عبور از «مسکن مهر» به «اقدام ملی مسکن»

دو طرح «مسکن مهر» و «اقدام ملی مسکن» نمونه ای از دو برنامه دولتی ساخت انبوه مسکن است که طرح نخست از سوی دولت های نهم و دهم و طرح دوم از سوی دولت دوازدهم کلید خورده است. اگرچه «مسکن مهر» و «اقدام ملی مسکن» واجد شباهت‎های بسیاری در مقام طرح های ساخت انبوه مسکن هستند، اما بررسی مقایسه ای این دو طرح نشان می دهد که طرح «اقدام ملی مسکن» در ابعادی کوچک تر، زمانی کوتاه تر و با مشارکت بخش خصوصی اجرا خواهد شد.

در واقع، توجه به تقاضای واقعی، ایجاد زیرساخت ها در مناطق هدف و رونق دهی برای ترغیب بخش خصوصی به ساخت و ساز، سه تفاوت عمده طرح «اقدام ملی مسکن» با «مسکن مهر» است و سیاست‎گذاران در برنامه جدید «اقدام ملی مسکن» تلاش کرده اند با اتکا به تجربه نه چندان خوشایند «مسکن مهر» چالش های موجود در اجرای طرح های ملی مسکن را برطرف کنند. اما تمایزها، تفاوت ها و تشابه های این دو طرح ملی چیست؟ بدیهی است که شهروندان ایرانی به دلیل گستردگی و سابقه بیشتر طرح «مسکن مهر» آشنایی بیشتری با این طرح دارند، اما طرح «اقدام ملی مسکن» از آنجا که به تازگی در دولت دوازدهم کلید خورده است، نیاز به معرفی بیشتری دارد.

دیدار عرضه با تقاضا در طرح «اقدام ملی مسکن»

طرح «اقدام ملی مسکن» براساس دستور رئیس جمهور به همه دستگاه های دولتی مبنی بر اینکه همه زمین های مازاد در اختیار وزارت راه و شهرسازی باید برای تولید مسکن واگذار شود، با هدف بسترسازی و فراهم آوردن زمینه رونق تولید در حوزه مسکن برنامه ریزی و اجرا شده است. اگرچه طرح «اقدام ملی مسکن» از اواخر سال گذشته و در شهرهای جدید آغاز شده بود، اما به صورت رسمی از روز پنجم شهریورماه امسال بود که از سوی حسن روحانی با نام طرح اقدام ملی تولید و عرضه ۴۰۰ هزار واحد مسکونی تا سال ۱۴۰۰ رسما کلید خورد.

با وجودی که منتقدان، طرح «اقدام ملی مسکن» را ادامه طرح «مسکن مهر» می دانند، اما دولتمردان می گویند تمرکز بر تقاضای واقعی و ایجاد خدمات زیربنایی و روبنایی، مهم ترین تفاوت این طرح با طرح «مسکن مهر» است. قراردادهای طرح «اقدام ملی مسکن» بین دولت و سازندگان منعقد می شود و بعد از پایان پروژه هر یک از طرفین سهم خود را برمی دارند. طبیعی است که در این فرآیند، انبوه سازان پیش از کلنگ زنی، نیاز بازار را در نظر می گیرند، حال آنکه در «مسکن مهر» سازندگان براساس دستور دولت صرفا واحدها را احداث می کردند و فرآیند فروش برعهده خود دولت بود.

به طور کلی، دولت ها توانایی اجرای پروژه های ساخت و ساز مسکن را ندارند. تجربه «مسکن مهر» که هنوز پس از گذشت بیش از یک دهه به اتمام نرسیده، بهترین مثال برای اثبات این فرضیه است، بنابراین دولت صرفا باید شرایط را برای آوردن بخش خصوصی به پای کار فراهم کند. هدف غایی تنظیم کنندگان برنامه «اقدام ملی مسکن» نیز این است که بخش مسکن را از رکود خارج کنند و به همین دلیل حجم هدف گذاری شده برای این طرح را یک پنجم مسکن مهر قرار داده اند.

شباهت‎ها و تفاوت‎های دو برنامه دولتی ساخت مسکن

طرح «مسکن مهر» و طرح «اقدام ملی مسکن» در برخی از ویژگی ها، شبیه و در بسیاری از خصیصه ها با هم تفاوت دارند. اگرچه مقیاس این دو طرح ملی از نظر زمان، تامین منابع مالی، گروه های هدف و تعداد واحدهای موردنظر برای ساخت با هم همسان نیست، اما نکته مهم این است که شروع طرح «مسکن مهر» در زمان اوج وفور منابع دولتی اجرا شد، حال آنکه طرح «اقدام ملی مسکن» در دوره حضیض منابع دولتی کلید خورده است. با این همه، مقایسه این دو طرح ملی به عنوان طرح های ساخت انبوه مسکن نشان می دهد سیاست‎گذاران در برنامه جدید «اقدام ملی مسکن» تلاش کرده اند چالش های طرح «مسکن مهر» را برطرف کنند.

