استقلال بانک مرکزی باید در جهت تقویت نظارت بر بازارهای مالی باشد

مدتی است که بحث استقلال بانک مرکزی پررنگ شده و رؤسای دولتی، بانک داران، کارشناسان و بسیاری دیگر از افراد جامعه در انتظار تصمیم‌گیری درمورد استقلال بانک مرکزی ایران که همواره وابسته بوده، هستند. اگرچه تعاریف استقلال از زبان دولتیان و کارشناسان گاهی متفاوت است.

دولت یازدهم، با وجود داشتن قدرت عزل رییس بانک مرکزی با استقلال این بانک موافق است و از آن حمایت می‌کند؛ دولت روحانی استقلال بانک مرکزی را به‌معنای استقلال در سیاست‌های پولی می‌داند، به این معنا که بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار در سیاست‌های پولی بانک مرکزی، تصمیم‌گیری کنند و نرخ سود، تسهیلات و استفاده از منابع بانک مرکزی دستوری نباشد؛ به گفته معاون اول رییس‌جمهور، تا الان در دولت یازدهم، سه مورد مذکور به‌صورت کامل در اختیار بانک مرکزی بوده است. جهانگیری تاکید دارد که عزل رییس بانک مرکزی حتما باید به عهده رییس‌جمهور باشد، اما نظر کارشناسان چیست؟

ناظران بازار پول و سرمایه باید مستقل باشند

یک كارشناس ارشد بازارهای مالی بین‌الملل با تاكید بر اینكه دو نهاد نظارتی بانك مركزی و شورای بورس و اوراق بهادار باید مستقل باشند، گفت: دو ركن نام‌برده، دو ركن نظارتی مهم هستند كه بر بازار پول و سرمایه نظارت دارند.

شاهین شایان آرانی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با تاكید بر لزوم استقلال رؤسای دو ركن نظارتی مذكور اظهار كرد: در نظام ساختار حاكمیتی اقتصاد، وظایف دو ركن بانك مركزی و شورای بورس و اوراق بهادار باید به‌گونه‌ای تعریف شود كه شرح وظایف، مسئولیت‌ها، شرایط احراز و نحوه انتخاب اعضا و لزوم استقلال نظر و استقلال نظارتی مشخص باشد؛ همچنین باید تعیین شود كه دو نهاد مورد بحث به چه كسی باید پاسخگو باشند.

وی تصریح كرد: در بیشتر كشورهای جهان غیر ‌از كشورهای كمونیستی تلاش می‌شود كه نهاد ناظر بر بازار سرمایه و پول كاملا استقلال داشته باشد و این استقلال تنها محدود به رییس نیست، بلكه اركان آنها (رییس كل بانك مركزی و شورای پول و اعتبار) نیز باید از استقلال رأی و نظارت برخوردار باشند.

این كارشناس ارشد بازارهای مالی بین‌الملل با تشریح مفهوم استقلال تاکید کرد که مستقل بودن به این معناست که نهادهای مورد بحث در قالب قوانین جاری کشور و با درنظر گرفتن مصلحت مملکت با رویکرد میان‌مدت و بلندمدت، نظارت‌های خود را به مطلوب‌ترین شکل انجام دهند.

شایان با تاکید بر اینکه استقلال زمانی مفهوم پیدا می‌کند که رؤسای نهادهای پولی و سرمایه نباید تحت تاثیر جناح، سیاست و گروه خاصی قرار گیرند، گفت: انتخاب رییس شورای پول و اعتبار و رییس بانک مرکزی باید به‌صورت فراجناحی صورت گیرد و دولت با توجه به منافع خود این کار را انجام ندهد.

وی با تاکید بر اینکه رییس کل بانک مرکزی نباید در مقابل نهاد اجرایی پاسخگو باشد، تصریح کرد: فرد مذکور تنها باید در مقابل نهاد حاکمیتی پاسخگو باشد، زیرا دولت دارای منافع و آن هم منافع کوتاه و میان‌مدت است. با توجه به اینکه بانک مرکزی باید منافع بلند‌مدت را در نظر گیرد این نهاد نباید تحت تاثیر دولت باشد، البته گرایش به سمت نیازهای کوتاه و میان‌مدت به شرط لحاظ منافع بلندمدت اشکال ندارد.

این اقتصاددان خاطرنشان کرد: رییس بانک مرکزی نباید تحت فشار قرار گیرد و تهدید به برکناری و تغییر اعضا شود. رییس کل بانک مرکزی و اعضای شورای پول و اعتبار باید افرادی غیر‌سیاسی و مستقل باشند و منافع مملکت را درنظر گیرند.

شایان آرانی، در پایان صحبت‌های خود تاکید کرد که بانک مرکزی و شورای پول اعتبار باید در ایران مانند سایر کشورهای مطرح در مقابل یک نهاد فراجناحی پاسخگو باشند.

سیاست پولی از آن بانک مرکزی است

از سوی دیگر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی درمورد لزوم استقلال بانک مرکزی با تاکید بر اینکه در کشورهای پیشرفته دنیا بانک مرکزی مستقل و مسئول سیاست پولی اقتصاد است، گفت: در کشورهای پیشرفته بانک مرکزی مسئول سیاست پولی و از سوی دیگر دولت مسئول سیاست مالی است. دکتر مهدی تقوی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» مستقل بودن بانک مرکزی را ابزاری برای ممانعت از چاپ پول به خواست دولت در شرایط کمبود نقدینگی خواند و گفت: در اروپا و امریکا، بانک مرکزی مستقل عمل می‌کند تا هرگاه دولت با کسری بودجه مواجه شد، به بانک مرکزی دستور چاپ پول ندهد.

وی تصریح کرد: بانک مرکزی مستقل وظیفه دارد کاری نکند که تورم و بیکاری ایجاد شود و از سوی دیگر، بانک مرکزی اختیار دارد حجم پول در حال جریان، نرخ بهره و غیره را خود مشخص کند.

این اقتصاددان با اشاره به اینکه موارد مذکور باعث می‌شود، سیاست پولی و مالی توسط دو نهاد تفکیک شود، گفت: در کشورهایی چون ایران که بانک مرکزی مستقل نیست، رییس بانک باید دستورات رییس دولت را اجرا کند.

تقوی نحوه و میزان استقلال بانک مرکزی را منوط به نظام حکومتی، قوانین اساسی و قوانین پولی و مالی دو نهاد دولت و بانک مرکزی دانست.

وی در زمینه انتخاب و عزل رییس بانک مرکزی تصریح کرد: استقلال به این معنا نیست که بانک مرکزی، خود رییسش را انتخاب کند و در این زمینه رییس‌جمهور نقش دارد. در بسیاری از کشورها عزل رییس بانک مرکزی به عهده رییس‌جمهور است.

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی درمورد نفوذ دولت در سیاست‌های بانک مرکزی و استفاده از قدرت عزل رییس بانک مرکزی گفت: عملکرد بانک مرکزی بستگی به این دارد که رییس بانک مرکزی چه کسی باشد؛ به‌عنوان مثال در امریکا فرد شماره یک عرصه پول به‌عنوان رییس بانک مرکزی انتخاب می‌شود.

تقوی تاکید کرد: وقتی بانک مرکزی مستقل شود، آنکه در رأس است، دیگر نوکر دولت نیست. با استقلال بانک مرکزی دو مسئولیت بین دولت و بانک مرکزی تقسیم می‌شود.