وزارت نفت؛ یک گام به عقب در سوآپ

انتظار بر این بود که وعده‌های وزیر نفت برای بازگشایی سوآپ نفتی در سال 94 محقق شود اما در روزهای پایانی سال‌جاری از توقف سوآپ فرآورده‌های نفتی سخن گفته شد تا امید بخش‌خصوصی در این بخش برباد برود. گرچه از دید فعالان بخش‌خصوصی این تصمیم امری اشتباه است زیرا کشوری با ماهیت ترانزیتی به سوآپ نیاز دارد. 13 سال از زمان اجرای موفقیت‌آمیز سوآپ در کشور گذشت تا اینکه در مردادماه سال 89 وزیر وقت به بهانه ایجاد رانت برای عده‌ای خاص و به صرفه نبودن، دستور توقف سوآپ نفتی را صادر کرد. در این مدت تلاش‌هایی برای اجرای مجدد آن انجام شد، اما نتیجه‌ای نداشت تا اینکه بیژن زنگنه، وزیر نفت اواخر شهریورماه امسال اعلام کرد سوآپ نفت‌خام با دستورات جدید به‌زودی آغاز خواهد شد.

سـیـدنـاصـر سـجادی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران درباره این اقدام اعلام کرده است که پیش‌بینی می‌شود سال آینده با مازاد تولید و عرضه فرآورده‌های مختلف نفتی روبه‌رو شویم، از این رو سوآپ فرآورده‌های نفتی از کشورهای مختلف همسایه با توجه به تولید بالای داخل توجیه اقتصادی ندارد.

بـا اعـلام اظـهـارنظر مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و بیان علت این تصمیم، بدون شک برای همیشه باید سوآپ را فراموش کنیم زیرا باوجود اینکه بسیاری از کارشناسان اقتصادی و نفتی به سود اقتصادی سوآپ تاکید کرده‌اند به‌جای آغاز سوآپ نفت‌خام، سوآپ فرآورده‌های نفتی نیز منتفی شد. بـخـش‌خـصـوصـی در شرایط تحریم‌ در سوآپ فرآورده‌های نفتی با وجود سود کم و ریسک بالا در کنار دولت حضور داشته است حال قرار است این بخش با دستورالعمل جدید از میدان به کنار گذاشته ‌شود و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در قالب برنامه جدید صادرات فرآورده‌های مختلف نفتی پا به صحنه بگذارد. حسین آقایان مدیر تامین و توزیع این شرکت از آمادگی صادرات روزانه ٤١ میلیون لیتر نفت کوره و ١٥ میلیون لیتر گازوییل مازاد بر نیاز کشور خبر می‌دهد، وی می‌گوید: «به منظور تسریع و تسهیل در روند صادرات فرآورده‌های نفتی برنامه‌های جدید بارگیری و تخلیه هرچه سریع‌تر کشتی‌های نفتکش به‌عنوان یکی از نکات مهم در روان‌سازی صادرات در دستور کار قرار گرفته است.»

تصمیمات نادرست در سوآپ

اما در این ارتباط حسن خسروجردی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، گاز و پتروشیمی و از فعالان بخش‌خصوصی در واکنش به ممنوع شدن سوآپ فرآورده‌های نفتی به «فرصت امروز» می‌گوید: «از دید من این تصمیم درست نبود و قطعا برای کشوری همچون ایران که ماهیت ترانزیتی دارد، این تصمیم عاقلانه نیست و سوآپ هزینه‌های دولت را در تامین فرآورده‌های نفتی در کشور کاهش می‌دهد.» وی در تشریح این موضوع می‌افزاید: ‌«برخی از نیروگاه‌ها از جمله نکا به مازوت نیاز دارند که این کار از طریق سوآپ انجام می‌شود گرچه دولت در توسعه خطوط لوله و گازرسانی به نیروگاه‌ها اقداماتی انجام داده است. مورد دیگر در بخش گاز ال‌پی‌جی است که انتقال از پالایشگاه تهران به شمال یا جنوب کشور هزینه بالایی دارد که سوآپ هزینه کمتری دارد.»

