روح قانون نادیده گرفته می‌شود

از زمان اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده همواره انتقاداتی در مورد نحوه اجرای آن وجود داشته و این انتقادات در مورد مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی بیشتر است. در ماده 12 قانون مالیات بر ارزش افزوده، معافیت‌هایی برای برخی از کالاها در نظر گرفته شده است. این در حالی است که به اعتقاد برخی از کارشناسان درصورتی‌که این مواد بسته‌بندی شود، به‌راحتی مالیات بر ارزش افزوده بر بسته‌بندی آنها درج می‌شود و در واقع برخلاف قانون عمل می‌شود.

انتقاد دیگر این است که در مواردی مصرف‌کنندگان در چند مرحله مجبور به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند که این موضوع نیز در تناقض کامل با موارد مندرج در قانون مالیات بر ارزش افزوده است. «فرصت امروز» در این گزارش دلایل عدم اجرای کامل قانون مالیات بر ارزش افزوده و چرایی نادیده گرفته شدن روح قانون را مورد بررسی قرار
داده است.

بهاءالدین نجفی:
نحوه اجرا اشکالاتی دارد

بهاءالدین نجفی، استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز معتقد است از آنجا که موادغذایی جزء نیازهای اصلی و اساسی افراد جامعه است، نباید از مصرف‌کنندگان مالیات بر ارزش افزوده مواد غذایی گرفته شود.

گلایه‌مندی مصرف‌کنندگان در مورد میزان و نحوه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده موادغذایی را تا چه اندازه وارد می‌دانید؟

به طور کلی مالیات بر ارزش افزوده باید توسط مصرف‌کننده پرداخت شود و فلسفه‌اش این است هر فردی که بیشتر مصرف می‌کند، حتما درآمد بیشتری دارد و باید مالیات بیشتری بپردازد و بنابراین باید مالیات بر ارزش افزوده توسط مصرف‌کنندگان پرداخت شود. البته در برخی از کشورها موادغذایی مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شود، زیرا در این کشورها این اعتقاد وجود دارد که موادغذایی جزو نیازهای انسان‌هاست و حجم نیاز هر فرد به موادغذایی محدود است و بنابراین میزان مصرف آن نمی‌تواند ارتباط زیادی با درآمد افراد داشته باشد. با توجه به این موضوع به نظر می‌رسد که در کشور ما نحوه اجرای مالیات بر ارزش افزوده مواد غذایی دارای اشکالاتی است و در مواردی اخذ آن تکرار می‌شود و در نهایت سهم مصرف‌کننده بسیار بیشتر از مبلغی است که به ظاهر باید پرداخت شود.

اشاره کردید که در کشور ما مالیات بر ارزش افزوده موادغذایی دارای اشکالاتی است. این اشکالات به طور مشخص چیست؟

به نظر من موادغذایی نباید مشمول مالیات بر ارزش افزوده شود. البته بحث رستوران‌ها فرق می‌کند و از سوی رستوران‌ها خدماتی به مشتریان ارائه می‌شود و شاید نتوان ایرادی به اخذ مالیات بر ارزش افزوده در رستوران‌ها وارد کرد. اما اشکالی که ممکن است وجود داشته باشد این است که در مرحله تبدیل موادغذایی، از تولیدکنندگان مالیات بر ارزش افزوده دریافت می‌شود و در مرحله مصرف نهایی نیز این دریافت انجام می‌شود و بنابراین بیشتر اشکالات از اینجا سرچشمه می‌گیرد.

با توجه به موضوعاتی که اشاره کردید، در برنامه ششم توسعه باید چه رویکردی در مورد مالیات بر ارزش افزوده موادغذایی اعمال شود؟

از آنجا که موادغذایی جزو نیازهای اصلی و اساسی هر فردی است، نباید مالیات بر ارزش افزوده در هیچ مرحله‌ای به آن تعلق بگیرد و باید در برنامه ششم توسعه اصلاحاتی از این نظر اتخاذ شود تا اشکالات وارد به آن برطرف شود. به طور کلی در جامعه ما فرهنگ پرداخت مالیات نهادینه نشده است. البته فلسفه مالیات بر ارزش افزوده خوب است و قطعا مزایا و اثرات مثبت بسیاری را به دنبال دارد اما اعمال آن در مرحله‌ای که مردم موادغذایی را از فروشگاه‌ها و مغازه‌ها خریداری می‌کنند، چندان صحیح به نظر نمی‌رسد و از همین رو شاید مناسب‌تر باشد که اصلاحاتی در این قانون انجام شود.

