بازار از شکلات سیر نمی شود

شکلات و شیرینی از آن دست مواد‌غذایی هستند که در هر ساعتی از شبانه روز توان مصرف‌شان در هر کسی وجود دارد. تنوع طعم و رنگ هم در این محصولات اینقدر بالاست که هر سلیقه‌ای را پوشش می‌دهند. هرچند همیشه تبلیغاتی منفی درخصوص مصرف بی‌رویه شکلات و رابطه آن با بیمای دیابت وجود دارد اما تولیدکنندگان این حوزه نیز پیوسته کوشیده‌اند محصولاتی با میزان قند پایین تولید کنند و حتی گاه شعارهایی مبنی بر تولید شکلات برای دیابتی‌ها به گوش می‌رسد. به هر روی داستان شکلات، داستان دیروز و امروز نیست. قرن‌ها از تولید ابتدایی تا حرفه‌ای این محصول غذایی می‌گذرد و امروز بازار بسیار گسترده با گردش مالی بالا را به خود اختصاص داده است. در این گزارش نگاهی داریم به بازار این محصولات در ایران و نیم نگاهی هم به مصرف‌شان در جهان. 

شکلات؛ فرصت گسترده تولید

شاید در نگاه اول و با توجه به وجود غول‌های شکلات‌سازی در سطح جهان و نام شناخته شده آنها، کمتر کسی جرات این را داشته باشد که حرف از تولید در این زمینه بزند، اما تحقیقات ثابت کرده است که شرکت‌های کوچک با توان مالی کمتر هم می‌توانند به اصطلاح سری میان سرها درآورند. مهم‌ترین دلیل این امر هم درجه‌بندی کیفیت و رده‌های قیمتی این محصولات است. در بازار ایران علاوه بر فروشگاه‌های سطح شهر و شیرینی‌فروشی‌ها، می‌توان شکلات‌ها را از راسته‌های بازارهای سنتی هم خرید. بازارهایی مانند کوچه مروی که بورسی برای خرید شکلات‌های خارجی به شمار می‌رود و معمولا مشتریان ویژه خود را دارد. محدوده قیمتی این محصولات بسته به اینکه از کجا خریداری شوند و اینکه ایرانی باشند یا خارجی، متفاوت است. بسته‌های شکلات‌های ایرانی معمولا بین 20 تا 35هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند، اما شکلات‌های خارجی قیمت بالاتری را به خود اختصاص داده‌اند و به طور معمول بین 40 تا 100هزار تومان می‌توان این شکلات‌ها را خریداری کرد.  

جالب است که با وجود بحران‌های مالی و اقتصادی که در سال‌های اخیر گریبانگیر جوامع مختلف بوده و صنایع بسیاری به دلیل فشار مالی و نبود بازارهای مصرف مناسب به مرز ورشکستگی رسیده‌اند، اما کارخانجات شکلات‌سازی همچنان به رشد خود ادامه داده‌اند و با نوآوری که در تولید محصولات‌شان داشته‌اند دلارهای بیشتری را به سمت حساب‌های بانکی صاحبان خود هدایت کرده‌اند. اظهارات مسئولان شرکت نستله ضمن تایید این مدعا از مصرف روزافزون شکلات و درآمدزایی رو به رشد این صنعت در سطح جهان خبر داده است. 

صادرات شکلات ایران به آمریکا 

تولید شکلات در ایران روند رو به رشدی را به خود می‌بیند، به‌ویژه اینکه طی سال‌های اخیر با صادرات 200هزار تنی شکلات به کشورهایی چون ژاپن، استرالیا و آمریکا به نوعی رکوردی درخور توجه به دست آمده است. البته کل تولید داخلی ایران که توسط بیش از 360کارخانه تولید می‌شود، حدود 450هزار تن است و حدود 200هزار تن آن صادر می‌شود که معادل 480میلیون دلار ارزآوری را در پی داشته است، هر چند ظرفیت اسمی نصب شده برای تولید شکلات در ایران مجموعا دو میلیون تن در سال است که تاکنون به این میزان تولید دست نیافته‌ایم.

البته صادرات شکلات ایران به کشورهای نام‌برده محدود نمی‌شود، بلکه مطابق اظهارات جمشید مغازه‌ای دبیر انجمن شیرینی و شکلات، هم‌اکنون ایران به 60 کشور دنیا شکلات صادر می‌کند و در حال حاضر در اطراف ایران یک بازار یک میلیارد دلاری برای صادرات شکلات وجود دارد که در صورت افزایش تولید و رسیدن به ظرفیت 2میلیون تن در سال به سادگی می‌توان رقم صادرات شیرینی و شکلات ایران را در کوتاه‌مدت ارتقا داد. 

