طلب بانک‌ ها تا ابد نمی‌ تواند باشد

سیستم بانکداری موجود در ایران یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های پولی در دنیای امروز به حساب می‌آید. توزیع مالکیت سهام بانک‌ها میان دولت، نهادهای خصوصی، نهادهای خصولتی و حکومتی و سهام نهادهای عمومی بخشی از این سیستم پیچیده است. نوع مناسبات بانک مرکزی با بانک‌های تجاری اعم از بانک‌های دولتی و خصوصی (به همین معنای مصطلح) که به نوعی یادآور حکومت ارباب- رعیتی رقیق شده است، از پیچیدگی‌های این نظام بانکی است.

نوع مناسبات دولت و شرکت‌های دولتی با بانک‌ها نیز از ویژگی‌های عجیب نظام بانکداری در دنیای امروز به حساب می‌آید. مناسبات متقاضیان و عرضه‌کنندگان پول با سیستم بانکی به دلیل تمایلات سیاسی دولت‌ها و گرایش‌های خاص هر دولت پیچیده شده است. تعیین نرخ بهره بانکی که در دنیای امروز با حداقل دخالت‌های بانک مرکزی و دولت‌ها به بازار سپرده شده، در ایران به یک معضل پایدار تبدیل شده است.

این مناسبات پیچیده، چندسویه و دارای ابعاد پنهان و پیدا موجب شده است که بانک‌های ایرانی – با وجود اینکه برخی معتقدند جزو کامیاب‌ترین بنگاه‌ها به حساب می‌آیند- در موقعیت دشواری قرار گیرند. از پیامدهای این مناسبات ناسازگار یکی هم این است که مطابق گزارش بانک مرکزی، بخش دولتی (شامل دولت و شرکت‌های دولتی) رقمی معادل 117هزار میلیارد تومان و بخش غیردولتی رقمی برابر با 713هزار میلیارد تومان به بانک‌ها بدهکارند.

یک محاسبه ساده نشان می‌دهد مجموع بدهی‌های دولت و بخش خصوصی به بانک‌ها حدود 830هزار میلیارد تومان است. با توجه به اینکه گفته می‌شود رقمی نزدیک به 15درصد (در حالت خوش‌بینانه) این بدهی‌ها معوقه شده است، بانک‌ها 124هزار میلیارد تومان طلب معوق دارند که در اصطلاح بانکی گفته می‌شود منجمد و از دسترس خارج شده‌اند.

نکته دیگری که درباره گزارش بانک مرکزی قابل اعتناست رشد 31درصدی سرمایه‌گذاری مدت‌دار در 11ماه منتهی به بهمن‌ماه 1394 نسبت به مدت مشابه سال 1393 است که نشان می‌دهد سایر بازارهای سرمایه‌گذاری در سال 1394 فاقد جذابیت بوده و بانک‌ها هنوز مطمئن‌ترین محل برای جذب منابع سرمایه‌گذاری بوده‌اند.

رشد همه ساله بدهی دولت و شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی به بانک‌ها تا چه زمانی می‌تواند ادامه یابد؟ قطعا این زمان نمی‌تواند تا ابد باشد و باید در بهترین زمان تعیین تکلیف شود و بانک‌ها را از این شر بزرگ رها کنند. نمی‌توان از بانک‌ها خواست همه کمک‌های ممکن به دولت و بانک مرکزی را در دستور کار قرار دهند اما در مقابل مطالبات خود را دریافت نکنند.

* عضو «شورای سردبیری» روزنامه «فرصت امروز»