* گروه‎های هدف: با توجه به اینکه یکی از محورهای اساسی طرح جامع مسکن به عنوان برنامه فراگیر مسکن، تأمین مسکن گروه های کم‏درآمد جامعه است، دو طرح «مسکن مهر» و طرح «اقدام ملی مسکن» بر پایه پاسخ به نیاز مسکن گروه های کم‏درآمد طراحی شده است، بنابراین دولت در نظر دارد همزمان با اتمام طرح «مسکن مهر» برنامه «اقدام ملی» را برای بخش مسکن اجرا کند.

* تأمین منابع مالی: یکی از اصلی ترین تفاوت های «مسکن مهر» و «اقدام ملی مسکن» این است که «مسکن مهر» به خط اعتباری بانک مرکزی متصل بود و در نهایت منجر به اضافه برداشت، ایجاد خط اعتباری و بروز چالش های بانکی شد، اما دولت دوازدهم بنا ندارد از خط اعتباری بانک مرکزی در طرح «اقدام ملی مسکن» استفاده کند. این طرح بیشتر متکی به منابع بخش خصوصی و تسهیلاتی است که به صورت معمول سیستم بانکی پرداخت می کند، حال آنکه برای «مسکن مهر» حدود ۳۹ تا ۴۵ هزار میلیارد تومان از منابع بانک مرکزی استفاده شد که سود آن به طور متوسط ۹درصد بود. اما منابع مالی برای طرح «اقدام ملی مسکن» ۲۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده که تسهیلات آن به سازندگان پرداخت می شود و قابل انتقال به خریداران است.

* تعداد مسکن: در طرح «مسکن مهر» ساخت ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار خانه در برنامه قرار داشته و دارد که ۶۵درصد از پروژه «مسکن مهر» در دولت «تدبیر و امید» تکمیل شده و همچنان ادامه دارد، اما در طرح «اقدام ملی مسکن» قرار است که علاوه بر تکمیل واحدهای «مسکن مهر» معادل ۴۰۰ هزار واحد اجرا شود که با تکمیل ۵۰۰ هزار واحد «مسکن مهر» و احداث ۲۰۰ هزار واحد مسکن روستایی در کل، دولت دوازدهم، معادل یک میلیون و ۱۰۰ هزار واحد مسکن احداث خواهد کرد. در یک کلام، خود طرح، مبتنی بر ساخت ۶۰۰ هزار واحد مسکونی است و ۲۰۰ هزار واحد روستایی که بزرگترین طرح ساخت مسکن روستایی محسوب می شود و همچنین ۴۰۰ هزار واحد شهری.

* مدت زمان ساخت: در طرح «مسکن مهر» زمان پنج ساله برای ساخت و تحویل واحد ها در نظر گرفته شده بود و قرار بود این واحدها تا سال ۹۰ تکمیل و به متقاضیان واگذار شود، اما در عمل، تکمیل و فراهم کردن بخش زیادی از زیرساخت های «مسکن مهر» به سال ها و دولت بعد منتقل شد و از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار واحد «مسکن مهر» ۵۰۰ هزار واحد آن هنوز تحویل متقاضیان نشده است. البته قرار است تکمیل و واگذاری این واحدها تا پایان امسال انجام شود. در طرح «مسکن مهر» زمان ساخت، پنج ساله بود و این درحالی است که در برنامه «اقدام ملی مسکن» زمان ساخت واحدها دو سال در نظر گرفته شده است.

* مکان یابی و هزینه های آن: موضوع دیگری که در برنامه «اقدام ملی مسکن» به آن توجه شده، مکان یابی آن است. «مسکن مهر» در خارج از شهرها و در مکان هایی جانمایی شد که امکانات و تأسیسات زیرساختی نداشت و این موضوع، بیشترین چالش‎ها را پیش روی طرح قرار داد و هزینه های اولیه را چند برابر کرد، اما سیاست‏گذاران در طرح «اقدام ملی مسکن» مکان یابی را در درون شهرها قرار داده اند. براساس این طرح، ۱۰۰ هزار واحد مسکن در بافت های فرسوده شهری، ۲۰۰ هزار واحد در شهرهای جدید و ۱۰۰ هزار واحد نیز در شهرهای کوچک و با جمعیت کمتر از ۱۰۰ هزار نفر قرار است ساخته شود.

* واحدها کوتاه می شوند: ساخت ساختمان های بلندمرتبه در «مسکن مهر» هزینه ها را افزایش داد، چون بسیاری از تجهیزات این ساختمان ها وابسته به خارج است، اما متولیان طرح «اقدام ملی مسکن» ساخت واحدهای کوتاه تر و حداکثر تا هفت طبقه را در این طرح در نظر دارند. گفتنی است در طرح «مسکن مهر» ساختمان های بلندمرتبه تا ۱۱ طبقه نیز ساخته شد.

* کاهش مداخله دولت: در برنامه «اقدام ملی مسکن» قرار نیست دولت همانند پروژه «مسکن مهر» ورود کند. در طرح «مسکن مهر» متقاضیان ثبت نام می کردند، منابع آنها جمع آوری و ساخت پروژه ها شروع می شد و دولت مسئولیت اجرای پروژه ها را به وکالت از متقاضی برعهده داشت، اما در برنامه «اقدام ملی مسکن» قرارداد مشارکت با بخش خصوصی (انبوه ‎ساز یا سرمایه گذار) در قالب ساختار مشخصی به امضا می رسد.

ارتباط با نویسنده : IvanKaramazof@yahoo.com