تحریم‌ها می‌روند، هواپیماها می‌رسند

تنها چند روز پس از تسخیر سفارت آمریکا در ایران، رییس‌جمهور ایالات متحده تحریمی را کلید زد که در طول تمام سال‌های گذشته تداوم یافت، تحریمی که با گذشت زمان توانست تمام جوانب صنعت هواپیمایی ایران را تحت‌الشعاع خود قرار دهد و کار را برای ایرلاین‌های ایرانی سخت کند. این تحریم‌ها در طول سال‌های گذشته با قطعنامه‌های چندگانه شورای امنیت تکمیل شدند تا در کنار دشواری خرید هواپیماهای جدید در بازار غرب، محدودیت در خرید قطعات هواپیما و تعمیرات لازم برای آن نیز آغاز شود. با وجود تمام این فشارها اما صنعت هوایی ایران با تکیه بر سرمایه‌های بخش خصوصی و ناوگان باقی‌مانده در تمام این سال‌ها دوام آورد تا بار دیگر امید به بهبود اوضاعش تقویت شود، صنعتی که در طول سال‌های گذشته برای بقا مجبور شد به هواپیماهایی متوسل شود که بعضی از آنها مانند توپولوف و آنتونوف خاطراتی تلخ از خود به جا گذاشتند.

با گذشت تمام این سال‌ها این بار ایران و غرب برای حل بخشی از اختلافات خود به تفاهماتی رسیده‌اند که در صورت تبدیل آنها به توافقات مدون می‌توان انتظار داشت اقتصاد ایران با فرصت‌هایی جدید روبه‌رو شود و در این بین صنعت حمل‌و‌نقل هوایی ایران با توجه به نیاز جدی که به رابطه با بازارهای غربی دارد به نتیجه بخش‌شدن مذاکرات امیدی بسیار بسته است.

این امیدها اما ابهامات بسیاری نیز به همراه دارد. نخستین ابهام به مفاد توافقنامه ژنو و نحوه اجرای آن باز می‌گردد. در جریان توافق ابتدایی صورت گرفته میان ایران و شش کشور قدرتمند جهان در سال گذشته، بنا شد بخشی از محدودیت‌های صنعت هواپیمایی ایران برداشته شود تا ایرلاین‌های داخلی بتوانند حداقل نیاز خود را به طور مستقیم از شرکت‌های سازنده قطعات دریافت کنند.

هرچند به نظر می‌رسید این امکان بخشی از مشکلات صنعت هوایی ایران را برطرف خواهد کرد اما رییس سازمان هواپیمایی چند ماه قبل رسما اعلام کرد بعضی از این شرکت‌ها هنوز همکاری چندانی با ایران ندارند و البته محافظه کاری موجود در بین آنها برای فرار از تحریم‌ها باعث شده شرکت‌های خارجی در معامله با ایران جانب احتیاط را در پیش گیرند. مسئله‌ای که تا زمان قطعی شدن توافق جامع، طرح جدید هسته‌ای را نیز تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.

در کنار این موضوع، آنچه بیش از دیگر موارد نگران‌کننده است تاکید دولت ایالات متحده آمریکا بر لغو تحریم‌های صرفا هسته‌ای است. بر مبنای این توافق آمریکا تنها خود را موظف می‌داند تحریم‌هایی را که علیه وضعیت هسته‌ای ایران وضع شده‌اند لغو کند و این یعنی احتمال این وجود دارد که برخی از تحریم‌های صنعت هوایی ایران که به پیش از قطع‌نامه‌های هسته‌ای شورای امنیت بازمی‌گردد، باقی بماند. موضوعی که کارشناسان حوزه بر لزوم تفکیک میان آن و تحریم‌های هسته‌ای تاکید دارند.

تاثیر لغو تحریم‌ها بر صنعت هوایی در بلندمدت مشخص می‌شود

معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است با لغو تحریم‌ها در بازارهای مالی ایران تغییراتی جدی و کوتاه‌مدت شکل می‌گیرد و نتیجه این تغییر در بلندمدت در بازار هوایی ایران قابل رصد خواهد بود. علیرضا منظری، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: بابت آنچه تیم مذاکرات هسته‌ای ایران رقم زده باید تبریک گفت و به نتایج آن نیز خوشبین بود اما برای بررسی نتایج قطعی این مذاکرات در عرصه هوایی کشور باید با احتیاط سخن گفت و البته تغییرات قطعی، کوتاه‌مدت و همه جانبه را به آینده موکول کرد.

وی با اشاره به وابستگی شدید صنعت هواپیمایی کشور به بازارهای بین‌المللی گفت: آنچه در پی تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران به کار رفت، به محدودیت‌ بازارهای مالی انجامید تا اندک روزنه شرکت‌های هواپیمایی ایران برای تبادل قطعات و تعمیر هواپیماهای‌شان نیز محدودتر شود. از این‌رو با کنار رفتن تحریم‌ها می‌توان انتظار داشت بار دیگر این بازار به حالت معمول خود بازگشته و حداقلی از تعامل شکل گیرد.
به گفته وی آنچه خرید هواپیماهای جدید و وارد کردن آنها را به بازار هوایی ایران دشوار کرده نه تحریم‌های هسته‌ای که تحریم‌های آمریکاست. این تحریم‌ها تعامل ایران با بوئینگ را غیر‌ممکن کرده و هواپیماهای جدید را در مرزهای ایران متوقف کرده است.

منظری هرگونه اظهار‌نظر درباره تاثیر ورود این هواپیماها به آسمان ایران را منوط به اجرایی شدن دقیق مفاد توافقنامه دانست و گفت: اگر در قرارداد جدید بنا بر لغو تمام تحریم‌های هوایی باشد می‌توان به ورود ناوگان جدید امید داشت اما در غیر ‌این صورت این ایرلاین‌های داخلی هستند که باید از بازارهای جانبی استفاده کنند.

هرچند این اظهارات کارشناسانه در نخستین روزهای به نتیجه رسیدن مذاکرات به کام بسیاری شیرین نمی‌آید اما شاید در مقابل خوش‌بینی‌های افراطی این روزها قدری فضای واقعی را مشخص کند. هر چند در تفاهم ابتدایی سخن از لغو تمام تحریم‌های هوایی ایران مطرح شده و این بند هیچ تبصره مشخصی ندارد اما شاید غرب همچنان در مسیر فروش هواپیماهای جدید به ایران مانع تراشی کند.

با این وجود، صرف اجرایی شدن این توافق می‌تواند راه مسدود شده سال‌های گذشته را بار دیگر در مقابل ایرلاین‌های داخلی باز کند تا در مقابل تقاضای بسیار بالای مسافران در پروازهای داخلی و خارجی، حداقل تمام امکانات موجود به صف شوند. توافق احتمالی هسته‌ای ایران و شش کشور قدرتمند جهان حتی اگر به افزایش هواپیماهای جدید در ناوگان هوایی ایران نینجامد، می‌تواند به چند ده هواپیمای زمین گیر توان پرواز دوباره بخشد، هواپیماهایی که نزدیک به چهل درصد از کل ناوگان ایران را می‌سازند.