تاثیر کرونا در اکوسیستم استارت آپی

با اینکه کرونا در تمامی بخش های مختلف اقتصاد ایران، چالش های بسیاری به وجود آورده، اما در اکوسیستم استارت آپی و به خصوص استارت آپ هایی که در بخش های خدماتی فعال بوده اند، تاثیر غیر قابل ‎انکاری داشته است. البته کرونا فرصت هایی نیز برای برخی از استارت آپ ها فراهم آورده و موجب رشد آنها شده است. طبق پیمایشی که چندی پیش سازمان فناوری اطلاعات از یکصد استارت آپ کشور درباره تاثیر شیوع کرونا بر کسب و کار آنها داشته، حوزه های مربوط به خدمات پزشکی نظیر تولید تجهیزات پزشکی و مشاوره آنلاین بیشترین تاثیر مثبت را از کرونا گرفته اند. همچنین حوزه مربوط به خدمات آنلاین همچون تاکسی های اینترنتی و شبکه های فروش اینترنتی بیشترین تاثیر منفی را از بحران کووید-19 داشته اند. به زبان آماری، 41درصد کسب و کارهای حوزه پزشکی از شیوع بیماری کرونا متضرر شده و ۵۹درصد سود برده اند. در حوزه کسب و کارهای دیجیتال نیز تنها ۲۹درصد منتفع و ۷۱درصد متضرر شده اند. همچنین در حوزه خدمات تعداد کسب‎وکارهای منتفع ۱۴درصد بوده و ۸۶درصد آسیب دیده اند و در نهایت، کسب‎وکارهایی که نیازمند حضور کارکنان بوده اند، ۲۵درصد سود برده و ۷۵درصد آسیب دیده‎اند.

در این پیمایش، ۶۱درصد کسب ‎و کارها گفته اند که در صورت ادامه بحران کرونا، کسب وکارشان در کمتر از سه ماه به طور کامل تعطیل خواهد شد. شش شرکت دیگر نیز گفته اند که بین سه تا شش ماه تاب می‎آورند و ۳۰ شرکت هم ادعا کرده‎اند که با منابع موجود تنها تا پایان سال می توانند به فعالیت در کسب و کار خود ادامه دهند. همچنین ۴۳درصد شرکت هایی که کمتر از سه ماه منابع برای ادامه کسب وکار خود دارند، در حوزه نرم افزار فعالیت دارند. این آمار در حوزه کسب ‎و کارهای دیجیتال مارکتینگ و فروشگاه اینترنتی نیز ۲۰درصد بوده است.

تحولات کرونا در اکوسیستم استارت آپی جهان

کسب وکارهای نوپا یا همان استارت ‏آپ ها، یکی از محرک‏های اصلی رشد اقتصادی و اشتغال‏زایی محسوب شده و غالبا عامل اصلی نوآوری بنیادی هستند. کسب وکارهای نوپا حدود 20درصد اشتغال را تشکیل می‏ دهند و نوآوری این شرکت‏ها نقش قابل توجهی در رشد کل بهره وری دارد. در طول بحران کرونا، کسب وکارهای نوپا همچنان نقش مهمی را برای اقتصادها داشته ‏اند. برخی از بنگاه‏های نوآور نوپا، واکنش سریع و انعطاف‏پذیری نسبت به اپیدمی کووید-19 نشان داده‏اند و در کمک به بسیاری از کشورها در مسیر رسیدن به شغل، آموزش و خدمات سلامت کاملا دیجیتال، نقش داشته و همچنین نوآوری‏هایی در تولید کالاها و خدمات پزشکی ارائه داده اند.

در این میان، شیوع کرونا باعث تحولات مثبت و منفی زیادی در اکوسیستم استارت‎آپی شده و بسیاری از نهادهای پژوهشی در گزارش‎ها و تحلیل‎هایی به بررسی تاثیر کرونا در استارت ‏آپ ها پرداخته اند. معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نیز در گزارشی با عنوان «تاثیر همه گیری کووید-19 بر استارت ‏آپ ها»، فرصت ها و چالش های پیش روی کسب وکارهای نوپا در بحران کرونا را برشمرده است.

براساس این گزارش، در بحران کرونا، برخی از کسب وکارهای نوپا، نوآوری‎هایی در تولید کالاها و خدمات پزشکی ارائه داده اند؛ تغییر ماسک‎های غواصی با هدف تأمین اکسیژن موردنیاز بیماران مبتلا به کرونا در بیمارستان‏ها، از جمله این نوآوری‏ها بوده است. همچنین انطباق محصولات تجاری، راه‎اندازی طیف وسیعی از خدمات بهداشتی دیجیتال نظیر ردیاب‎های ویروس کرونا، نظارت از راه دور بیمار و ابزارهای مشاوره از راه دور، ابزار دورکاری یا یادگیری و سرگرمی آنلاین، تحویل غذا «بدون تماس» و ارائه راه حل‏های مبتنی بر استفاده از هوش مصنوعی برای محققان و دانشمندان، از جمله دستاوردهای کسب وکارهای نوپا در دوران پاندمی کرونا بوده است.

