یک میلیارد دلار؛ ظرفیت صادراتی گل‌های ایرانی

گل؛ این واژه‌ کوچک دوحرفی امروزه جهان اقتصادی بزرگی را رقم زده و بازارهای ریز ودرشت بسیاری حول این محصول باغبانی شکل گرفته است؛ حتی هستند کشورهایی که گل مبنای اقتصادشان است. کشت گل و گیاه در ایران هم سابقه چندهزار ساله دارد و با همه کم وکاستی‌های موجود، بازار قابل توجهی دارد. در این گزارش در گفت‌وگو با دکتر پژمان آزادی، رییس پژوهشکده ملی گل‌ و گیاهان زینتی به بررسی بازار گل ایران پرداخته‌ایم.

47میلیون دلار، ارزش صادرات گل ایران

آزادی سخنانش را با ظرفیت‌های اشتغال‌زایی کشت، داشت و برداشت گل آغاز می‌کند: 40 تا 50هزار نفر تنها در بخش تولید و پخش گل در ایران مشغول کار هستند. به این آمار باید انبوهی از گل‌فروشی‌های سراسر کشور را هم اضافه کنید. هر چند این میزان می‌تواند چندین برابر هم باشد. وی در ادامه با اشاره به ارزآوری 47میلیون دلاری صادرات گل در سال 93 می‌گوید: اما این صادرات به شکلی کاملا سنتی و از روی تناژ انجام می‌شود؛ برخلاف سایر نقاط جهان که گل‌ را به‌صورت شاخه‌ای یا گلدانی صادر می‌کنند. به همین دلیل از تعداد گل‌هایی که صادر می‌شود، آمار دقیقی وجود ندارد.

اما به‌طور عمده گیاهان گلدانی مانند رز و گل‌های آپارتمانی ایران به کشورهایی چون عراق، ترکمنستان، ارمنستان و آذربایجان صادر می‌شود. وی در مورد واردات گل اضافه می‌کند: واردات در این حوزه به‌شکل نشاء است و اکثر گل‌های پیازی که در ایران کشت می‌شوند، از اروپا وارد می‌شوند. به این آمار باید واردات غیررسمی بذر از کشورهایی مانند ترکیه، ژاپن و آمریکا را هم اضافه کرد که معمولا توسط مسافران و...انجام می‌شود و ادامه می‌دهد که ارزبری واردات نشاء و غیره بین 60 تا 70میلیون دلار در سال است.

تولید سنتی و پخش هم سنتی

صادرات گل ایران با شیوه‌های پخش سنتی صورت می‌گیرد و از ماشین‌های یخچال‌دار خبری نیست. حتی در فرودگاه‌ها هم گل‌ها با همه ظرافتی که دارند همچون بارهای معمولی جا‌به‌جا می‌شوند و هواپیماهای اختصاصی مانند سایر کشورها نداریم؛ به همین دلیل صادرات گل‌های ایرانی بیشتر از طریق زمینی صورت می‌گیرد. آزادی با بیان این نکات اضافه می‌کند: مسائلی از این دست موجب شده تا طی سال‌های اخیر پایانه‌های صادراتی در چند منطقه ایران احداث شوند. این پایانه‌ها در منطقه احمدآباد مستوفی تهران، مازندران، محلات و اصفهان ایجاد شده‌اند.

به غیر ‌از پایانه اصفهان که ظرف 10روز گذشته افتتاح شد، دیگر پایانه‌ها تا یک سال آینده راه‌اندازی می‌شوند. آزادی همچنین اشاره می‌کند: البته ایجاد بازار گل منحصر به ساختار فیزیکی نیست، بلکه باید نرم‌افزار و تفکر مدیریت چنین بازاری را هم حاکم شود. مثلا شیوه‌های فروش در بازارهای گل روش ویژه خود را دارد. به‌عنوان مثال در هلند و در سالن آ‌ل‌اسمیر که بزرگ‌ترین بازار گل جهان است و حدود 40درصد مبادلات گل و گیاه جهان در آن انجام می‌شود، روش کار به این صورت است که تولیدکنندگان گل‌های خود را عرضه می‌کنند، توسط کارشناسان درجه‌بندی می‌شود و برای هر درجه، قیمتی پیشنهاد می‌شود و با بالاترین قیمت به فروش می‌رسند.

البته حداقل‌هایی را هم برای قیمت‌گذاری در نظر می‌گیرند و مثلا اگر زیر حداقل‌ها قیمتی پیشنهاد شود، گل‌ها فروخته نمی‌شوند و معدوم می‌شوند. البته در بازارهای گل ایران می‌تواند سیاست معدوم کردن وجود نداشته باشد. اما مسلما تولیدکنندگان باید گل‌های خود را در این بازارهای گل عرضه کنند و نیاز به همگرایی تولیدکنندگان و فروشندگان وجود دارد. این کار دست واسطه‌ها را از بازار گل کوتاه می‌کند؛ واسطه‌هایی که در بازار فعلی سود 10برابری نسبت به تولیدکننده نصیب‌شان می‌شود.

