کاهش مصرف آب، مهم‌تر از دلسوزی برای بهره‌برداران

در یکی دو سال گذشته که بحران آب بر کشور مستولی شده، همایش‌ها، سمینارها و نشست‌های بسیاری برای مدیریت بحران منابع آبی کشور برگزار شده که هیچ‌کدام از آنها نتوانست دردی از بی‌آبی کشور درمان کند یا دست‌کم مرهمی بر زخم لب‌های خشکیده و ترک‌خورده دشت‌ها بگذارد‌. در این بحبوحه اما یک همایش کمی متفاوت‌تر از سایر همایش‌ها توسط اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران که اتفاقا از یکی دو سال پیش پسوند کشاورزی را نیز یدک می‌کشد، برگزار شد‌.

تفاوت این گردهمایی تنها در نام آن و توجه به کمبودهایی است. که در زمینه آب با آن مواجه هستیم؛ «بحران مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی»‌. پس از گذشت چند سال از هشدارهای متخصصان دلسوز و آگاهان منابع آبی کشور، بعد از این همه نشست‌های بی‌حاصل مدیریت بحران آب تازه به این موضوع واقف شده‌ایم که بحران مدیریتی در کشور حاکم است!

در نخستین همایش بحران مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی که دیروز در اتاق ایران برگزار شد، نه وزیر نیرو حضور یافت و نه از وزیر جهاد کشاورزی خبری بود‌. البته محمود حجتی، به عراق سفر کرده اما حضور حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو در نشست خبری این همایش اعلام شده بود‌. به هر ترتیب، برخی از معاونان وزرای جهاد کشاورزی و نیرو در این همایش حضور یافتند.

نگرانی، توهم نیست

رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، نگرانی متخصصان و دلسوزان کشور را در موضوع بحران آب مبالغه و توهم ندانست و افزود: ما وضعیت منابع آبی کشور را به بحران رسانده‌ایم و دیگر فرصت کافی برای فرافکنی و دنبال مقصر گشتن نداریم‌. وزارت نیرو و جهاد کشاورزی هر دو مقصر هستند. بنابراین، مسئولیت سنگینی داریم‌. باید از خود بپرسیم که آیا کارشناسان و متخصصان در سال‌های گذشته هیچ هشداری در این زمینه نداده بودند؟

وی اظهار کرد: در قانون برنامه سوم، چهارم و پنجم توسعه، قانون‌گذار تکالیفی را برای تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی، مشخص کرده که وزارت نیرو باید آنها را عملی می‌کرد‌. براساس آمارها، بیش از 60‌درصد از آب‌های مصرفی کشور از منابع زیرزمینی تامین می‌شود‌. در بخش آب‌های آشامیدنی در برخی استان‌ها این میزان به 100 درصد می‌رسد‌. با این روند، سطح سفره آب‌های زیرزمینی به قدری پایین افتاده که در سطح زمین پدیده فرونشست دشت‌ها را شاهد هستیم‌.

میدانی با اشاره به گفته کارشناسان جهانی آب مبنی بر اینکه ملت‌ها بیش از آنکه از کمبود آب رنج ببرند از سوی‌ مدیریت‌ها در رنج هستند، تصریح کرد: مشکل ما خشکسالی و قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک نیست‌. با اینکه در منطقه به نسبت خشکی قرار گرفته‌ایم اما سرانه مصرف آب در ایران هزار متر مکعب است. در حالی که برخی از کشورها با سرانه آب 500 متر مکعب به خوبی اداره می‌شوند و بحرانی در آنجا اعلام نمی‌شود‌. وی سرانه آب به ازای هر نفر را در کشور 1530 متر مکعب اعلام و اظهار کرد: با این وضعیت در صورت کمترین تغییر در میزان بارش‌ها به خود می‌لرزیم‌. بنابراین باید ابتدا مدیریت منابع آب در کشور اصلاح شود‌. امروز دیگر به حرف‌های جدید نیاز نداریم و راهکارها مشخص است.

کشتی به گل می‌نشیند اگر...

معاون وزیر نیرو تاکید کرد: مصیبت از آنجا شروع می‌شود که یا هنوز بحران آب را باور نداریم و فکر می‌کنیم در زیر زمین منبع لایزال آب قرار دارد یا اینکه عوام‌فریبی می‌کنیم‌. وی ادامه داد: سدها بیش از ورودی که دارند به ما آب نمی‌دهند اما سفره‌های زیرزمینی دارای ذخایر استاتیک هستند و تجدیدپذیرند‌. از این منابع می‌توان ذخایر استاتیک را برداشت کرد و این منابع تا یک زمانی برداشت‌ها را تحمل می‌کنند اما سطح استاتیک هم حجم معینی دارد و اگر همچنان بی‌رویه از آن برداشت شود، سرانجام به اتمام می‌رسد و کشتی ما به گل می‌نشیند.