چالش های کسب وکارهای نوپا در اپیدمی کرونا

اکثر کسب وکارهای نوپای موجود با چالش‎های قابل توجهی مواجه هستند. از این منظر در مقایسه با بنگاه‎‎های قدیمی‎تر، نسبت به شوک‎های ناشی از ویروس کرونا آسیب پذیرتر هستند. آنها در مقایسه با سایر بنگاه های کوچک و متوسط بیشتر تمایل دارند به فعالیت های پرریسک بپردازند، در دسترسی به بودجه با محدودیت هایی روبه رو هستند و در عین حال رابطه سازنده ای با تأمین کنندگان و مشتریان دارند.

زمانی که نااطمینانی اقتصادی بسیار چشمگیر بوده و درآمد کسب وکارهای نوپا تحت تاثیر اقدامات مهارکننده و افت قابل توجه تقاضا قرار گرفته، ممکن است کسب وکارهای نوپا حتی از نظر اقتصادی شکننده‎تر شوند و برای تامین نیازهای نقدینگی کوتاه مدت خود که برای بقای آنها بسیار مهم است، به پشتیبانی نیاز داشته باشند.

در شرایط فعلی در بسیاری از کشورها، پاسخ‎های سیاستی با هدف محافظت از اقتصاد در مقابل بحران، شکنندگی‎های مالی بنگاه‎ها به خصوص بنگاه‎های کوچک و متوسط را هدف قرار داده است که شامل اقداماتی برای تأمین نیازهای نقدینگی کوتاه مدت مانند ارائه ضمانت وام، تخصیص وام مستقیم، کمک‎های مالی و یا یارانه است. با این حال، واکنش‎های سیاستی باید ویژگی‎ها و تمایزهای کسب وکارهای نوپا نسبت به سایر بنگاه‎های کوچک و متوسط را هم در نظر داشته باشد.

کاهش تعداد بنگاه‎های جدید حتی در یک سال واحد، اثرات قابل ملاحظه و مداومی بر ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی از جمله نوآوری و به ویژه اشتغال کل دارد. مطابق شبیه سازی های بانک اطلاعاتی OECD، کاهش 20درصدی تعداد بنگاه‎های جدید (افت مشابه آنچه در جریان بحران مالی جهانی سال 2008 رخ داد)، منجر به کاهش 0.7 درصدی اشتغال کل طی سه سال پس از شوک و همچنین کاهش 0.5 درصدی پس از گذشت 14 سال خواهد شد.

برخی از کشورها نیز در حال انجام اقداماتی هستند که روی کسب وکارهای نوپا متمرکز شده است. به عنوان مثال، فرانسه یک صندوق با سرمایه 4 میلیارد یورویی برای پشتیبانی از نقدینگی کسب وکارهای نوپا ایجاد کرده است. آلمان هم برنامه‎ای برای کمک به کسب وکارهای نوپا در جهت گسترش و تسهیل تأمین اعتبار سرمایه گذاری و انگلستان نیز صندوق تأمین مالی برای بنگاه‎های نوآور را که با مشکلات مالی روبه رو هستند، معرفی و یا ایجاد کرده‎اند.

کرونا نه‎تنها برای کسب وکارهای نوپای موجود، بلکه برای کسب وکارهای نوپای تازه تاسیس نیز چالش ایجاد کرده است. در حقیقت، دوره‎های بحران معمولا با افت ثبت کسب وکارهای جدید مطابقت دارد. تجزیه و تحلیل جدیدترین داده‎ها در فرانسه تأیید می‎کند که ایجاد بنگاه در مارس 2020 حدود 25درصد کاهش یافته است؛ این درحالی است که به نظر می‎رسد آخرین تجزیه و تحلیل‎های آمارهای هفتگی شکل‎گیری کسب وکارهای جدید آمریکا، کاهش کیفی مشابهی همراه با انقباضات کوتاه‎مدت شدید نشان می‎دهد که بیش از موارد مشاهده‎شده در دوره رکود اقتصادی بزرگ است.