***

کاوه زرگران:
قانون به شکل کامل اجرا نشد

کاوه زرگران، دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران معتقد است در بسیاری از نقاط در اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی توسط سازمان امور مالیاتی انحراف‌هایی به وجود آمده است. به عقیده وی در واقع این قانون به شکل کامل اجرا نشد و برای همین به اهداف موردنظرش نرسید.

* در حالی که قرار بود تمام مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی توسط مصرف‌کنندگان پرداخت نشود، هم‌اکنون شرایط به‌گونه‌ای شده که این مالیات تماما توسط مصرف‌کننده و در مواردی در چند مرحله پرداخت می‌شود. شما دلیل یا دلایل بروز این موضوع را چه می‌دانید؟

در بسیاری از کشورهای دنیا عنوان مالیات بر ارزش افزوده را «مالیات بر مصرف» می‌نامند. در واقع در ابتدا هم قرار بود این مالیات را مصرف‌کنندگان بپردازند. هر چند در بسیاری از نقاط در اجرای این قانون توسط سازمان امور مالیاتی انحراف‌هایی به وجود آمد. در واقع این قانون به شکل کامل اجرا نشد و برای همین به اهداف موردنظرش نرسید. به‌عنوان مثال عدم نصب صندوق فروش در خرده‌فروشی‌ها باعث شد تا مالیاتی که باید توسط مصرف‌کنندگان پرداخت می‌شد، تنها به دوش واحدهای تولیدی و صنایع بیفتد؛ این نکته با آنچه قانون‌گذار تصویب کرده بود، در تعارض است.

*به نظر شما گلایه‌مندی مردم از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی تا چه اندازه بجاست؟

پاسخ من به سوال اول معنایش این نیست که گلایه مردم از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده در موادغذایی نابجاست. در بسیاری از کشورهای دنیا، موادغذایی از مالیات بر ارزش افزوده معاف است و دلیلش این است که آحاد جامعه به مواد‌غذایی دست یابند. در کشور ما نیز قانون‌گذار این موضوع را در تبصره‌ای دیده است که به مواد خام کشاورزی و کالاهای اساسی مالیات بر ارزش افزوده تعلق نمی‌گیرد.

به‌عنوان مثال، نان، آرد خبازی، گوشت، شیر و بسیاری از کالاهای دیگر معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند اما در روند اجرایی کافی است که همین موادغذایی در یک بسته‌بندی ساده کیسه پلاستیکی قرار بگیرد تا از نظر سازمان امور مالیاتی تبدیل به کالایی دیگر شده باشد و چون سازمان امور مالیاتی وظیفه سازمانی‌اش دریافت و جمع‌آوری هر چه بیشتر مالیات است با تبصره‌های مختلف، روح قانون را نادیده می‌گیرند و به این موادغذایی مالیات بسته می‌شود.

*طی پنج سال اخیر که قانون دریافت مالیات بر ارزش افزوده از تولید مطرح شده برخی تولیدکنندگان نسبت به نحوه دریافت آن انتقاد داشته و آن را عاملی بر افزایش قیمت تمام شده می‌دانند. این موضوع تا چه اندازه صحت دارد؟

واقعیت این است که قرار بود مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر مصرف باشد اما در حال حاضر تبدیل به مالیات از تولید شده است. همان‌طور که در پاسخ به سوال قبل گفتم، محصولات خام و کشاورزی در حال حاضر تنها به شکل اولیه معاف از مالیات است و همین که کوچک‌ترین تغییری در بسته‌بندی یا فرآوری آن صورت گیرد، مشمول این مالیات می‌شود و تولیدکنندگان صنایع غذایی مجبور به پرداخت این مالیات هستند. به‌عنوان مثال در سبد خانوار مصرف رب گوجه‌فرنگی بیشتر از مصرف این محصول کشاورزی به شکل خام است اما از نظر سازمان امور مالیاتی رب گوجه‌فرنگی مشمول این مالیات می‌شود، چون دیگر گوجه‌فرنگی نیست. این مثال را می‌توان به تمام مواد‌غذایی تعمیم داد و به این شکل تمام تمهیدات قانون‌گذار از بین می‌رود. در واقع ما نیازمندیم تبصره‌ای در قالب ماده‌واحده‌ای به قانون مالیات بر ارزش افزوده اضافه شود تا موادغذایی همچنان شامل معافیت از مالیات بر ارزش افزوده باشد.