این فعال بخش‌خصوصی با اشاره به اینکه در بخش بنزین و گازوییل نیز سوآپ انجام می‌شود، با تاکید بر این‌که بااین اقدام دولت، سوخت گازوییل و بنزین تنها باید از طریق جـنـوب صورت گـیـرد، ‌می‌گوید: «اگر مشکلاتی در بخش سوآپ وجود دارد، دولت باید این موارد را شناسایی و برطرف کند؛ بهتر است مشکلات حل شود نه اینکه بخش درآمدزای سوآپ تنها به دلیل مواردی متوقف شود. به اعتقاد من باید در این موارد با حلاجی بیشتر موارد تصمیم‌گیری شود و پخته‌تر به موضوع نگاه کنیم و محاسن و معایب باهم دیده شود. بیان این مسائل تنها برای حمایت از منافع بخش‌خصوصی نیست بدون شک منفعت کشور بر این بخش ارحجیت دارد.»

به گفته خسروجردی باید بررسی شود که توقف سوآپ فرآورده‌های نفتی به سود کشور در نگاه ملی است یا حل مشکلات؛ در شرایطی که به دنبال راه‌اندازی مجدد سوآپ نفت هستیم چرا این موضوع مطرح می‌شود. بخش‌خصوصی و شرکت‌های فعال در این حوزه آنقدر توانایی و انعطاف دارند که با شرایط روز خود را تطبیق دهند و در بخش دیگر فعالیت کنند. آنچه اهمیت دارد این است که سوآپ برای کشور ایران سودآور است و به نفع آن است. برای مثال با اتکا به آمارهای منتشر شده توسط شرکت ملی نفت ایران، در طول ۱۳ سال انجام سوآپ نفت کشورهای حاشیه دریای خزر بیش از ۲۵۴ میلیون بشکه نفت از مسیر ایران سوآپ شده است که حدود ۸۸۰ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور داشته است.

این فعال بخش‌خصوصی با تاکید بر اینکه بخش‌خصوصی به‌عنوان یک بازوی پرتوان در کنار دولت سوآپ را برعهده داشته است، ‌می‌افزاید: ‌«در هیچ جای دنیا دولت‌‌ها ریسک نمی‌کنند و همواره بخش‌خصوصی در کنار دولت برنامه‌های ریسک‌دار را برعهده می‌گیرد زیرا کارآیی آنها همواره بیشتر است. چرا دولت نگاه حذف بـخـش‌خـصـوصی را دارد درحالی‌که مقام معظم رهبری بر حمایت جدی از این بخش تاکید دارد.»

حرکت وزارت نفت برخلاف منافع ملی

مرتضی فیروزی، رییس کمیسیون نفت، سوآپ، بنکرینگ و ترانزیت اتحادیه صـادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، گاز و پتروشیمی با تاکید بر اینکه سوآپ باید با رعایت منافع ملی و چارچوب امنیت ملی انجام شود، به «فرصت امروز» می‌گوید: «سوآپ نفتی برای کشور ما بهترین فرصت بود تا بتوانیم منافع اقتصادی و سیاسی را از کشورهای بسته آسیای میانه دارای نفت و فرآورده‌های نفتی کسب کنیم که متاسفانه این فرصت در دولت گذشته از بین رفت. انتظار ما بر این بود که دولت جدید این فرصت را فراهم کند که گویا این موضوع سیاست وزارت نفت نیست.»

وی با بیان اینکه در آینده از دولت کنونی سوال خواهد شد که چرا نسبت به سوآپ نفتی بی‌تفاوت بوده است و این منافع سیاسی و اقتصادی را به‌راحتی از دست داده است و باید پاسخگو باشد زیرا خلاف منافع ملی حرکت کرده است، می‌افزاید: ‌«سوآپ فرآورده‌های نفتی که به‌نوعی واردات فرآورده‌های نفتی است کاملا در اختیار وزارت نفت است؛ بخش‌خصوصی در این بخش هیچ اختیاری نداشته و تنها خواسته‌های بخش دولتی را تامین می‌کند. در حقیقت اقدام کنونی توقف سوآپ فرآورده‌های نفتی برای بخش‌خصوصی جای نگرانی ندارد زیرا سود چندانی ندارد.»

فیروزی با اشاره به اینکه دولت در حال حاضر گازوییل و مازوت و گاز مازاد دارد، ‌می‌گوید: ‌«متاسفانه به دلیل عدم سازماندهی درست و ایجاد روابط مناسب با بخش‌خصوصی به‌خصوص اتـحـادیـه صادرکنندگان، برای مازاد این سوخت‌ها بازاریابی صورت نگرفته است. بوروکراسی پالایش و پخش بسیار کشنده و ضد منافع ملی است.»