعه موجب شده تا چنین سرانه قابل تاملی در ایران ایجاد شود.

در حالی که به گفته بلندنظر، سرانه مصرف سالانه روغن زیتون در کشورهای زیتون خیزی چون یونان 24کیلوگرم، در سوریه 27کیلوگرم، ایتالیا 14کیلوگرم و در اسپانیا 12/5کیلوگرم است. بنابراین با این آمار، سرانه مصرف این روغن سالم در ایران نگران کننده است.

رئیس شورای ملی زیتون همچنین در مورد قیمت گذاری روغن زیتون، کیفیت این روغن و دغدغه هایی که مردم از بابت تقلبی بودن این روغن دارند، می گوید: من همیشه تأکید کرده ام که کیفیت روغن زیتون ربطی به مبدا تولیدی اش ندارد. چون هر کشوری روغن زیتون را در کیفیت های متوسط، خوب و عالی تولید می کند و این شخص واردکننده است که کیفیت روغن مورد نظرش را انتخاب می کند.در واقع واردکننده می تواند روغن با کیفیت خوب یا نامرغوب را وارد کشور کند. مبادی غیرقانونی هم در این زمینه وجود دارد و قاچاق این روغن امری است که در بازار مشاهده می شود.

بلندنظر در ادامه اضافه می کند: من همچنان معتقد هستم که بهترین راهکار برای مبارزه با قاچاق روغن زیتون، نخریدن این کالا است. در حالی که بازارچه های مرزی ما مملو از روغن های زیتونی است که با عنوان ته لنجی وارد می شوند و کیفیت لازم را هم ندارند. بیشترین واردات این گونه نیز از کشور کویت انجام می شود. دلیل رواج چنین روغن هایی گران بودن روغن اصل است و اینکه مردم کیفیت روغن اصل را نمی شناسند.

400هزار تن؛ زیتون مورد نیاز روغن کشی

بلندنظر می گوید اگر بخواهیم روغن مورد نیاز کشور را در ایران تولید کنیم، باید سالانه بین 400 تا 500هزار تن میوه زیتون ویژه روغن کشی در ایران تولید شود. البته میوه های زیتون ویژه روغن کشی هم دارای درصدهای متفاوتی از روغن هستند. این درصد برای بعضی از زیتون ها به 18درصد می رسد و برای بعضی از آنها تا 13درصد هم افت می کند.

بنابراین نیاز کشور ما حدود 500هزار تن زیتون با بیش از 18درصد روغن است. وی همچنین اشاره می کند تنها بخشی از زیتون های مناطق شمالی کشور تا 18درصد و حتی 20درصد خواص روغنی دارند، اما در مناطق جنوبی، زیتون ها تا 13درصد حاوی روغن هستند.

وی می افزاید: اگر شرایط تولید این حجم از میوه های زیتون ویژه روغن کشی را داشته باشیم، ایران می توان به کشوری عمده در زمینه صادرات روغن زیتون نیز تبدیل شود که هم زمینه های اشتغال و هم ارزآوری را فراهم می کند، اما در شرایط فعلی و با وجود شرایط نامساعد آب و هوایی در ایران و کمبود آب در ایران، عدم توجه جدی وزارت جهاد کشاورزی به این عرصه، چنین مشکلی به راحتی قابل حل نیست و عزم و اراده همگانی و ملی را می طلبد.

ارتباط با نویسنده: tkhajehgiri@gmail.com