بازار روسیه؛ فرصت‌ بزرگ صادرات گل ایران

سطوح تولیدی در ایران از استانداردهای جهانی برای تولید بسیار کمتر است. با وجود تنوع گل‌های موجود در ایران به دلیل کمبود سطوح زیرکشت، میزان تولید کاهش می‌یابد. آزادی در این ارتباط می‌گوید: در سطح جهان به‌طور معمول سطح زیر کشت برای بخش خصوصی 4تا 5هکتار فضای گلخانه‌ای است. در نتیجه با تولید انبوه هزینه تمام‌شده کاهش می‌یابد. اما در ایران فضای گلخانه‌ای در بهترین حالت بین 3تا 5هزار متر مربع است.

وی همچنین می‌گوید: دانش فنی مناسب تولید هم در ایران وجود ندارد. دانش مربوط به آماده‌سازی بستر کشت، تغذیه کشت، تناسب با شرایط آب و هوایی و غیره. در نتیجه قیمت تمام‌شده محصول افزایش می‌یابد و قدرت رقابت را از تولیدکننده ایران می‌گیرد. آزادی می‌گوید به‌ویژه در محصولات شاخه‌بریده امکان رقابت با سایر تولیدکننده‌های جهانی را نداریم. البته در بخش گل‌های آپارتمانی در صورتی که تولید مداوم و در تمام فصول سال باشد، می‌توانیم در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم.

آزادی در ادامه به شرایط سیاسی حاکم بر منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: در پی به‌وجود آمدن اختلالاتی در روابط روسیه با ترکیه و سایر کشورهای اروپایی، فرصت مناسبی برای صادرات گل ایران به این کشور ایجاد شده است زیرا واردات سالانه گل این کشور بیش از 4میلیارد دلار است. کما اینکه در حال حاضر هم تقاضاهای زیادی از بازار گل این کشور داریم و در حال بررسی تقاضاها و شرایط برای صادرات گل به این کشور هستیم.

هزینه‌های تولید گل

پژمان آزادی همچنین اشاره‌ای هم دارد به هزینه‌های تولید در ایران. وی هزینه ایجاد ساختار گلخانه‌ای را به‌صورت میانگین برای هر هزار متر، 80میلیون تومان برآورد می‌کند و اضافه می‌کند که البته برای همین متراژ با 40میلیون تومان هم می‌توان این ساختار را ایجاد کرد، البته با امکانات کمتر و بازدهی کمتر.

آزادی همچنین مناطق دارای آب‌و‌هوای معتدل را بهترین مناطق برای ایجاد گلخانه معرفی می‌کند و این امر را کمک بزرگی به بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌داند و می‌گوید: رقبای بین‌المللی نیز در چنین مناطقی گل را پرورش می‌دهند تا از تغییرات شدید آب‌و‌هوایی در امان باشند. رییس پژوهشکده ملی گل و گیاهان زینتی ایران بازار داخلی ایران را هم بازار بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری معرفی می‌کند و معتقد است که با به‌کارگیری شیوه‌های مکانیزه و حرفه‌ای می‌توان در این بازار موفق شد.

10 تا15شاخه؛ سرانه مصرف گل در ایران

سرانه مصرف گل در ایران بین 10تا 15شاخه است که نسبت به سرانه جهانی 150شاخه‌ای، بسیار کم است.آزادی این فاصله را نتیجه عدم آگاهی نسبت به خواص درمانی گل می‌داند و معتقد است فرهنگ خرید گل در ایران بیشتر مربوط به عیادت‌ها و دید و بازدید‌هاست. هر چند طی سال‌های اخیر تغییرات اندکی را هم شاهد بوده‌ایم اما شاید کسی نداند که مثلا گل‌های آپارتمانی فقط زینتی نیستند بلکه ویژگی‌های سلامت‌بخشی هم دارند

. حتی به لحاظ بهداشت و سلامت روان هم خرید و نگهداری گل امری اثبات‌شده است و با وجود آلاینده‌های سرطان‌زا ‌ویژه در کلانشهرها، هر خانه 100متری باید 10گلدان گل داشته باشد که هوایی پاکیزه در آن جریان داشته باشد. آزادی در پایان اضافه می‌کند: براساس برآوردها، ظرفیت صادرات سالانه یک میلیارد دلاری گل در کشور وجود دارد. هر چند با وجود بحران آب در کشور، باید زمینه‌های تولید مکانیزه و مطابق با استانداردهای روز دنیا در کشور فراهم شود چون دیگر نمی‌توانیم روی کشت زراعی حساب کنیم، بنابراین باید کشت‌های گلخانه‌ای را افزایش داده، بازارسازی کنیم و براساس سطح زیرکشت و بازارهای موجود تولید کنیم.

***

تنوع؛ تمایز رقابتی گل‌های ایرانی

در ایران تعداد گل و گیاه زینتی به حدود 500نوع می‌رسد. مثلا تنها در بخش گیاهان آپارتمانی 80نوع داریم. گل‌های فضای باز و گل‌های شاخه بریده هم دیگر انواع گل و گیاه هستند. رز، گلایل، مریم، ژرورا، داوودی، پتوس و دیفن‌باخیا مهم‌ترین و بیشترین گل‌های تولیدی در ایران هستند. به‌لحاظ پراکنش تولید هم در تهران گل‌های شاخه بریده بیشتر تولید می‌شود، در بخش‌های شمالی کشور گل‌های آپارتمانی و در محلات گل‌های مربوط به فضای باز، شاخه بریده و آپارتمانی.