فرصت های کسب وکارهای نوپای در بحران کرونا

اگرچه شیوع کرونا چالشی مهم برای کسب وکارهای نوپا بوده و امکان تداوم آن هم وجود دارد، اما بحران فعلی ممکن است از منظری دیگر، فرصت‎های کوتاه‎مدت و بلندمدتی را نیز ایجاد کند. علی رغم اختلال چشمگیر اقتصادی ناشی از بحران کووید- 19، پیامدهای منفی بلندمدت آن بر اشتغال و نوآوری می‎تواند با انجام اقداماتی برای حمایت از کسب وکارهای نوپا و ایجاد بنگاه‎های جدید کاهش یابد، به نحوی که اثرات ناخوشایند را کاهش دهد. رکود اقتصادی اغلب می‎تواند به عنوان زمانی برای اعمال تغییر شدید در ساختار اقتصادی باشد که در عین حال می‎تواند منجر به شکل‎گیری اقتصادی قوی‎تر و مقاوم‎تر هم شود.

در حقیقت، در دوران رکود اقتصادی، حتی زمانی که تعداد ثبت نام کسب وکارهای جدید کاهش می‎یابد، بسیاری از مشاغل و کسب وکارهای نوپا از بحران موفق بیرون آمدند. برای مثال بنگاه‎های Groupon، Airbnb WhatsApp، Uber، Dropbox و Pinterest همگی در جریان بحران مالی جهانی و یا بلافاصله پس از آن ایجاد شده‎اند. در سال 2003 نیز شرکت علی بابا (Alibaba’s Taobao) در زمان شیوع سارس در چین تاسیس شد.

دوره‎های بحران نه تنها یک چالش و تهدید هستند، بلکه می‎توانند فرصت‎های جدیدی را هم برای کارآفرینی فراهم کنند، کسب وکارهای نوپا می‎توانند به رفع محدودیت‎های ایجادشده در شرایط دشوار بهداشتی یا اقتصادی کمک کنند و به تغییر ترجیحات و نیازها، پاسخ دهند. برخی از نمونه‎های مرتبط به این شرح است؛ اول، فرصت‎هایی برای کسب وکارهای نوپا وجود دارد که نوآوری‎های بنیادی را معرفی کرده و در کوتاه مدت می‎تواند مفید باشد. در شرایط فعلی، موضوعاتی مانند نوآوری در پزشکی از راه دور، مراقبت از راه دور شخصی، تجهیزات پزشکی، تحویل درب منزل، فرآوری مواد غذایی، دورکاری، آموزش آنلاین و ردیابی قابل طرح هستند.

دوم و مهمتر از همه، شیوع کرونا ممکن است تغییرات مداومی را به جوامع، عادات مصرف‎کننده یا نیازها تحمیل کند که می‎تواند فرصت‎های ارزشمند تجاری را برای کسب وکارهای نوپا که قادر به پیش‎بینی تغییرات هستند، آشکار کند بنابراین سیاست‎گذاران می‎توانند در زمینه افزایش آگاهی نسبت به این فرصت‎ها کمک کنند به ویژه در صنایعی که نسبت به کرونا مقاومت بیشتری دارند؛ مانند بخش‎های دیجیتالی که به طور کلی با رشد اشتغال بالاتر مشخص می‎شوند و مشارکت مناسبی در ایجاد شغل دارند.

مقایسه رشد اشتغال صنایع دیجیتال (شامل رایانه و الکترونیک، ماشین‎آلات و تجهیزات، ارتباطات از راه دور و فناوری اطلاعات) نسبت به فعالیت‎های غیردیجیتال در سال‎های پس از بحران کرونا نشان می‎دهد که رشد اشتغال بخش دیجیتال از بخش غیردیجیتال بیشتر خواهد بود و این فاصله در سال‎های آتی بیشتر نیز خواهد شد؛ به گونه‎ای که رشد اشتغال بخش دیجیتال 14 سال پس از بحران کرونا به بیش از 175درصد خواهد رسید؛ درحالی که رشد بخش غیردیجیتال کمتر و حدود 100 درصد خواهد بود.

این مداخلات سیاستی باید با هدف فراهم کردن شرایط و انگیزه‎های مناسب برای کسب وکارهای نوپای نوآور و کارآفرینان بالقوه فراهم شود و پتانسیل‎های آنها را برای نیل به این هدف افزایش دهد. کاهش موانع کارآفرینی مانند تسهیل فرآیندهای اداری، ایجاد انگیزه برای کسب وکارهای نوپا و کارآفرینان، اطمینان از دسترسی به منابع مالی و تقویت پتانسیل کارآفرینی و آموزش می‎تواند تاثیرات مخرب شیوع ویروس بر کاهش اشتغال و نوآوری در نسل از دست رفته بنگاه‎های جدید را محدود کرده و به تسریع بهبود کمک کند.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com