میدانی افزود: ما تاکنون 110 میلیارد متر مکعب از این ذخایر را برداشت کرده‌ایم. هم‌اکنون از منابع دینامیک مصرف می‌کنیم‌. بسیاری از چاه‌های آب آشامیدنی ما لب شور شده‌اند و مناسب مصرف کشاورزی هم نیستند و از رمق افتاده‌اند‌. تا کی باید دنبال مقصر بگردیم؟ آنهایی که از هر سو به وزارت نیرو فشار می‌آورند تا طرح تعادل بخشی منابع آبی اجرا نشود و به خیال خود دلسوز بهره‌برداران هستند، خیال باطل می‌کنند‌. اگر این طرح اجرا نشود، پیش از همه بهره‌برداران آسیب می‌بینند و دارایی و سرمایه‌های‌شان تهدید می‌شود‌.

معاون آب و آبفای وزارت نیرو، با اعلام اینکه این وزارتخانه، جدول کاهش مصرف آب را به وزارت کشاورزی ارائه داده، اظهار کرد: براساس این جدول، 11 میلیارد متر مکعب آب از میزان مصرف مجاز سفره‌های زیرزمینی باید کاهش یابد‌. در این صورت اضافه برداشت‌ها متوقف می‌شود. در یک دوره 20 تا 25 ساله سفره‌ها حالت بازسازی نشان می‌دهند‌. البته نشست زمین به دلیل خاصیت بازگشت ناپذیری آن ترمیم نمی‌شود‌.

وی به مصوبه شورای عالی آب که در دولت یازدهم دوباره احیا شد، اشاره کرد و گفت: در مصوبه‌های شورای عالی آب رویکردها تغییر کرده و گام‌های محکمی برداشته شد‌. وزارت نیرو این مسئله را در اولویت قرار داده و پذیرفته‌ایم که مدیریت و تنظیم منابع آب تنها سدسازی نیست‌. سدسازی بخشی از وظایف ما است و مدیران آب باید تلاش کنند به همه جوانب مدیریتی آب بپردازند، نه تنها به یک بعد آن‌که سدسازی است و نتایج زود بازدهی دارد‌.

تنها عملکردها باقی می‌ماند

میدانی تصریح کرد: تاریخ از ما مدیران به نیکی یاد نخواهد کرد. اگر چنین کارهای زودبازدهی را تنها برای حفظ مناصب‌مان انجام دهیم‌. پروژه‌هایی مانند مدیریت تعادل‌بخشی منابع آب‌های زیرزمینی دیربازده است و امکان دارد در مسیر انجام آن وزیری استیضاح شود و معاونانش عوض شوند اما مهم نیست‌. این صندلی‌ها و منصب‌ها همیشگی نیستند و تنها عملکردهاست که باقی می‌ماند و ما در وزارت نیرو پیه این کار را به تن مالیده‌ایم‌. حال باید دید وفاداران به منابع آب کشور چه کسانی هستند؟ مسئله مدیریت منابع آب باید از ساختمان وزارت نیرو خارج شود و یکی از نمادهای آن همین همایشی است که اتاق ایران برگزار کرده است‌.

وی از وزارت جهاد کشاورزی خواست تا در این زمینه با وزارت نیرو هم‌سویی کند و افزود: اگر دچار تناقض شویم، این پروژه ملی به سرانجام خوب نمی‌رسد‌. بحث بر سر میزان مصرف یا سهم 92 یا 80‌درصدی بخش کشاورزی تاثیری در تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی نخواهد داشت و باید همه انرژی‌مان را صرف منافع ملی درازمدت کنیم، نه بحث‌های حاشیه‌ای‌. همچنین اجازه ندهیم به معیشت کشاورزان لطمه‌ای وارد شود.

معاون وزیر نیرو تاکید کرد: طرح تعادل‌بخشی منابع آب‌های زیرزمینی با اعمال قانون در سریع‌ترین زمان ممکن امکان‌پذیر است و پیش می‌رود‌. بنابراین از قوه قضاییه می‌خواهیم در این زمینه همکاری کند‌. همچنین از نمایندگان مجلس انتظار همکاری داریم‌. از آنها می‌خواهیم که در صحن علنی مجلس به پیشنهاد دولت برای طرح تعادل‌بخشی رأی دهند و اجازه دهند با برنامه‌ریزی‌های دولت این ردیف بودجه که افزایش چشمگیری هم داشته، هزینه شود.