کارمزد، برزخ کارت‌خوان‌ها

فرصت امروز: در پی تصمیم بانک مرکزی در سال 90 مبنی ‌بر اخذ کارمزد از خریداران الکترونیکی فروشگاهی، اکنون بعد از گذشت دو سال این طرح به مرحله اجرا در‌آمده است و سروصداهای فراوانی در بین کارشناسان و صاحب‌نظران عرصه اقتصاد و همچنین مشتریان اصناف به گوش می‌رسد و هرکدام از نقطه‌نظر متفاوتی درباره مفید یا مضر بودن این طرح سخن می‌گویند. تا‌کنون بانک مرکزی و بانک‌های صادرکننده کارت در ازای هر تراکنش خرید روی دستگاه‌های پوز به پی‌اس‌پی‌ها کارمزد ناچیزی پرداخت می‌کردند. البته کارمزدی از سوی دارندگان این دستگاه‌ها یعنی واحدهای صنفی و دیگر بخش‌ها پرداخت نمی‌شد و به این ترتیب خدمات دریافت مالی بسیار ارزشمند برای واحدهای صنفی رایگان بود این درحالی است که هزینه ارائه این خدمات برای پی‌اس‌پی‌ها دائما در حال افزایش است و ادامه روند پرداخت کارمزد توسط بانک مرکزی ممکن نیست.

طبق بررسی‌های صورت گرفته نظام بانکداری در غرب تمام درآمدهای خود را براساس کارمزد دریافت می‌کند ولی عمده درآمد بانک‌های کشور ما ناشی از تسهیلات است و کارمزد نقشی ندارد. در حالی که اجرای این طرح واکنش‌هایی مثبت و منفی به همراه دارد. گروهی از فروشندگان در مورد این موضوع اتفاق نظر دارند که اجرای این طرح یعنی اینکه بابت کشیدن کارت از دارنده دستگاه مبلغی کسر شود، باعث خواهد شد بازار عقب‌گرد داشته باشد و به سمت استفاده بیشتر از اسکناس پیش برود و در عین حال منجر به این می‌شود که برخی دارندگان کارت‌خوان به مشتری بگویند در صورت استفاده از کارت برای خرید ممکن خواهد بود مشتری مبلغ کارمزد را تقبل کند.

با وجود این نواقص و اما و اگر‌ها بانک مرکزی با جدیت به اجرا و اعمال دریافت کارمزد از پذیرنده‌ها مقید است و تاکید می‌کند اجازه تخلف به فروشگاه‌ها را نخواهد داد. اکنون برخی در نظام بانکی کشور به این نتیجه رسیده‌اند که برای ادامه خدمات‌دهی به مشتریان در این بخش لازم است که کارمزدهایی هم دریافت شود و دریافت کارمزد رویه‌ای معمول در تمام کشورها در قبال خدمات الکترونیکی است. طبق آخرین برآوردهای بانک مرکزی نرخ این کارمزد با توجه به اینکه قیمت تمام شده هر تراکنش حدود 200 تا 250 تومان است، احتمالا حدود 100 تا 150 تومان مقرر خواهد شد که البته این نرخ هنوز نهایی نشده و در مراحل کارشناسی قرار دارد. حالا باید منتظر ماند و دید شورای پول و اعتبار براساس جمع‌بندی‌های کمیسیون‌های برنامه و بودجه و اقتصادی مجلس درباره نحوه و میزان اخذ کارمزد از کارت‌خوان‌ها چه تصمیمی خواهد گرفت و سرنوشت برزخی کارمزد کارت‌خوان‌ها به کجا خواهد رسید. در صفحه امروز 

«اقتصاد با مدیران» این موضوع را با اقتصاددانان و کارشناسان و تحلیلگران در میان گذاشته‌ایم که صورت مسئله طرح دریافت کارمزد برای کارتخوان ها چیست و چگونه باید اجرا شود. 

مروری بر تاریخچه دستگاه کارت‌خوان 

بازرگانان در طول سال‌ها همواره سعی داشتند تا یک نظام دقیق و موثر برای انجام معاملات و انتقال سریع و آسان پول ابداع کنند و این تلاش تا امروز برای ابداع و توسعه تجهیزات و سیستم‌های مناسب به منظور تسهیل امر خرید و نقل و انتقال پول ادامه داشته است. صندوق‌ها و ماشین‌های پول‌شمار دیگر صرفا وسایلی که موجب تحمیل هزینه می‌شوند نیستند، بلکه این تجهیزات هم‌اکنون تبدیل به کامپیوترهایی شده‌اند که قادر به اندازه‌گیری کالاهای خریداری شده و صدور رسید بوده و اطلاعات مربوط به خرید مشتریان را ثبت می‌کنند. رجوع به صندوق هنگام اتمام خرید از سوپرمارکت‌های بزرگ و کوچک برای ما یک امر عادی است و ما به وجود این صندوق‌ها در مغازه‌ها عادت کرده‌ایم، اما بد نیست در این میان اشاره‌ای داشته باشیم به دستگاه‌های کارت‌خوان که خدمات بسیار مناسب و ارزشمندی را به هنگام خرید به مشتریان ارائه می‌کنند.

