سفرهای اربعین تحت‌الشعاع بازار سیاه

یک‌میلیون و 400‌هزار مسافر، این آمار رسمی است که رئیس سازمان راهداری کشور از تعداد سفرهای رسمی ثبت شده در ایام اربعین سال گذشته ارائه می‌کند. اگر به این تعداد مسافران خطوط هوایی و کسانی که در روزهای پرتردد مرز بدون ثبت روادید وارد عراق شده‌اند را نیز اضافه کنیم، احتمالا به رقمی بیش از 2‌میلیون مسافر خواهیم رسید. هرچند مدیریت سفر بیش از 2میلیون نفر در طول کمتر از دو هفته امری بسیار سخت و با توجه به محدودیت‌های زیرساختی و امکاناتی کشور عراق به نوعی غیر‌ممکن به حساب می‌آید اما شاید نظارت بر گوشه و کنار این بازار که برای گروهی به محل سوءاستفاده بدل شده، امکان‌پذیرتر باشد.

ترافیک و ازدحام بالا در مرز زمینی عراق در روزهای منتهی به اربعین باعث شده برای بسیاری استفاده از هواپیما و سفر مستقیم دو‌ساعته به نجف بهترین گزینه باشد، گزینه‌‌ای که در کنار هزینه نسبتا بالا با توجه به محدودیت جدی در عرضه عملا برای بسیاری دست نیافتنی می‌شود و این پاشنه آشیل صنعت هواپیمایی ایران به حساب می‌آید. تحــریــم‌هــای گستــرده اقتصادی در طول دهه‌های گذشته وضعیت ناوگان هوایی ایران را به‌شدت تحت تاثیر خود قرار داده و در شرایطی که حدود 40‌درصد از هواپیماهای کشور زمینگیر هستند، مابقی نیز با تمام توان خود پرواز می‌کنند.

ناوگان هواپیمایی ایران در ایام مختلف سال، دو دوره کاملا متفاوت را تجربه می‌کند، در ایام معمول سال بسیاری از هواپیماها یا مجبورند با استفاده از تنها بخش کوچکی از ظرفیت خود پرواز کنند و در روزهایی خاص از سال تعداد تقاضا برایشان بسیار بیشتر از توان عرضه‌ای بازار است. در کنار تعطیلات دو هفته‌ای نوروز، تقاضای سفر در بعضی از ایام سال برای شهرهای مذهبی نیز افزایش می‌یابد و این مقدمات افزایش قیمت‌ها را فراهم می‌کند.

در کنار این بستر ابتدایی، طرح متنوع‌سازی نرخ بلیت هواپیما که سال گذشته از سوی سازمان هواپیمایی کشوری نیز مزید بر علت شده تا کار قدری بالا بگیرد. پس از آنکه اعلام شد در راستای حرکت به سمت آزادسازی نرخ بلیت، شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند تا 30درصد بالا و پایین‌تر از نرخ‌های گذشته اقدام به فروش قیمت بلیت کنند، امکان چارتری کردن پروازها باعث شد عملا رقم فروش بلیت‌ها به شکلی تصاعدی بالا رود تا جایی که برای پرواز تهران – نجف در ایام اربعین سال گذشته حتی کار به بیش از 2‌میلیون تومان نیز رسید.

بازگشت به نرخ‌های مصوب

هرچند سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد به دقت خریدوفروش بلیت در آژانس‌های هواپیمایی را رصد می‌کند و اجازه نخواهد داد گران‌فروشی در بازار حکمفرما شود اما همچنان با‌وجود امکاناتی چون فروش چارتری بلیت، توان از بین بردن گران‌فروشی‌ها وجود نداشت. برخورد با برخی آژانس‌های متخلف و توبیخ آنها نیز نتوانست گره خاصی از بازار باز کند. تجربه این شرایط متولیان صنعت هواپیمایی کشور را بر آن داشت تا آستین‌ها را بالا زده و با یک نوع عقبگرد لااقل برای پروازهای اربعین امسال دوباره سخن از قیمت‌های مصوب بلیت را پیش بکشند.

مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در این رابطه اعلام کرده «با توجه به آنکه سال‌های گذشته در فروش بلیت پروازهای عتبات به‌ویژه در ایام اربعین مشکلاتی برای زائران رخ داد تلاش کردیم امسال با برنامه‌ریزی مدون نظارت دقیق بر نرخ‌های بلیت هواپیما برای این ایام انجام شود.» بــراســاس صحبت‌هــای وی، در راستای جلوگیری از ایجاد بازار سیاه بلیت و فعالیت واسطه‌گران، سازمان هواپیمایی کشوری با هماهنگی ایرلاین‌ها و انجمن شــرکت‌هــای هواپیمــایی تصمیم گرفتند نرخ ثابتی برای بلیت پروازهای عتبات در ایام اربعین حسینی مشخص کنند.

هرچند به نظر می‌رسد اتفاقات سال‌های گذشته سازمان هواپیمایی را بر آن داشته که با مراقبت شدید راه را بر افزایش غیر‌قابل کنترل قیمت‌ها ببندد اما هنوز تردید‌های زیادی درباره چگونگی اجرای این دستورالعمل آن هم در شرایطی که بسیاری از مسافران راضی به پرداخت مبالغ گزاف هستند را به وجود آورده است و کار تا جایی پیش رفته که خداکرمی، معاون عملیات هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی را بر آن داشته که با تذکری دوباره به گران‌فروشان اعلام کند در صورت گزارش از هرگونه تخلف سازمان با آن برخورد جدی می‌کند.

با وجود تمام این گزارش‌ها اما به نظر می‌رسد هنوز این نگرانی هست که با نزدیک شدن به اربعین بار دیگر قیمت‌هایی عجیب در بازار مشاهده شود. در کنار آن صحبت از نرخ‌های مصوب در شرایطی که چند ماهی از متنوع‌سازی قیمت‌ها می‌گذرد بیشتر به عقب‌گردی می‌ماند که حتی در صورت عملیاتی شدن نیز یک مسکن کوتاه‌مدت خواهد بود. با نزدیک شدن به تعطیلات نوروز بار دیگر بازار سیاه به وجود خواهد آمد و سازمان یا باید باز هم به قیمت‌های مصوب رجوع کند یا قید مدیریت قیمت‌های نجومی را بزند.

هرچند تا زمان نرسیدن هواپیماهای فعال کشور به مرز نیاز واقعی و افزایش توان ایرلاین‌ها در متنوع‌سازی ابزارهای خود برای مدیریت این بازار، نمی‌توان امید چندانی به رفع کامل این دغدغه داشت اما شاید در کوتاه‌مدت نیز بازگشت به قیمت‌های مصوب نتواند جلو سیل تقاضا به سمت پروازهای عراق را بگیرد.