*به نظر شما در برنامه ششم توسعه باید چه رویکردی در مورد مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی اعمال شود؟

باید به شکل صریح هر گونه مالیات بر موادغذایی آن هم به هر عنوانی حذف شود. در واقع یکی از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها تامین خوراک و نیاز غذایی مردم جامعه است و هر عاملی که تغذیه شهروندان را به خطر بیندازد و باعث محروم شدن بخشی از جامعه از مواد خوراکی و غذایی شود، در تضاد با وظایف اصلی دولت و دیگر نهادهای مسئول است و باید رفع شود. در حال حاضر شکل فعلی اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده چنین وضعیتی پیدا کرده است و به دلیل تاثیر نامطلوبی که بر قیمت مواد خوراکی می‌گذارد، اقشار فرودست و نیازمند جامعه را از دسترسی به بخشی از موادغذایی محروم می‌کند.

***

علی‌اکبر مهرابی:
درک درستی از مالیات بر ارزش افزوده نداریم

علی‌اکبر مهرابی، استاد دانشگاه معتقد است که در کشور ما درک درستی از مالیات بر ارزش افزوده وجود ندارد و از همین رو مشکلاتی در نحوه اجرای مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی بروز می‌کند.

درحالی‌که قرار بود تمام مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی توسط مصرف‌کنندگان پرداخت نشود، هم‌اکنون شرایط به‌گونه‌ای شده که این مالیات تماما توسط مصرف‌کننده و در مواردی در چند مرحله پرداخت می‌شود. شما دلیل یا دلایل بروز این موضوع را چه می‌دانید؟

دلیل اصلی این موضوع آن است که در کشور ما درک درستی از مالیات بر ارزش افزوده وجود ندارد. در واقع آن قسمتی که تولید‌کننده کاری اضافه انجام می‌دهد و ارزش افزوده‌ای را ایجاد می‌کند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌شود. ارزش افزوده هر کارگاه یا واحد تولیدی به مقدار ارزشی که در ماده اولیه ایجاد کرده است، مربوط می‌شود. اما اگر این مالیات از تمام مواد‌غذایی و همچنین در چند مرحله از مصرف‌کنندگان دریافت شود، اجحاف به مردم است. به‌طورکلی همواره این اعتقاد در میان کارشناسان و فعالان صنایع غذایی وجود داشته که نباید در مورد مواد‌غذایی اساسی و موثر در سلامت مردم مالیات بر ارزش افزوده اعمال شود. در رستوران‌ها نیز باید قیمت مواد اولیه کم شود و در جمع فاکتور مشتریان مالیات بر ارزش افزوده لحاظ شود تا به این وسیله از چند مرحله پرداخت شدن این مالیات جلوگیری شود. اما متاسفانه درک نادرست از مالیات بر ارزش افزوده مانع از این کار می‌شود.

در برنامه ششم توسعه باید چه راهکاری در مورد مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی اعمال شود؟

به اعتقاد من ابتدا باید قانونگذاران درک درستی از مالیات بر ارزش افزوده پیدا کنند و دقیقا بدانند که هدف از تدوین و اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی چه بوده است. تدوین‌کنندگان برنامه ششم توسعه باید این موضوع را در نظر بگیرند که در چگونگی اجرای این قانون کم و کاستی و انحرافاتی وجود دارد؛ بنابراین باید رویکردها به‌گونه‌ای باشد که حداقل بتوان در سال‌های اجرای برنامه ششم توسعه، قانون مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی به شکل کامل اجرایی شود و اهداف ترسیم شده برای این قانون جامه عمل بپوشد. به‌طورکلی به نظر می‌رسد که باید مکانیزم‌های نظارتی قوی‌تری برای اجرای دقیق و کامل مالیات بر ارزش افزوده مواد‌غذایی در برنامه ششم توسعه اعمال شود.