 در جهان باستان چرتکه‌ها آخرین تکنولوژی روز برای محاسبه قیمت و سایر موارد مورد استفاده قرار می‌گرفتند. چرتکه‌ها از یک چارچوب چوبی به همراه مهره‌هایی که یک سیم از میان آنها رده شده و در ردیف‌هایی منظم در کنار هم قرار می‌گرفتند، تشکیل می‌شدند و بار محاسبات را در زمان‌های دور بر‌عهده داشتند. این وسایل حساب و کتاب قدیمی درواقع اجداد ماشین‌حساب‌ها و کامپیوتر‌های پیشرفته امروزی هستند که پیش از خلق سیستم منظم و مکتوب اعداد در حدود 1500 سال پیش ابداع شدند. در طول سالیان متمادی بسیاری از مخترعان و خصوصا ریاضیدانان در گذشته سعی کردند تا ماشین محاسبه مناسب و کاربردی را براساس نمونه‌های باستانی و قدیمی آن تولید کنند که برخی از آنان در این زمینه به موفقیت‌هایی دست یافتند و بعضی دیگر نتوانستند به هدفشان برسند و اختراع و نوآوریشان با شکست روبه‌رو شد.

 هدف تمام این تلاش‌ها و خلاقیت‌ها که درنهایت به صندوق‌های پول‌شمار در فروشگاه‌ها و ابداع دستگاه‌های کارت‌خوان منتهی شد جلوگیری از سرقت محصولات بود. صندوق‌هایی که در فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌های بزرگ و کوچک آنها را مشاهده می‌کنیم به‌تدریج به مهم‌ترین قسمت برای کسب‌و‌کارها بدل شد و امروزه وابستگی بسیار زیادی به قابلیت‌های این قبیل تجهیزات وجود دارد. امروزه تصور فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها بدون وجود صندوق و دستگاه‌های کارت‌خوان بسیار دشوار است، زیرا استفاده از دستگاه‌های پوز (کارت‌خوان) در اقصی‌نقاط دنیا به امری بسیار بدیهی تبدیل شده و امر خرید کالاها و مایحتاج مردم را به شکل قابل‌توجهی تسهیل کرده است. ارائه امکان عدم‌حمل پول، سهولت در پرداخت و امکان انتقال پول در هر زمان و مکان به حساب اشخاص دیگر از جمله امکانات بسیار کاربردی و مفیدی است که دستگاه‌های کارت‌خوان به ما ارائه می‌کنند. خدماتی که به دلیل استقبال و استفاده قابل توجه مردم دنیا بسیار ضروری به نظر می‌رسد، طوری‌که عدم وجود آن خلأ بسیار بزرگی را در زندگی روزمره ما ایجاد خواهد کرد. 

آنها که نمی‌خواهند اسکناس چاپ شود

مدتی است بانک‌ها از مشتریانی که به‌صورت الکترونیکی از فروشگاه‌ها خرید می‌کنند مبلغی را به‌عنوان کارمزد دریافت می‌کنند. آثار این طرح از چند جهت قابل بررسی است، مبلغ کسر شده از مشتریان ناچیز است ولی با توجه به تعدد مراجعه خریداران به فروشگاه‌ها برای تامین نیازهایشان یک هزینه اضافی را به خریدار تحمیل می‌کند که در محاسبات هزینه‌ای و درآمدی خریدار از قبل منظور نشده است. هدف اصلی بانکداران از اجرای چنین طرحی این است که خریداران کمتر از اسکناس و مراجعه حضوری به بانک استفاده کنند که این مسئله برای بانک بسیار پر‌منفعت است، چون هم باعث توسعه بیشتر فعالیت‌های بانکی شده و هم اینکه منفعت مردم را نیز در‌بر‌می‌گیرد، زیرا امکاناتی برایشان فراهم کرده و سبب تسهیل در کار و فعالیتشان شده است. اینکه مبلغ کسر شده از خریداران در اختیار بانک مرکزی قرار می‌گیرد یا بانک صادر‌کننده کارت مشتری هنوز مشخص نیست. ولی فرض را بر هرکدام از اینها بگذاریم بانک‌ها می‌توانند تسهیلات بیشتری را برای خریداران و دارندگان کارت‌های الکترونیکی فراهم کنند و از این طریق موفق به جذب پس‌انداز‌های کوچک در بانک‌های بزرگ ‌شوند.

به‌طورکلی اخذ کارمزد از خریداران و تحمیل یک هزینه اضافی به آنها در شرایط امروز اقتصادی کشور بسیار قابل تامل است و نیاز به بررسی مجدد دارد و بانک مرکزی باید به‌طور مشخص اعلام کند که از این وجوه جمع‌آوری شده نزد خود قصد توسعه چه فعالیت الکترونیکی و خدماتی بانکی را دارد. این مسئله می‌تواند در روشن کردن مسئله کمک زیادی کند. نکته‌ای که در اینجا وجود دارد ثابت بودن مبلغ کارمزد برای خریدهای کوچک و بزرگ است و بانک این مسئله را برای تسهیل کارهای محاسباتی خود انجام داده و اگر این را بخواهیم به مبلغ خرید پیوند بزنیم باید هر بار بانک مشغول محاسبه ارقام مختلف شود و محاسبات را دقیق انجام دهد که از نظر خریدار روشن شود.

در کل با توجه با این مسائل شاید راه‌حل بینابین این باشد که سیستم بانکی برای آن دسته از خرید‌هایی که بالاتر از ارقام مشخصی است این کارمزد را داشته باشد و برای خرید‌های کوچکی که مردم انجام می‌دهند و نمی‌خواهند اسکناس را که چاپ و تولیدش در ایران بسیار بالاست زیاد کنند، بانک‌ها می‌توانند برای این خرید‌های جزیی از اخذ این کارمزد صرف‌نظر کنند.