وی همچنین با اشاره به مواد اولیه مورد نیاز برای تولید این محصولات اضافه می‌کند: هم‌اکنون یک چهارم شکر، چهار تا پنج میلیون تن گندم و نیز 150هزار تن روغن موجود در کشور توسط صنایع شیرینی و شکلات به‌عنوان مواد اولیه جذب می‌شود. وی اظهارات خود را چنین ادامه می‌دهد: از سال 80 به بعد، صنعت غذایی ایران به‌ویژه صنعت شیرینی و شکلات از رشد و توسعه بسیار خوبی برخوردار بوده به‌گونه‌ای که در سال 80 تنها دو برند شکلات و شیرینی ایران در دنیا شناخته شده بود، در حالی که امروز بیش از صد برند شکلات ایرانی در جهان شناخته شده است. 

بازار 1/5 میلیارد دلاری شیرینی و شکلات منطقه 

مغازه‌ای معتقد است که در صورت فراهم شدن شرایط و کمک‌های دولت میزان تولید شکلات می‌تواند به‌شدت افزایش یابد، چرا که ظرفیت بازارهای منطقه ما برای این محصولات حدود یک و نیم میلیارد دلار برآورد می‌شود. او می‌گوید در دهه اخیر پیشرفت‌های زیادی در این صنعت صورت گرفته و همین موضوع که صادرات 40میلیون دلاری سال 81 به رقم 480میلیون دلار رسیده نشان‌دهنده این رشد است. اما برای رسیدن به استانداردهای لازم و افزایش تولید موانعی بر سر راه وجود دارد. چنانچه دبیر انجن شیرینی و شکلات نیز می‌گوید: ما مشکلاتی داریم که به طور جدی در پی رفع آنها هستیم. همیشه هم قول‌های مساعدی به ما داده شده، اما هنوز بخشی از آن به اجرا نرسیده است. البته در یک سال اخیر مقداری تهیه مواد اولیه آسان‌تر شده و فضای کلی صنعت مثبت است، اما کماکان صنعت از نبود نقدینگی کافی، در دسترس نبودن تسهیلات و مشکلات دیگر رنج می‌برد. سال 91 بسیار سال سختی بود، اما از سال 92 کم‌کم مقداری از زیر فشار رها شده‌ایم و با وجود تحریم‌های بین‌المللی در سال 92 صادرات ما نسبت به سال قبل 10درصد رشد کرد. 

هر چند در چهار ماهه اول سال 93، با کاهش صادرات مواجه بودیم که عمده دلیلش ادامه بحران در عراق و افغانستان است. این دو کشور بازارهای مهم این محصولات بودند و ما به طور کلی روی این کشورها با افت 40 تا 50درصدی مواجه شدیم که در کل باعث شد حدود 6درصد صادرات ما نسبت به مدت مشابه کاهش داشته باشد. این مقام مسئول همچنین در مورد فاصله ایران با سایر کشورهای تولیدکننده این محصولات می‌گوید: ما در حال حاضر حدود 2میلیون و 100هزار تن در سال ظرفیت صنعتی نصب شده داریم و حدود یک میلیون و 470هزار تن هم محصول تولید می‌کنیم. از این میزان حدود 210هزار تن آن سالانه صادر می‌شود و بقیه به مصرف داخلی می‌رسد، البته این جدا از تولیدات سنتی در این بخش است. 

من قصد مقایسه ایران با اروپا را ندارم اما در دهه اخیر واقعا این صنعت متحول شده است. از نظر بسته‌بندی، ماندگاری و کیفیت محصولات پیشرفت‌های چشمگیری را شاهد بوده‌ایم و استانداردهای تولیدی ما به حدی رسیده که محصولات ما حتی به آمریکا هم با وجود قوانین سفت و سخت FDA یا سازمان غذایی ایالات متحده صادر شده است. به هر حال ما در این مدت به خوبی پیشرفت کرده‌ایم و شاهد مثالش اینکه40میلیون دلار در سال 81 صادرات داشتیم و در سال 92 این رقم به 480میلیون دلار آن هم با وجود همه محدودیت‌های بین‌المللی رسیده است.

بحث برندسازی هم به خوبی پی گرفته شده و در حالی که در گذشته یک یا دو برند مطرح داشتیم در حال حاضر ده‌ها برند در کشور داریم که محصولات‌شان به همه دنیا صادر می‌شود و می‌توانیم ادعا کنیم که ده‌ها برند بین‌المللی در این صنعت داریم. این صنعت صنعت بزرگی است و موج بزرگی از اشتغال‌زایی را در کشور به همراه داشته است، تا جایی که در حال حاضر حدود 80هزار نفر به‌صورت مستقیم در آن مشغول کار هستند. ضمن اینکه به طور غیرمستقیم نقش بزرگی در اشتغال‌زایی دارد و یک چهارم کل شکر کشور در این صنعت مصرف می‌شود. همچنین حجم بالایی از مصرف روغن، گندم، شیر خشک و... به این صنعت بر می‌گردد که نشان‌دهنده ارزش افزوده بالای آن است.